Geografik va to’g’ri burchakli koordinata tizimi

“Tekislikdagi koordinatalar tizimi”
Geografik
To’g’ri burchakli
Geodeziyada qo’llaniladigan
kordinata sistemasi
Zo’nali to’g’ri burchakli
Qutubli

Geografik va to’g’ri burchakli koordinata tizimi

Geografik
To’g’ri burchakli

Bosh (Grinvich) meridian tekisligi bilan M nuqtadan o’tkazilgan meredian tekisligi tekisligi orasidagi ikki qirrali burchakka geografik uzoqlik deyiladi. Uning qiymati grinvich meridianidan sharqga va g’arbga 00 dan 1800 gacha o’zgaradi. Kenglik va uzoqliklarning qiymatlari astronomik kuzatishlar va geodezik o’lchashlar natijasida topiladi.

Geografik koordinatalar
Geografik kenglik deb ЕQ ekvator tekisligi bilan М nuqtadan tushirilgan shovun chizig’I orasidagi burchakka aytiladi. Uning qiymati ekvatordan shimolga va janubga 00 дан 900 gacha o’zgaradi.

Bu sistema kichik joylarning planini tuzishda qo’llaniladi. Bunda absissa o’qi Х sifatida meridian yo’nalishi qabul qilinib, koordinataning qiymati o’qidan sharqga qarab musbat, o’qidan g’arbga qarab manfiy ishorada olinadi. Х o’qga perpendikulyar ekvator yo’nalishi У ordinata o’qi bo’ladi.

Bu sistema kichik joylarning planini tuzishda qo’llaniladi. Bunda absissa o’qi Х sifatida meridian yo’nalishi qabul qilinib, koordinataning qiymati o’qidan sharqga qarab musbat, o’qidan g’arbga qarab manfiy ishorada olinadi. Х o’qga perpendikulyar ekvator yo’nalishi У ordinata o’qi bo’ladi.

To’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi
Toʼgʼri burchakli koordinatalar tizimidan bitta nuqta olamiz va qutbli koordinatalar tizimiga oʼzgartiramiz.
(3,4)
r

Siz r va  qanday qilib topishni bilasizmi?
4
3
r = 5
(5, 0.93)
qutbli koordinatalar:

Gauss-Kryuger zo’nali to’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi

Geografik va to‘g‘ri burchakli koordinatalarni aniqlash

54040 - shimoliy kenglik Kartaning janubiy- g’arb burchagining
18000 - sharqiy uzoqlik geografik koordinatalari
CS42
WGS84
PZ90(CS95)
Bizning hududlarda ishlatiladigan koordinatalar tizimlari
Datum Surface

Kartaning minutlar romidan foydalanib quyidagilarni aniqlash mumkin:

• 1. Kartadagi xohlagan nuqtaning kengligi va uzoqligini aniqlash.

A- nuqtadan haqiqiy meridian o‘tkazilib uning uzoqligi topiladi. Buning uchun romning g‘arbiy tomoni va A nuqtaning haqiqiy meridiani orasida qancha minut va sekund joylashganini sanash mumkin. Hosil bo‘lgan minut va sekundlar soni romning g‘arbiy uzoqligiga qo‘shib A nuqtaning λ= 18001 13 sharqiy uzoqligini hosil qilamiz.

A-nuqtaning kengligini ham shu tarzda aniqlaymiz.

• φ= 540 41' 14'' shimoliy kenglik sharqiy romning bo‘laklaridan foydalanib A-nuqtaning kengligini yuqorida yozilganidek topiladi.

Kartadagi geografik koordinatlarini bilgan holda xoxlagan nuqtaning holatini aniqlash mumkin.

• Misol. B nuqtaning kengligi- 540 40' 15'';

uzoqlikgi- 180 03' 54'' ga ega.

• G‘arbiy va sharqiy romlarda ko‘rsatilgan kenglikda topamiz, ularni to‘g‘ri chiziq bilan tutashtiramiz, shimoliy va janubiy romlardan ular orqali ham to‘g‘ri chiziqni o‘tkazish mumkin, ya’ni ikkita to‘g‘ri chiziqni kesishishi B nuqtaning o‘rnini beradi (1-chizma).
• Kartadagi hoxlagan nuqtaning geografik koordinatlarini bilgan holda istalgan nuqtani topish mumkin.
• 6066 km – x to‘g‘ri burchakli koordinatalar:4307 sondagi 4307 km – у 4 soni olti gradusli zonaning nomeri.

1- chizma. Тopografik kartalarda o‘lchash ishlari

Koordinatli (kilometrli) to‘ridan foydalanib va kartaning chiziqli masshtabidan foydalanib quyidagini aniqlash mumkin

I. Kartada nuqtaning to‘g‘ri burchakli koordinatlarini aniqlash.

• Chizmada berilgan B nuqtaning koordinatlarini topishda oldin kvadratning quyi kilometrli chizig‘ini abssissasi yoziladi, ya’ni: 6065 km. B nuqta joylashgan nuqtani, kartaning chiziqli masshtabidan foydalanib aB masofa o‘lchanadi, uning qiymati joyda nimaga tengligi aniqlanadi. Hosil bo‘lgan 570 m kattalikni chiziqning abssissasi bilan qo‘shiladi x=6 065000m+570 m=6 065 570 kattaligi qo‘shiladi (3-chizma).Shunday tarzda B nuqtaning koordinatasi aniqlanadi.
• Kvadratning chap tomonining ordinatasi qiymati yozilib 4307 km unga joydagi bB chiziqning 240m uzunligi qo‘shiladi y = 4 307 000m+240 m=4 307 240m.

Nuqtaning to‘g‘ri burchakli koordinatalarini bilgan holda uni kartadagi tushurish

• G nuqta uchun x=6 066 220m, y= 4 309 850m qiymatlari berilgan bo‘lsa,oldin yaxlit 6066 va 4309 km soni bo‘yicha izlanayotgan qaysi kvadrat doirasida ekanligi aniqlanadi. Keyin kartaning janubiy kvadrat chizig‘idan uning yon tomonlari 220 m masofa karta masshtabida foydalanib sirkulda o‘lchanib qo‘yiladi. Sirkulda belgilangan nuqtalar ingichka chiziqlarda tutashtiriladi. Keyin kvadratning g‘arbiy tomonidan o‘tkazilgan chiziqda 850 m masofa o‘lchab qo‘yiladi.

2-chizma. Kartada nuqtalarning koordinatalarini aniqlash

E’tiboringiz uchun raxmat!