Fan: Marketing Mavzu: Tovarlar va xizmatlar hamda ularning tasnifi Talaba: Maqsudaliyev Javohir Toshkent-2023
Yüklə 1,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
| Fan: Marketing Mavzu: Tovarlar va xizmatlar hamda ularning tasnifi Talaba: Maqsudaliyev Javohir Toshkent-2023 MAVZU: TOVARLAR VA XIZMATLAR HAMDA ULARNING TASNIFI Reja: 1. Tovarlarning ta’rifi va mohiyati. 2. Tovarlarning xususiyatlari. 3. Xizmat ko‘rsatish sohasi rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va tamoyillari TOVARLARNING TA’RIFI VA MOHIYATI. Tovar tushunchasining ko'plab ta'riflari mavjud. Mana, ulardan bir nechtasi: • Mahsulot - bu insonning moddiy yoki nomoddiy shaklga ega bo'lgan ishlab chiqarish vositalari (ishlab chiqarishning shaxsiy va moddiy omillari) bilan o'zaro ta'siri natijasidir. • Tovar - bu ayirboshlash uchun ishlab chiqarilgan o'ziga xos iqtisodiy foyda. • Karl Marks ushbu kontsepsiyaning shunday ta'rifini ilgari surdi: "Tovar - bu uning xususiyatlari tufayli har qanday inson ehtiyojlarini qondiradigan tashqi ob'ekt (narsa)". • Tovar - bu bir xo`jalik sub'ekti ishlab chiqarish natijasida kelib chiqadigan va sotib olish-sotish shaklidagi ayirboshlash orqali boshqa sub'ektning iste'moliga kiradigan tovar. Ushbu ta'rif iqtisodiy munosabatlarning ancha murakkab to'plamini yashiradi. Birinchidan, mahsulot mulk munosabatlarini aks ettiradi. Har qanday mahsulot mulkchilik ob'ekti sifatida ishlaydi. Tovarning egasi uni boshqa qiymatga teng qiymatga almashtirishga tayyor. Ikkinchidan, tovar ishlab chiqarish bilan bog'liq munosabatlar mavjud. Bularga ma'lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda ixtisoslashishni va uning asosida hamkorlikning paydo bo'lish imkoniyatini ta'minlaydigan munosabatlar kiradi. Mahsulot ishlab chiqarishda raqobatdosh munosabatlar ham vujudga keladi, shu davrda ishlab chiqaruvchilar mahsulotni xaridorlarga yanada jozibador qilishga intiladi. Uchinchidan, mahsulotga nisbatan taqsimot munosabatlari shakllanadi. Har bir tovar ijtimoiy mahsulotning bir qismi bo'lganligi sababli, tovarlarni sotish va sotib olish orqali odamlar shu mahsulotni tarqatishda ishtirok etadilar. To'rtinchidan, tovar iste'mol ob'ektiga aylanadi, chunki oxir oqibatda u ba'zi bir ehtiyojlarni qondirish uchun yaratiladi. • Tovarlar to'g'risida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarning tabiati odamlar tomonidan yaratilgan, ammo tovar bo'lmagan tovarlarni ajratish imkonini beradi. Ushbu imtiyozlarga odamlar tomonidan o'zlarining iste'moli uchun ishlab chiqariladigan imtiyozlar kiradi. K. Mengerning ta'kidlashicha, iqtisodiy foyda, uning harakatlanish qobiliyatidan qat'i nazar, uni sotish uchun taklif qilgan shaxslardan qat'i nazar, uning moddiy ahamiyatliligidan tovarga aylanadi, lekin u almashish uchun zarurdir. • Mahsulotning o'ziga xos xususiyati bu sotib olish va sotish shaklidagi munosabatlardir. Almashinish intiqom va ekvivalentlik bilan tavsiflanadi, bu tovarni o'z egasining qo'lidan qaytarib berilishi evaziga boshqa birovning qo'liga o'tkazilishini anglatadi, shu bilan almashtiruvchi ushbu tovarga teng bo'lishi kerak. • "Tovar" tushunchasi bilan bir qatorda "tovar birligi" tushunchasi ham mavjud. Tovar birligi - o'lcham, narx, tashqi ko'rinish va boshqa belgilar ko'rsatkichlari bilan tavsiflanadigan alohida yaxlitlik. Iste'molchilarga taqdim etilayotgan mahsulotning har bir alohida mahsulotini uchta darajaga qarab ko'rish mumkin: 1 • Dizayni bo'yicha, mahsulot xaridor sotib oladigan asosiy xizmatdir; 2 • Haqiqiy ko'rsatkichga ega mahsulot - bu ma'lum xususiyatlar to'plami, tashqi dizayni, sifat darajasi, tovar nomi va qadoqlashi bilan sotiladigan mahsulot; 3 • Qayta tiklanadigan tovarlar - bu kafolat, montaj yoki yig'ish, profilaktika xizmati va bepul yuk tashish kabi xizmat ko'rsatuvchi xizmatlar bilan birga real ishlash tovarlaridir. TOVARLARNING XUSUSIYATLARI • Mahsulot ikkita asosiy xususiyatga ega: • a) insonning har qanday ehtiyojini qondirish qobiliyati. • b) almashish qobiliyati. • Mahsulotning u yoki bu inson ehtiyojini qondirish qobiliyati uning iste'mol qiymati hisoblanadi. Har qanday mahsulot unga ega. Ehtiyojlarning tabiati har xil bo'lishi mumkin (jismoniy, ma'naviy). Ularni qondirish usuli ham har xil bo'lishi mumkin. Ba'zi narsalar to'g'ridan-to'g'ri tovarlar (non, kiyim-kechak va boshqalar) sifatida ehtiyojni qondirishi mumkin, boshqalari - bilvosita, bilvosita ishlab chiqarish vositasi (mashina xom ashyosi) sifatida. Ko'pgina foydalanish qiymatlari bir emas, balki bir qator ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishi mumkin (masalan, yog'och kimyoviy xom ashyo, mebel ishlab chiqarish uchun yoqilg'i sifatida ishlatiladi). • Foydalanish qadriyatlari har qanday jamiyat boyligining tarkibiy qismini tashkil etadi. Iste'mol qiymati uch ko'rinishda namoyon bo'ladi: a) miqdor; b) tabiiy shakl; v) sifat. • Ikkinchisi - bu foydalanish qiymatining foydali darajasi, uning muvofiqligi va iste'molning muayyan sharoitlarida ehtiyojni qondirishga yaroqliligi. Bozorda mahsulot sotib olgan xaridor uni ishlab chiqarish uchun mehnat sarfini emas, balki uning foydali ta'sirini ham baholaydi. Faqat xaridorning nazarida qadrli bo'lgan narsaga ega. Odamlar turli xil moddiy va ma'naviy buyumlar va xizmatlarni ijtimoiy ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan ish kuchi sarflangani uchun emas, balki bu tovarlar foydali bo'lganligi uchun qadrlashadi. Ammo har bir alohida mahsulot uchun turli odamlar foydaliligini turlicha baholaydilar. Foydalilikning sub'ektiv bahosi ikki omilga bog'liq: ushbu tovarning mavjud zaxirasiga va unga bo'lgan ehtiyojning to'yinganligiga. Ehtiyojni qondirish bilan "to'yinganlik darajasi" oshadi va raqobatdosh yordam qiymati kamayadi. • Tovar nafaqat inson ehtiyojlarini qondirish xususiyatiga ega, balki boshqa tovarlar bilan munosabatlar, boshqa tovarlar bilan almashish mulkiga ega. Turli xil tovarlarning umumiyligi bitta xususiyatga ega, bu ularni bir-biri bilan almashtirishga, ya'ni ular mehnat mahsuli ekanligiga o'xshashdir. Neoklassik maktab tovarning almashish uchun mo'ljallangan iqtisodiy foydali ekanligini ta'kidlaydi, ammo bu ta'rif tovarning mehnat mahsuli ekanligini ko'rsatmaydi. A. Smitdan boshlanib, mehnatning mehnat nazariyasi tarafdorlari ma'lum miqdordagi tovarlar bir-biriga teng, chunki ular umumiy asosga ega - mehnat. Bu holda almashinuvning zaruriy sharti bu tovarlardan foydalanish qiymatlaridagi farqdir. Zamonaviy iqtisodiy nazariyada marjinal foyda nazariyasi vakillari: K. Menger, E.Bohm-Bawerk, F. Wieser asarlaridan kelib chiqadigan boshqacha yondashuv qabul qilindi. Ular almashtirish emas, balki foyda keltiradigan mehnat qiymati emas, degan fikrni bildirdilar. Tovarning ma'lum miqdoriy nisbatlarda almashinish qobiliyati almashinuv qiymatidir. Tijoriy faoliyat ob'ekti sifatida tovarlarni turli xususiyatlarga ko'ra ajratish mumkin, ularning ichida asosiysi maqsaddir. Belgilangan tartibda barcha tovarlar quyidagi turlarga bo'linadi: XIZMAT KO‘ RSATISH SOHASI RIVOJLANISHINING IJTIMOIY-IQTISODIY AHAMIYATI VA TAMOYILLARI • Xizmat ko‘rsatish sohasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi o‘z mazmuniga ko‘ra turmush farovonligi va uning sifatini oshirish, zamonaviy tarmoqlarning shakllanishi bilan bog‘liq bo‘lgan inson kapitalini rivojlantirish uchun maqbul shart-sharoitlarni yaratish, mehnat taqsimotining nisbatan yuqori darajasini ta’minlash bo‘yicha xo‘jalik faoliyatining turli yo‘nalishlarini qamrab oladi. • Iqtisodiyotning transformatsiyalashuvi sharoitida xizmatlar sohasi iqtisodiy jihatdan sanoat ishlab chiqarishiga qaraganda ancha samaralidir, chunki xizmatlar sohasida boshlang‘ich faoliyatni amalga oshirish kamroq mablag‘larni talab qilib, kapitalning aylanish tezligi ancha yuqori hisoblanadi. • Tarixan har bir xizmat turi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan alohida faoliyat sohasi sifatida ko‘rib chiqilgan. Xizmat ko‘rsatish sohasining o‘zi ushbu ko‘plab faoliyat turlarining kombinatsiyasi sifatida taqdim etilgan va ularning ro‘yxatiga kiritilgan. Xizmatlarning barcha turlarini turli xil tasnifiy belgilariga ko‘ra, guruhlarga ajratish mumkin. Ushbu turlar tasniflash usullarini talab qiladi: • Hozirgi vaqtda iqtisodiyotning transformatsiyalashuvi sharoitida xizmat ko‘rsatish korxonalarini doimiy tarzda barqaror rivojlanishi hamda xizmat ko‘rsatish intensivligini ta’minlashda samaradorlikni oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish alohida dolzarb masala hisoblanadi. • Shunga ko‘ra, xizmat ko‘rsatish korxonalari faoliyatining samaradorligini oshirish hamda ular faoliyatining ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirishda mehnat jarayonlari intensivligi va mehnat unumdorligini oshirish, resurslardan samarali foydalanish, mehnat salohiyati samaradorligini ta’minlash, ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati va natijadorligini oshirish, iste’molchilarning talab va ehtiyojlarini to‘liqroq qondirish bilan bog‘liq masalalar soha rivojlanishining muhim muammolari hisoblanadi. • Shuningdek, soha korxonalarining xalqaro bozorlardagi xizmatlar sifati va raqobatbardoshligini oshirish hamda xizmatlar eksporti hajmini ko‘paytirish respublikamizda iqtisodiy o‘sishga erishishda muhim ahamiyatga ega. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! Document Outline
Yüklə 1,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|