Fakulteti guruh talabasi ning

Jahongirshoh davrida Hindistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayoti
Hindiston xalqlarining madaniy hayotida bo‘lib o‘tgan ijobiy o‘zgarishlarga ulkan hissa qo‘shgan boburiy shahzodalar silsilasida Boburshohning chevarasi, Humoyunshohning nevarasi, Akbarshohning o‘g‘li bo‘lmish Jahongirshoh alohida mavqeda turadi. U davlatni idora qilish, xalqning turmush sharoitini yaxshilash, me‘moriy obidalar bunyod etish, bog‘ va gulzorlar barpo etish hamda tasviriy san‘atga, umuman, go‘zallikka bo‘lgan ishtiyoqi bilan o‘zidan avval o‘tgan boburiy shahzodalar davrasida alohida viqor bilan ko‘zga tashlanib turadi. Taxtni egallagach, shahzoda Salim o‘zini “Jahongir” deb e‘lon qildi-da, davlatni idora qilishda qator islohotlar qilishga kirishdi. Jumladan, o‘z nomi o‘yib yozilgan tanga pul zarb qildirdi, zindonband etgan juda ko‘p mahbuslar ozod qilindi. Mamlakat hududida ma‘muriyat ruxsatisiz do‘kon ochish va savdo qilish man qilindi. Musallas va giyohvandlik moddalari tayyorlash va ular bilan savdo qilish qat‘iyan ta‘qiqlandi
Shuningdek ma‘muriy mansabdor shaxslarning o‘zboshimchalik bilan uy-joy va ekin ekiladigan maydonlarni egallab olishlari va o‘z qo‘l ostidagi fuqaroning qizlarini xotinlikka olishlariga chek qo‘yildi. Jinoiy javobgarlijda ayblanganlarning quloq va burunlarini kesib jazolash chorasi ham bekor qilindi. Karvon yo‘llari bo‘yiga quduqlar qazish, masjid va karvonsaroylar qurish hamda bemorlarni davolash uchun hukumat qaramog‘ida turadigan shifoxonalar tashkil etishga farmon chiqarildi. Shuningdek, mansabdor marhumlarning mol-mulkini uning merosxo‘riga berish, merosxo‘ri bo‘lmagan hollarda esa, uning mulkini xalq ommasi uchun xizmat qiladigan inshootlar ishlariga sarflash tartibi o‘rnatildi. Amaldorlar va mulkdorlar ham bir qator ko‘rikdan o‘tkazildi. Jahongirshoh buyrug‘iga binoan Agra qal‘asining Shoh Burjidan Jamna daryosi qirg‘oqlarigacha yetadigan qilib “Adolat zanjiri" tortilgan. Sof tilladan qurilgan bu inshoot xususida Jahongir o‘zining “Tuzuki Jahongiriy" deb atalgan xotiranomasida shunday bayon qiladi: “Zanjir sof oltindan qo‘yilishi, uning uzunligi 30 gaz bo‘lishi va unga 60 ta qo‘ng‘iroq osib qo‘yilishi haqida farmon chiqardim. Zanjirning og‘irligi Hindiston o‘lchovi bilan 4 man, Iroq o‘lchovi bilan 32 manga teng bo‘ldi". Bu zanjirni qo‘yish uchun shoh xazinasidan 300.000 rupiy mablag‘ sarflangan edi.
Jahongir Mirzo otasining an‘analariga sodiq qolgan holda hukmronlik faoliyatining boshlaridayoq fuqaroga ekinlik beradigan bir necha farmonlar chiqardi. Uning buyrug‘iga binoan qurilfan “Adolat zanjiri” ham shu farmonlardan biri edi. Ushbu inshoot qurib bitkazilganidan keyin uning qo‘ng‘irog‘i Jamna daryosi bo‘yida ochiq holda qoldirilgan edi. Podshohdan adolat so‘ramoqchi bo‘lgan oddiy fuqaro ana shu zanjir orqali qo‘ng‘iroq chalib, shohga murojaat qilishi mumkin edi. Qo‘ng‘iroq necha marta chalinganini aytish qiyin-u, lekin bu tadbir Jahongirning mamlakatda adolat o‘rnatishga tomon qo‘ygan dastlabki qadami edi.
Jahongir hokimiyatga kelganidan so‘ng davlatning ravnaqini ko‘rgan uch yevropa davlati unga egalik qilish uchun savdo maqsadi niqobi ostida harakat boshlashadi. Shu kunga kelib portugaliyaliklar qadam qo‘yganiga 100 yilcha vaqt o‘tgan bo‘ladi. Ikkinchi davlat inglizlar bo‘lib, ular asosan hind-ingliz shirkatining vakillari edi. Gollandiya ham bu uerda hind-golland shirkati vakillari sifatida mavjud edilar. Ingliz shirkati 1600-yilda, gollandiya shirkati esa 1602-yilda tuzilib portugallar bilan raqobat boshlashadi.
Jahongir taxtga o‘tirgach, u ham chet elliklarga otasining ko‘zi bilan qaray boshlaydi. O‘sha paytlarda ingliz qiroli Jeyms-I Xokinz degan shaxsni u yerga elchi qilib jo‘natadi. Bu elchi bir paytning o‘zida hind-ingliz shirkatining ham bosh vakili edi. Elchi qirol risolasini Jahongirga topshirganda, Jahongirning birinchi vaziri shunday degan: Boburiylar podshosidek bir odam Angliya qirolidek singari kichkina podshohga xat javobi yozishi ma‘qul emas. Elchi hech bir gap aytmagan. Inglizlar har xil fitnalar uyushtirish bilan birga, o‘z savdo-ishlarini asta-sekin davom ettiraverishgan. Vaqtlar o‘tib ingliz elchisi o‘zgargan. Xokins o‘rniga Tomas Ru bo‘ldi. 1615-yilda u sultonning ishonchini qozonib, inglizlar savdosidan soliq olmaslikka erishgan. Undan tashqari, 1616-yilda Surt portibi qal‘a qilib o‘rab olishga ham ruxsat bergan. Shuningdek, Jahongir zamonida 1616-18- yillarda Surtda, Ahmadobodda, Dukkanda va uning sohil bo‘yi nuqtalarida, Agrada gollandiyaliklar savdo markazlari ochishadi.
Shunday qilib, Jahongir zamonida yevropaliklar Hindistonga asta-sekin o‘z qo‘llarini cho‘za boshlashadi. Tarixchilarning fikriga ko‘ra Jahongirning yevropaliklar savdosidan soliq olmagani bunga sabab bo‘lgan. Buning natijasida ular mamlakat ichkarisida chuqur ildiz otib yubordilar.
Hindiston iqtisodiyoti 18-asrgacha Mugʻallar imperiyasi davrida katta va gullab-yashnagan edi. Shon Xarkinning hisob-kitoblariga koʻra, 17-asrda Xitoy va Hindiston jahon yalpi ichki mahsulotining 60-70 foizini tashkil qilgan boʻlishi mumkin. Mugʻal xoʻjaligi ishlab chiqilgan pul birligi, yer daromadlari va savdo tizimi asosida ishlagan. Oltin, kumush va mis tangalar qirol zarbxonalari tomonidan muomalaga chiqarilgan bo'lib, ular erkin zarb qilish asosida faoliyat yuritgan. Mug'ullar qo'l ostidagi markazlashgan boshqaruv natijasida yuzaga kelgan siyosiy barqarorlik va yagona daromad siyosati, yaxshi rivojlangan ichki savdo tarmog'i bilan birgalikda, Hindiston - inglizlar kelishidan oldin - an'anaviy agrarga ega bo'lishiga qaramay, katta darajada iqtisodiy jihatdan birlashtirilganligini ta'minladi. yashash uchun mo'ljallangan qishloq xo'jaligining ustunligi bilan tavsiflangan iqtisodiyot
Mugʻallar imperiyasi rivojlangan sanoat ishlab chiqarish iqtisodiyotiga ega boʻlib, Hindiston 1750-yilgacha jahon sanoat mahsulotining qariyb 25% ini ishlab chiqargan^] va bu uni xalqaro savdodagi eng muhim ishlab chiqarish markaziga aylantirgan. Mug'allar imperiyasining ishlab chiqarilgan mahsulotlari va "pul ekinlari" butun dunyo bo'ylab sotilgan. Sanoatning asosiy tarmoqlariga toʻqimachilik, kemasozlik va poʻlat sanoati kiradi, qayta ishlangan eksportga esa paxta toʻqimachilik, ip-kalava, ip, ipak, jut mahsulotlari, metall buyumlar hamda shakar, moy va sariyogʻ kabi oziq-ovqat mahsulotlari kiradi^[56]. Shaharlar va shaharlar o'z davri uchun nisbatan yuqori darajada urbanizatsiyaga ega bo'lgan Mug'al imperiyasi davrida gullab-yashnagan, aholisining 15% shahar markazlarida yashagan, bu o'sha paytdagi zamonaviy Yevropadagi shahar aholisining foizidan yuqori va undan yuqori. 19-asrda Britaniya Hindistoni.
18-asrning boshlarida Mugʻallar imperiyasi tanazzulga yuz tutdi, chunki u Hindistonning gʻarbiy, markaziy va janubiy va shimoliy qismlarini Maratha imperiyasiga boy berdi, u oʻsha hududlarni birlashtirib, boshqarishda davom etdi^[57]. Mug'allar imperiyasining tanazzulga uchrashi qishloq xo'jaligi hosildorligining pasayishiga olib keldi, bu esa o'z navbatida to'qimachilik sanoatiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Mug'allardan keyingi davrda subkontinentning hukmron iqtisodiy kuchi sharqdagi Bengal Subah bo'lib, u gullab-yashnayotgan to'qimachilik sanoati va nisbatan yuqori real ish haqini saqlab qolishda davom etdi. Biroq, birinchisi Bengaliyaning Maratha bosqinlari va keyin 18-asr o'rtalarida Britaniya mustamlakasi tomonidan vayron qilingan. Panipatning uchinchi jangi, Maratha imperiyasi bir nechta konfederativ shtatlarga parchalanib ketdi va natijada yuzaga kelgan siyosiy beqarorlik va qurolli to'qnashuvlar mamlakatning bir qancha qismlarida iqtisodiy hayotga jiddiy ta'sir ko'rsatdi - garchi bu yangi viloyat qirolliklarida mahalliy farovonlik tufayli yumshatilgan bo'lsa ham. XVIII asrning oxiriga kelib, Britaniya Ost-Hind kompaniyasi Hindiston siyosiy teatriga kirib, Yevropaning boshqa kuchlari ustidan oʻz hukmronligini oʻrnatdi. Bu Hindiston savdosida hal qiluvchi o'zgarishlarni va iqtisodiyotning qolgan qismiga kamroq ta'sir ko'rsatdi
Xulosa
Ko‘rib o‘tilayotgan davrda iqtisodiyotning barcha sohalarida progress seziladi. Qishloq xo‘jaligida yangi yerlarga ishlov beriladi, sun’iy sug‘orish takomillashadi, ekinlarning madaniylashtirilishi ortadi. Ovchilik va baliqchilik chekka-chekkadagi qabilalarda saqlanib boraveradi. Shimoliy Hindistonning eng oldi viloyatlarida yerga nisbatan xususiy mulkchilik rivojlana boradi. Yer, boshqa ko‘chmas mulk singari meros bo‘la oladilar. Oila boshlig‘i merosga to‘la huquqli ega edi. Lekin suv toshqini va qurg‘oqchilik, yerni begona o‘tlardan tozalash, odamlarni va ekinlarni qo‘riqlash, yo‘llarning qurilishi kollektiv mehnatni talab etar edi. Qishloq ichki hayotini jamoa tashkilot tartibga solar edi. Ayrim yerlar, yaylovlar jamoa ixtiyorida edi. Jamoa a’zolari nafaqat umumiy ishlarda emas, balki bayram va marosimlarda birgalikda bo‘lishar edi. Qishloq aholisi o‘rtasidagi kelishmovchiliklarni qarindoshlar va qo‘shnilar orasida hal etilar edi. Faqat ayrim hollardagi muammolar podsho sudigacha yetib borar edi. Qishloqni qishloq qariyalari, oqsoqollari boshqarardi. Qishloqda shuningdek cho‘ponlar, hunarmandlar, yollanma ishchilar, qullar yashardi. Qishloq va shahar o‘rtasidagi aloqa sust edi, chunki qishloq iqtisodiy jihatdan o‘zini-o‘zi ta’minlay olardi, jamoaviy tashkilot yetarlicha holatda edi. Qishloq jamoalari ko‘pincha 5 yoki 10 ta qishloqdan iborat bo‘lgan yirik jamoaviy tashkilotlarni tashkil etar edi. Davlat odatda jamoalarning ichki hayotiga aralashmas, faqat soliqlar yig‘ishtirib olardi. Odatiy soliq bo‘lib, hosilning 1/6 va undan ko‘pi olinar edi. Bunday hollarda dehqonlar qo‘zg‘oloni bo‘lib turar edi. Azal-azaldan podsho amaldorlariga o‘z manfaatlari uchun ma’lum bir xududlardan soliq olish huquqi berilgan edi. Pul munosabatlarining o‘ta sust rivojlanganligi sharoitida bu xizmat haqqiga keng qo‘llaniladigan bir ko‘rinishi edi. Eramizdan oldingi I ming yillikning o‘rtalaridan boshlab, shaharlar rivojlana boshladi. Ular hunarmandchilik, murakkab va o‘ta sifatli buyumlar ishlab chiqarish markazlariga aylanadi. Shahar hunarmandlari o‘z sohalari bo‘yicha joylashib, o‘z ittifoqlariga (shren) ega edi. Ular asosan buyurtma bo‘yicha ishlardi. Ayrim yirik ustaxonalar podshoga tegishli edi (verflar, to‘quvchilik, zargarlik, qurolsozlik). 200 Moddiy ishlab chiqarishning rivojlanishi va mutaxassisliklarga bo‘linishi savdoning o‘sishiga olib keladi. Savdogarlar va hunarmandlar boy va obro‘li kishilar edi. Davlat savdodan katta tushumlar olardi va shuning uchun uning ravnaqiga hamda bozordagi tartibiga alohida e’tibor berardi. Savdo sotiq Janubiy-Sharqiy Osiyo, Seylon, Arabiston, Eron bilan olib borilardi. Savdoning rivojlanishi tanga - pul munosabatlarini kengaytiradi. Sudxo‘rlik to‘g‘risida ma’lumot ko‘p. 15% lik qarz 1 yilga berilar edi. Ko‘rib o‘tilayotgan davr quldorlik munosabatlarining rivojlanishi bilan harakterlanadi. Qullar sinfi turli manbalar orqali to‘lib borgan, qullar (dasa) uylarda tug‘ilardi, ya’ni qullarning bolalari edi. Qulchilikning muhim manbai: urushlar, o‘z-o‘zini sotish va bolalarini sotish. Qullar xo‘jalikning shaxsiy mulki sifatida sanalgan; merosiy o‘tardi, sotilar, in’om etardi, garovga qo‘yardi, yutqizardi. Erkinlikni faqat xo‘jayinning ruxsati bilan olinardi. Ayrim huquqlar saqlangan edi: xususan, xo‘jayin o‘z qulining mulkiga egalik qila olmas edi, qachonki uning qarindoshlari mavjud bo‘lsa. Hindiston qadimgi tarixining oxirgi davri mamlakat uchun iqtisodiy madaniyat ko‘tarilish davri bo‘lgan. Sinfiy va ijtimoiy strukturada va avvalambor quldorlik munlarining yemirilishi va feodal munlarning shakllanish davri bo‘lgan. Bularning barchasi siyosiy hayotda va idealogiyada yangi elementlarning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq edi.