Günah lüğət elmində

9 “Mürucuz-zəhəb”, 2-ci cild, səh. 232 və “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbn Əbil-Hədid, 18-ci cild, səh. 39. Mədain, Sə`d ibn Əbi Vəqqasın əli ilə fəth olunduqdan sonra (16-cı h.q ilində) Salman ora yollandı. (“Əl-fütuh”, 1-ci cild, səh. 286.)

10 “Tarixi İbn Xəldun”, 2-ci cild, səh. 139, 1-ci bölüm.

1 Yenə orada, səh. 118.

2 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 4-cü cild, səh. 145.

3 Onun dediyi cümlə belədir: “And olsun Aldlaha! Bu adı tamamilə dəfn etməyincə, sakit oturmayacağam.” (“Mürucuz-zəhəb”, 3-cü cild, səh. 454, 455, Əndəlus çapı, 4-cü cild, səh. 41, İstiqamət çapı; “Əl-əxbarul-muvəffəqiyyat”, səh. 576-577; “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbn Əbil-Hədid, 5-ci cild, səh. 129-130; “Əl-qədir”, 10-cu cild, səh. 283-284.

4 “Müsnədi-Əhməd”, 5-ci cild, səh. 347, “Meymənə” çapı, Misir, 1313 hicri qəməri ili.

5 “Şərhi-Nəhcül-bəlağə”, İbn Əbil-Hədid, 4-cü cild, səh. 67. Onun həyatı ilə əlaqədar bax: “Əhli-sünnəti vaqii”, 2-ci cild, səh. 102-115.

6 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 232.

7 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, 20-ci cild, səh. 10.

8 Yenə orada, 6-cı cild, səh. 294; “Bərrəsiyi ricali-səhihəyn”, 1-ci cild, səh. 90-106. Tarixdə belə göstərilmişdir: “Onun Fərbiə adlı zövcəsi onun ölümündən sonra Həccac ibn Yusif Səqəfinin atası ilə evləndi və onlardan Həccac dünyaya gəldi.

9 “Əssirətun-Nəbəviyyə”, 2-ci cild, səh. 313-314, Misir, iki cildli çapda; “Əl-əğani”, 14-cü cild, səh. 314; “Bərrəsiyi ricali-səhiheyn”, səh. 108.

10 “Əl-ənsabul-əşraf”, 1-ci cild, səh. 538, Misirin Darul-məarif çapı.

11 “Əl-isabə”, 3-cü cild, səh. 453.

1 “Əl-faiq”, 1-ci cild, səh. 274, Hindistanın Heydərabad çapı. Osmanın xilafəti dövründə Kufəyə vali göndərildi. Lakin rüşvaxorluq etdiyindən camaat onun vəzifədən azad edilməsini tələb etdikdə, xəlifə onu 24-cü hicri ilində vəzifədən azad etdi. (“Əssirətul-Hələbiyyə”, 1-ci cild, səh. 467.)

2 Yetmişdən çox mənbədə onun çirkin işlərə qurşanması və xəlifənin vasitəsilə bağışlanması qeyd edilmişdir. Bu mənbələri “Bərrəsiyi ricali səhihəyn” kitabında, 1-ci cild, səh. 199-203-də görə bilərsiniz.

3 “Əl-istiab”, 3-cü cild, Səh. 368; “Usdul-ğabə”, 4-cü cild, səh. 406.

4 “Əl-iqdul-fərid”, 1-ci cild, səh. 46.

5 Yenə orada.

6 O, süfyanilərin ən yaxşısı idi və “Yezidül-Xeyir” adı ilə məşhur idi. Məkkənin fəth olunduğu gün İslam dinini qəbul və “Hüneyn” müharibəsində şirkət etdi. O, ana tərəfindən Əbu Süfyanın oğlu Müaviyə ilə ögey sayılır və hicrətin on doqquzuncu ilində “taun” xəstəliyi nəticəsində vəfat etdi. (“Əl-fütuh”, (tərcümə), səh. 941.)

1 “Mö`cəmül-büldan”, 8-ci cild, səh. 504.

2 “Əl-bidayətu vəs-siyasət”, 6-cı cild, səh. 94.

3 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 261.

4 Kufə ilə Nəcəf arasında yerləşən şəhər adıdır ki, hal-hazırda ondan heç bir əsər-əlamət qalmır. Bu iki şəhər hal-hazırda bir-birinə birləşmişdir.

1 Kufənin yaxınlığında Fəratdan ayrılan bir qol.

2 Kufənin on beş fərsəxliyində yerləşən məntəqənin adı.

3 Bir-birinə yaxın olan yeddi şəhərə “Mədain” deyilirdi ki, həmin şəhərlərdən biri də Tisfun idi.

4 “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 7-ci cild, səh. 55.

1 “Əl-fütuh”, 2-ci cild, səh. 36-59.

2 Yenə orada, səh. 10-11.

3 “Fütuhul-büldan”, səh. 246.

4 “Əl-fütuh”, (Ərəbi), 2-ci cild, səh. 59.

5 Yenə orada, səh. 10-11, “Əl-ibr”, 1-ci cild, səh. 25.

6 “Tarixi Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 130.

7 “Əl-məğazi”, səh. 144.

8 “Əl-bəda vət-tarix”, 5-ci cild, səh. 182.

1 “Seyri dər Nəhcül-bəlağə”, səh. 258-260.

1 Məsudi yazır Muğeyrə bu xaişi məktub vasitəsi ilə etdi.("Mürucuz- Zəhəb,1 ci cild,səh 677)

2 "Tarixü –əl- Üməmü- vəl Müluk",3 cü cild,səh 263.

3 "Nəhayətül-Ərb",4 ci cild,səh 315,Tarixi –İslam,Məhəmməd Fəyyaz,səh 254.Əbu Lölöün Məshəbi və onun ölümü haqqında şiə və sunni tətqiqatcilarının arasında fikir ayrılığı vardır.Həqiqətə uyğun olan budur ki,o çox dərrakəli müsəlman olduğuna görə hökümət məmurlarının elindən qaca bildi.

4 Mərhum Əllamə Əmini yazır: Necə olur ki, o üç nəfərin fəziləti və rəhbərliyi üçün bir hədis kifayət edir ancaq Həzrət Əlinin(ə) fəzilətinin barəsində olan minlərlə hədis kifayət etmir.("Əl- Qədir",5 ci cild,səh361.)

5 "Tarixi-Fəxri",səh 131.

6 "Əl- imamətu və Siyasət",1 ci cild,səh 22; "Şərhi Nəhcül Bəlağə",İbn Əbil Hədid,2 çi cild,səh 580;"Əl -İğdül- Fərid",4 çi cild,səh 278;"Siyahtərin – Həfteyi Tarix",səh 440

1 Tarixu- əl- Üməmu vəl Müluk,3 ci cild,səh 192.

2 Yenə orada,Nəhayətül-Ərb 4 ci cild,səh 319.

* Əbdülrəhman bin Ouf Qürəşi Zühəri anası Şəfa Ouf bin Əbdü bin Hərəs bin Zöhrənin qızıdı.Amulfil on il qabaq dünyaya gəldi.Əvvəl Həbəşəyə sonta isə Mədiynəyə müraciət etdi.Hicri- Qəməri ilinin 31 ya 32 ci ili Mədinədə öldü və Bəqi qəbristanlığında dəfn olundu.("Əl- İstiab",2 ci cild,səh 385-390; "Üstül qabə",3 çi cild,səh 313-317;"Əl – İsabə" 2 ci cild,səh 408-410;Abdullah bin Səba,səh 345)Ömər bin Xəttab öləndə Əbdüllrəhmanın təqribən 65 yaşı var idi.

 ^ Əbu Məhəmməd Təlhə bin Ubüydullah Təyimi anası Fəzrıminin qızı Söbə Yəmən əhlindəndir.Ühüd müharibəsində iştirak etmişdir.Elə həmin müharibədə barmaqları yaralanıb iflic oldu.Rəsulullah(s) onu Zübeyr ilə qardaş etmişdir.("Ət- Təbaqatü Əl Kübra",3 ci cild,1 ci fəsl,səh 156 və 159;"Əl- İsabə",3 ci cild , 1 ci fəsl,səh 293; "Mürucüz –Zəhəb",2 ci cild,səh 11;"Təfsiru- Dəməşqi- Tarix" 7 ci cild,səh 84; Əl Bidayəti –Vən – Nəhayə",7 ci cild,səh 247;Ənsabül Əşraf,5 ci cild,səh 44-90) Təlhə 60 ya 65 yaşında cəməl müharibəsində Mərvan bin Həkəmin Zəhərli oxu ilə öldürüldü.(Afərineş və Tarix,5 ci cild,səh 88)



^ Zubeyr bin Əvvan Qurəşi Əsədi səkkiz ya on iki yaşında müsəlman oldu.Ühüd müharibəsində Peyğəmbərdən (s) çox himayə edirdi və Əli(ə)-ın xilafətinə qədər Əhli- beyti sevirdi.Ancaq axırda İmamın əleyhinə qoşun yürütdü.İmamın vəsiyyəti ilə Cəməl müharibəsindən qacdı.Ancaq Əmr bin Cərmuz Təmimi onun ardınca düşdü və müharibədən kənar yerdə onu öldürdü.(Hicri Qəmərinin 36 ci ili)Zübeyr bin Əvvannın o zaman 67 yaşı var idi.("Ət – Təbəqatül Kübra",3 ci cild,1 ci fəsl,səh 77; "Əl İqdül Fərid",3 cü cild,səh 92-109;mürucuz- zəhəb ,2 ci cild.səh 5- 11).Atası Ümmül Möminin Xədicənin(ə) qardaşı Əvvan ibn Xuvəylid bin Əsəd Fütcar müharibəsində öldürüldü (Afireneş və tarix,5 ci cild,səh 88.)

1 "Şərhü Nəhcül Bəlağə", Mühəmməd Əbdüh,1 ci cild,səh 34.

2 Yenə orada

3 "Şərhu Nəhcül Bəlağə",İbn Əbil hədid,1 ci cild,səh 187

1 "İmam Şenasi",8 ci cild, səh 227; "Əl -Üməmü vəl Müluk",3 ci cild səh 2.

2 "Əl- Riyazun-Nəzərə",2 ci dild,səh 74 (2 ci cap,səh 182)

 Həcc əməllərini yerinə yetirmək ücün ehram baqlanılan yer(müt).

 Yenə orada,3 ci cild,səh 12, 2 ci cap,səh 66; "Kənzül-Ümmal",3 ci cild səh 158;"Əl –İmamə vəs Siyasə",səh 9;Misir capı Qəmərinin 1328.

 "Əl-Bidayətu vən- Nəhayə",7 ci cild,səh 146;"Şərhü Nəhcul Bəlağə,İbn Əbil Hədid,1 ci cild,səh 199;"Əl- İqdül-Fərid",2 ci cild səh 279.İbn Abbas da atasına deyir:Çox yaxşı aydındır ki,xəlifə istəyir Osman rəhbərliyi Əlinə alsın("Şərhu Nəhcül-Bəlağə", İbn Əbil Hədid,13 ci cild səh 93).

 "Ət-Təbəqat",5 ci cild, səh 20-22,

 "Tarixi- Yəqubi", 2 ci cild,səh 48-49

 Əbdülrəhmanın arvadı Ümmü-Külsüm, Osmanın anadan bir olan bacısıdır.("Ət-Təbəqatül –Kübra",8 ci cild,səh 229.)

2 "Təcaribül-Üməm",1 ci cild,səh 382;"Ənsabül-Əşraf",5 ci cild,səh 19;"Əl-İqdül Fərid",4 ci cild,səh 276

 ("Nəhayətul-Ərb",4ci cild,səh 320)Başqa bir rəvayətə görə İmam buyurdu:Xoşum gəlmir ixtilaf qabağa gəlsin ("Şərhu Nəhcül-Bəlağə",İbn Əbil Hədid,1 ci cild,səh 191;"Tarixi Əl Üməmu vəl Müluk",2 ci cild.səh 581).

1 "Min Hacül Bəraə","Qütbuddin ravəndi",1 ci cild səh 194,"Əl Bidayətu vən – Nəhayə" 1 ci cild,səh 145.Bu rəvayətlərdən belə başa düşülir ki, xəlifə bu sözü Rəsullulahdan olduğunu iddia edir.Halbuki Ömərin kitablarda yazılmış məhşur cümləsi belədir:O Peyğəmbərə istinad etmədən deyir.Xalq nübüvvətlə xilafətin bir ailədə cəm olmasını sevmirlər("Şərhi Nəhcül Bəlağə",1 ci cild,səh 189

1 "Səhihi-Buxari",8 ci cild,səh 208.

2 O nəinki müsəlmanlarla məşvərət etmədi, Öməri xilafətə təyin edəndə müsəlmanların etirazına etinad etmədi ("Tarixü Əl Üməmu vəl Muluk",3 ci cild,səh 428)

3 Əbdülrəhmanla şura üzvlərinin danışıqlarını mütaliə etsək planın gizli sirrini bilərik.

1 "Ənsabul-Əl Əşraf",5 ci cild,səh16.

2 "Tarixi-Əl Üməmü vəl Muluk" 5 ci cild,səh 25;"Əl Kamilu fit Tarix"3 ci cild,səh 125;Əl İmamə vəs Siyasə,səh 23-24(Misir capı 1328)"Təcaribül Üməm",1 ci cild, səh 263 ; "Tarixi Yəqubi", 2 ci cild,səh 158-160.Ömərin o altı nəfərə dediyi sözlər şiə və sünni tarixlərində fərqli şəkildə nəql olunmuşdur.Xüsusi ilədə Osmana dediyi cümlə çox ayıq və təhqir edicidir və sünni mənbələrinin çoxunda yazılmamışdır.Amma İbn Əbil Hədid onu belə nəql etmişdir.و اما انت یا عثمان فوالله لروثة (سرجين الفرس) خير منك

(Atın peyini səndən yaxşıdır)"Şərhü Nəhcül Bəlağə",12 ci cild,səh 259.

3 "Əhzab"surəsi,ayə53.Bu ayədə müsəlmanlara gösdəriş verilmişdir ki, Rəsulullahın(s) arvadlarından bir şey istəsələr,onu pərdə arxasında ondan istəsinlər.

4 "Şərhü Nəhcül Bəlağə",1 ci cild,səh 185-186.İbn Əsir öz təfsirində yazır:Təlhə deyirdi:Əgər Rəsulullah(s) dünyadan getsə mən Aişə ilə evlənəcəyəm çünki o mənim əmim qızıdır.Hicab ayəsi nazil olduqda o dedi:Nəyə görə Peyğəmbər(s) bizim əmi qızlarımızı bizdən gizlədir və biz qala-qala bizim qız qohumlarımızla evlənir! Əgər onun üçün hadisə qabaqa gəlsə onun xanımları ilə evlənəcəyik ("Ət-Təfsir",3 ci cild,səh 513;"Təfsiri Qirtəbi",14 ci cild,səh 228;"Təfsiri Alusi",22 ci cild,səh 74).Sünni təfsircilərinin çoxu bu ayənin nazil olmasında o sözləri Təlhənin demiş olduğunu bildirirlər.

5 "Ənsabül-Əşraf",5 ci cild,səh 16.

1 Bu on dörd nəfərin adı şiə və sünni kitablarında gəlmişdir.

2 Zubeyrden başqa o birilərinin yaxşı kecmişi yox idi.

3 "Nəhcül-Bəlağə",3 cu xütbə.

4 Sünnülərin möhtəbər tarixlərində yazılmışdır: Abdullah bin Ömər Yezidə beyət etməsi ücün Muaviyədən 100 min dirhəm hədiyyə almışdır("Sünənu- Beyhəqi",8 ci cild,səh 159 ;"Əl Bidayətu vən Nihayə",9 ci cild.səh 5;"Hilyətul- Ovliya",1 ci cild,səh 296).O, həmcinin Əbdülməlik Mərvana beyət etdi("Fəthul- Bari",5 ci cild səh 19) və Məkkədə Həccac bin Yusifin namaz camaatında ona iqtida etdi.("Əl- Mühəlla",4 ci cild,səh 213;"Ət-Təbəqatül Kübra",4 cu cild,1ci fəsil,səh 11.)

1 Əbdülrəhman o üç gün ərzində məsciddə dəfələrlə müsəlmanlarla danışıqlar apardı.

2" Nəhayətül-İrb",4 ci cild,səh 322

 Hikəm: İki tərəf arasında olan mübahisəni həll etmək ücün secilmiş adam(müt)

3 "Əl-İmamə vəs- Siyasə",səh 26.

4 "Tarixi Yəqubi",2 ci cild,səh 53.

5 Yenə orada;"Ənsabül-Əşraf",5 ci cild,səh 19-21;"Əl-İqdül Fərid",3 cild ,səh 74-76,"Tarixi Əl-Üməmi vəl Müluk"(tərcümə) 5 ci cild,səh 2794;Nəalimül-Mədrəsətəyni,1 ci cild,səh135,2 ci cap

6 "Tarixi-Əl Ümamu vəl Müluk",2 ci cild,səh 583

1 Ənsabül-Əşraf,5 ci cild,səh 22.

2 "Şərhi Nəhcül Bəlağə",İnb Həbil Hədid,5 ci cild,səh 167.

3 "Şərhi Nəhcül- Bəlağə",Sübhi Saleh,səh 246.

4 Yenə orada,səh 196.

5 Yenə orada.

6 2Sünəni-Beyhəqi2,7 ci cild,səh 206,2Şərhi-Məani Əl Asar",səh 374-375,"Əl İsabə",3 ci cild,səh 114.

1 "Şərhi Nəhcül Bəlağə",İbn Əbil Hədid,1 ci cild,səh 196

2 Yenə orada,"Əl-İqdül Fərid",4 ci cild,səh 286.

3 "Əl-Qədir",9cu cild,səh 86.

1 İbn Əbil Hədid bu mətləbi təsdiqləyərək yazır:Bu iş onların başlarını elə qatdı ki, Həzrət Əli(ə)-ın zamanında iş başqa ixtilaflara gəlib cıxdı ("Şərhü Nəhcül-Bəlağə",9 ci cild,səh 28-29)

2 "Əl İqdül Fərid",4 ci cild,səh 281;"Müxtəsərü Tarixi Dəməşq",9 ci cild,səh 85

 O zaman Suriya, Livan və Fələstin torpaqları Şamat adlanırdı.(müt)

3 "Müxtəsərü-Tarixi Dəməşq",9 ci cild,səh161;"Tarixi əl Üməmu vəl Müluk",5 ci cild,səh 88;Əl-Qədir".9 ci cild,səh 35

1 “Əl-иqdul-fərid”, 5-ci cild, səh. 36.

* İki nur sahibi. (müt).

2 “Usдul-ğabə”, 3-cü cild, səh. 376-377, “E`lamul vəra” səh. 331və346, “Tənqihul-məqal” 3-cü cild, səh. 73-78.

3 “Səhihи-Бuxari”, 1-ci cild, səh. 331və346, “Musnədи-Əhməd” 3-cü cild, səh. 126 və 228-229, “Əl-mustədrəkü ələs-səhiheyn”, 4-cü cild, səh. 47.

4 Bu mətləb bəzi mənbələrdə qeyd olunmuşdur.

5 “Əl-kamilu fit-tarix”, 3-cü cild, səh. 185.

6 “Nəhayətül-ирәb”, 5-ci cild, səh. 92-94.

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 3-cü cild, səh. 79-82.

2 “Nəhayətul-ирәb”, 5-ci cild, səh38.

3 “Tarixul-üməmü vəl-mүluk”, 4-cü cild, səh. 251və267.

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 3-cü cild, səh. 149.

2 “Səhihi-Buxari”, fəzailul-Qur`an babı, “Müsnədi-Əhməd”, 3-cü cild, səh. 12, “Camiul-bəyan fi təfsiril-Qur`an” 1-ci cild, səh. 20-21, “Əl-itqan”, 1-ci cild, səh. 209, “Fəthul-bari fi şərhi səhihi-Buxari ” 9-cu cild, səh. 18,

3 “Tarixi-Qur`an” səh. 408-431.

4 “Əlitqan” 21-ci cild, səh. 103, “Tərcүmeyi Әл-bəyan”, Seyyid Əbul Qasim Əl-xoyi səh. 248.

1 Seyyid Əbul Qasim Xoyinin “Əlbəyan” kitabından yazılır.

*Ravilərinin çox və ya az olması nəzərə alınmadan, yalnız bir ravi silsiləsi tərəfindən nəql edilən hədis qisminə vahid xəbər deyilir. Bu hədislər “mütəvatir” hədis həddinə yetişmir və etimad edilib əməl olunması üçün əlavə şahidə və dəlilə ehtiyacı vardır. “Məcməül-mustələhatül-rical vəд-dirayə” Məhəmməd Rza Cəlili Nejad. (müt. )

*^* Hədis elminə aid olan termindir. Müvəssəq xəbər o xəbərə deyilir ki, onu nəql edən şəxslər on iki imamlı şiə olmasalar da, o hədisi söyləyənlər (siqə) inanılmış şəxslər olsun. “Fərhəngi mәarifi-islami” Seyyid Cəfər Sübhani, səh. 1959 (müt. )

* Üç və ya daha artıq ravi təriqi (qrupu) vasitəsilə nəql olunub yəqin hasil edən hədis qisminə “мütəvatir” hədis deyilir. Bu növ hədislər silsilə və təbəqəsinin müxtəlifliyi, ravilərin çoxluğu və bir-biri ilə əlaqələrinin olmaması səbəbinə hədis alimləri tərəfindən tam surətdə qəbul olunurlar. “Məcməul-mustələhatüр-rical vəд-dirayə”, Məhəmməd Rza Cəliliнejad. (müt. )

*^* و انا تارك فيكم ثقلين اولهما كتاب الله فيه الهدى و النور فخذوا بكتاب الله و استمسكوا به و اهل بيتى اذكركم الله فى اهل بيتى

“ Səhihi müslim” 2408-ci hədis. (müt. )

1 “Həqqül-yəqin”səh. 266-267.

2 Zeyd ibn Haris Həzrət Əli (ə) müxaliflərindən və Əli (ə) beyət etməyən şəxslərdən idi. “ Nəhayətul ərb” 5-ci cild, səh. 106.

3 “Həqqul yəqin” səh. 269.

1 “Hicr”surəsi, ayə: 41.

1 “Əl istiyab”, Osmanın tərcümeyi-halı; “Ənsabul əşraf”, 3-cü cild, səh. 4.

2 “ Murucuzzəhəb” 1-ci cild səh. 433-434. “Seyri dər əlqədir” səh. 131.

3 Ət-təbəqatul-kubra”, 3-cü cild, 1-ci bölüm, səh. 53.

4 “Duvəlul-Islam”, 1-ci cild, səh. 12.

5 “Tarixi Əbil-Fida”, səh. 169; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 5-ci cild, səh. 50; “Tarixi Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 143; “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 7-ci cild, səh. 152.

6 “Tarixi-Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 166; “Ənsabul əşraf”, 5-ci cild, səh. 27-28 və 38; “Ət təbəqatul kubra”, 3-cü cild, səh. 62; “Əs-səvaiqul muhriqə”, səh. 113; “Tarixul üməm vəl müluk”, 4-cü cild, səh. 256; “Tarixul xüləfa”, Süyuti, səh. 185.

7 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 1-ci cild, səh. 199.

8 “Əl bidayətu vən nihayə”, 7-ci cild, səh. 152; “Tarixul üməm vəl müluk”, 4-cü cild, səh. 256.

9 “Əl-məarif”, səh. 194; “Miratul cinan”, 1-ci cild, səh. 85; “Əl-iqdul-fərid”, 2-ci cild, səh. 265; “Əl ibr”, 1-ci cild, səh. 23.

10 “Ənsabul-əşraf”, 5-ci cild, səh. 28; “Tarixi Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 145.

* Müsəlmanların ümumi əmlakı (müt).

11 “Şərhi Nəhcül bəlağə”, Ibn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh. 198; “Ənsabul əşraf”, 5-ci cild, səh 52.

12 “Ənsabul əşraf”, 5-ci cild, səh. 28; “Əl iqdul fərid”, 4-cü cild, səh. 267; “Şərhi Nəhcül bəlağə”, Ibn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh. 199; “Əl-qədir”, 8-ci cild, səh. 268.

13 “Əl-məarif”, səh. 195, “Şərhi Nəhcül bəlağə”, Ibn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh. 198, “Mühazirat”, Rağib, 2-ci cild, səh. 212, “Əl iqdul-fərid”, 2-ci cild, səh. 265.

14 “Ənsabul-əşraf”, 5-ci cild, səh. 30; “Əl iqdul fərid”, 2-ci cild, səh. 276.

15 “Şərhi Nəhcül bəlağə”, Ibn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh. 199.

16 Yenə orada.

1 “Usdul ğabə”, 3-cü cild, səh. 173; “Əl-bidayətu vənnihayə”, 7-ci cild, səh. 151-152.

2 “Əl məarif”, səh. 195, “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 1-ci cild, səh. 198, “Ənsabul əşraf”, 5-ci cild, səh. 58.

3 “Tarixi Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 145.

4 “Səhihi Buxari”, “cihad” kitabı, 5-ci cild, səh. 21.

5 “Mürucuz-zəhəb”, 1-ci cild, səh. 434.

6 “Ət təbəqatul kubra”, 3-cü cild, 1-ci bölüm, səh. 158, “Duvəlul Islam”, 1-ci cild, səh. 17, “Xülasətut təhzib”, səh. 152, “Mürucuz-zəhəb”, 1-ci cild, səh. 434, “Əl iqdul fərid”, 2-ci cild, səh. 283.

7 “Ət təbəqatul kubra”, 3-cü cild, 1-ci bölüm, səh. 96, “Tarixi Yə`qubi”, 2-ci cild, səh. 146, Nəcəf çapı, 1347-ci h. q ili, “Duvəlul Islam”, 1-ci cild, səh. 17, “Xülasətut təhzib”, səh. 152; “Mürucuz zəhəb”, 1-ci cild, səh. 434, “Əl iqdul fərid”, 2-ci cild, səh. 283.

8 “Ənsabul əşraf”, 5-ci cild, səh. 88, Misirin “Darul məarif” çapı, 1959-cu il.

9 “Nəhcül-bəlağə”, 76-ci xütbə.

10 Hуrmуzan İran hakimi idi müharibədə əsir olub, Mədinədə islamı qəbul etdi Өmər onun üçun beytul maldan pul ayırdı. “Əlisabə”3-cü cikl, səh. 619. Cufeynədə Hуrmуzanın dostlarından olan xaçpərəst və əhli zimmə idi. “Ət-təbəqatul kubra” 5-ci cild, səh. 15-16. Əbu Lolo da Muğeyrət ibn Şöbənin qulu idi. Bəziləri yazır ki, onun qızını da öldürdü. Amma bəzi tarixçilər yazirlar Əbu Lolo İrana qaçdı.

1 “Əlkamilu fittarix” 5-ci cild, səh. 225.

2 “Tarixi-Yəqubi”,” 2-ci cild, səh. 161.

3 “Əltəbəqatul kübra” 5-ci cild, səh. 16.

4 “Şərh nəhcül bəlağə” ibn Əbil Hədid. 3-cü cild, səh. 60. “Əlqədir” 8-ci cild, səh. 133.

5 “Əltəbəqatul kübra” 5-ci cild, səh. 16, “Əlisabə”3-cü cild , səh. 619.

6 “Şərhi nəhcül bəlagə”3-cü cild, səh. 61, “Tarixi-Yəqubi”,”2-ci cild, səh. 164.

7 “Əttəbəqatül kübra” 5-ci cild, səh. 17. Ubeydullah həmişə həzrət Əli (ə)qaçırdı. Həzrət Əliдән (ə) xilafətə çatanda o özünü Müaviyəyə çatdırdı. “Əl-futuh”, 3-cü cild, səh. 212. O, Сiфfeyn müharibəsində Müaviyənin qoşununda həlak oldu. “Әл-futuh”, səh. 18. İmam müharibə zamanı ondan Müaviyənin гoşununda olmağının səbəbini soruşdu. Ubeydullah dedi ki, gəlmişəm Оsmanın интигамını səndən алам. İmam buyurdu: Allah da sənә Hуrmуzanın интигамыны tələb edir. “Мurucuz-zəhəb”, 2-ci cild, səh. 399.