Фонетик сатҳ бирликлари


XI.  Dixotomik  fonologiya  nazariyasi



Yüklə 0,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə55/66
tarix31.12.2021
ölçüsü0,96 Mb.
#112870
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   66
fonetik sath birliklari

XI. 

Dixotomik  fonologiya  nazariyasi.  Bu  nazariya  jahon  tillarining 

barchasiga  tatbiq  etilishi  mumkin  bo‗lgan  universal  dixotomik  tasnif  prinsiplarini 

ishlab  chiqish  g‗oyasiga  asoslanadi.  Bunday  tasnif  usuli  dastlab  P.O.  Yakobson, 



 

63 


G.M.  Fant  va  M.  Xalle  tomonidan  ishlab  chiqilgan  bo‗lib,  unda  tovushlarning 

akustik va artikulyatsion jihatlariga asoslangan 12 nafar differensial (farqlanuvchi) 

belgisi  borligi  aniqlanadi,  shu  belgilar  asosida  zidlanishning  quyidagi  turlari 

yuzaga kelishi mumkinligi qayd etiladi:

1

 

1)  unli – unli emas (akustik jihati: aniq ifodalangan formant strukturasining 



borligi yoki yo‗qligi; artikulyatsion jihati: havo oqimining ovoz yo‗lidan o‗tishida 

un paychalarining tebranishi); 

2)  undosh  –  undosh  emas  (akustik  jihati:  energiyaning  past  yoki  baland 

darajada  bo‗lishi;  artikulyatsiya  jihati:  og‗iz  bo‗shlig‗ida  to‗siqning  borligi  yoki 

yo‗qligi); 

3) kompakt - diffuz; 

4) kuchli -kuchli emas; 

5) jarangli - jarangli emas; 

6) burun - og‗iz (yoki: nazallashgan - nazallashmagan); 

7) bo‗lingan - bo‗linmagan; 

8) keskin - keskin emas; 

9) glottal - glottal emas; 

10) past tonallik - yuqori tonallik; 

11)    bemol  tonallik  -  oddiy  tonallik  (mac.,  rus  tili  undoshlarining  lablangan 

unlilar oldida qo‗llanishi) 

12) diez - oddiy tonallik (mas., rus tilining t‘ va t, k‘ va k undoshlari) kabi. 

Fonemalarning  farqlanish  belgilari  barcha  tillar  uchun  umumiy  bo‗lgan  bu 

dixotomik tasnifni A.M. Shcherbak turkiy tillarga, prof. A. Abduazizov esa o‗zbek 

tiliga ham tatbiq etishgan.  


Yüklə 0,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   66




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin