Hakikat Komisyonları için Sivil Toplum Girişimi Toplantısı
7 Nisan 2009’da Peru eski devlet başkanı Alberto Fujimori Peru Yüksek Mahkemesinde 1990’ların başında başkanlığı döneminde gerçekleşen kayıplar, toplu infazlar, keyfi göz altıların baş mimarı olduğu gerekçesiyle 25 yıl hapse mahkum edildi. Peru’daki Hakikat Komisyonunun kuruluşundan neredeyse 10 yıl sonra.
7 Nisan 2009’da Peru eski devlet başkanı Alberto Fujimori Peru Yüksek Mahkemesinde 1990’ların başında başkanlığı döneminde gerçekleşen kayıplar, toplu infazlar, keyfi göz altıların baş mimarı olduğu gerekçesiyle 25 yıl hapse mahkum edildi. Peru’daki Hakikat Komisyonunun kuruluşundan neredeyse 10 yıl sonra.
Arjantin’de CONADEP 8960 kayıp insanın ve 365 yasadışı gözaltı merkezinin bilgilerine ulaştı. Toplanan veriler ve tanıklıklar günümüze kadar devam eden adalet arayışı sürecinde halen kullanılıyor.
Arjantin’de CONADEP 8960 kayıp insanın ve 365 yasadışı gözaltı merkezinin bilgilerine ulaştı. Toplanan veriler ve tanıklıklar günümüze kadar devam eden adalet arayışı sürecinde halen kullanılıyor.
Geldiğimiz noktada 342 dava hala devam etmektedir. Toplam 1711 sanığın 798’i tutuksuz ve 599’u tutuklu yargılanmakta; 276’sı hayatını kaybetmiş ve 38’i kaçak konumdadır.
Daha 3 ay önce General Videla ömür boyu hapse mahkum edildi.
Cinsel şiddet olaylarının yanı sıra sosyo-ekonomik hakların ihlalleri de kapsam dahilinde inceleniyor; zorunlu göçün kadınlar üzerindeki, açlık, cinsel şiddete maruz kalmada artış, ve temel sosyal/ siyasal/ ekonomik haklardan mahrumiyet gibi etkileri araştırılıyor.
Cinsel şiddet olaylarının yanı sıra sosyo-ekonomik hakların ihlalleri de kapsam dahilinde inceleniyor; zorunlu göçün kadınlar üzerindeki, açlık, cinsel şiddete maruz kalmada artış, ve temel sosyal/ siyasal/ ekonomik haklardan mahrumiyet gibi etkileri araştırılıyor.
Bir aşamaya kadar Doğu Timor hakikat komisyonu, araştırmaya dayalı toplumsal cinsiyet biriminin Komisyon'a yayılmasını ve ifade alımından kamuya açık oturumlara kadar pek çok alanı beslemesini sağlayabilmiştir.
Devlet Başkanı Aylwin, raporun bulgularını bizzat sunduğu ulusal TV kanalındaki programa mağdurlardan Şili halkı adına özür dileyerek başladı.
Devlet Başkanı Aylwin, raporun bulgularını bizzat sunduğu ulusal TV kanalındaki programa mağdurlardan Şili halkı adına özür dileyerek başladı.
Orta Doğu’da kamuya açık oturumlar yapılan tek hakikat komisyonu olan Fas’ta topluluklara tazminatlar ödenmesine karar veriliyor.
Orta Doğu’da kamuya açık oturumlar yapılan tek hakikat komisyonu olan Fas’ta topluluklara tazminatlar ödenmesine karar veriliyor.
Her ne kadar farklı isimlerle anılsalar da, 1974’ten bu yana dünyada 41 adet resmi hakikat komisyonu kurulmuştur:
Her ne kadar farklı isimlerle anılsalar da, 1974’ten bu yana dünyada 41 adet resmi hakikat komisyonu kurulmuştur:
Arjantin, Uruguay ve Sri Lanka’da “Kayıplara Dair Komisyonlar”;
Haiti ve Ekvator’da “Hakikat ve Adalet Komisyonları”;
Şili, Güney Afrika, Sierra Leone ve yakın zamanda Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nde “Hakikat ve Toplumsal Mutabakat Komisyonları”;
Doğu Timor’da “Kabul, Hakikat ve Toplumsal Mutabakat için bir Komisyon”
Fas’ta “Hakkaniyet ve Uzlaşma Komisyonu”
Geçmişe odaklanan geçici yapılardır, bir ya da iki yıl çalışırlar;
Geçmişe odaklanan geçici yapılardır, bir ya da iki yıl çalışırlar;
Devlet tarafından, silahlı muhalefet tarafından veya barış anlaşmaları aracılığıyla, resmi olarak onay, yetki ya da destek verilen yapılardır;
Adli olmayan yapılardır, kısmi hukuki bağımsızlıkları vardır;
Genellikle savaş döneminden barış dönemine ya da otoriter yönetimden demokrasiye geçiş dönemleri gibi siyasal geçiş dönemlerinde kurulurlar;
Tek bir olayı değil, bir zaman diliminde gerçekleşen kötü muamele biçimlerini ve belirli hak ihlallerini soruştururlar;
İfade alma, araştırma, halka açık oturumlar düzenleme yöntemleriyle belli bir dönemi, tanımlı bir görevi yerine getirmek üzere kurulurlar
Görevlerini, sonuç ve tavsiyeleri içeren bir rapor hazırladıkları zaman tamamlamış olurlar;
Tarih Komisyonları
Tarih Komisyonları
Savaş Zamanında Sivillerin Başka Yerlerde Iskan Ettirilmesi ve Toplama Kamplarında Tutulmasına dair ABD Komisyonu
Aborjin (Yerli) Halklarıyla İlgili Kanada Krallık Komisyonu
Parlamento Soruşturmaları / Kongre Araştırma Komiteleri
1993 Honduras'ta İnsan Haklarının Korunması ile ilgili Ulusal Komisyon Üyesi tarafından araştırma
Kuzey İrlanda Mağdurları Komisyon Üyesi tarafından soruşturma
İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde çeşitli olaya özgü araştırma mahkemeleri
Uluslararası Araştırmalar
Uluslararası Araştırmalar
Afrika Birliği (Kuruluşu)
1994 Ruanda Soykırımını ve Soykırımın Etrafındaki Olayları İncelemek Üzere Önde Gelen Kişilerden Oluşan Uluslararası Jüri Heyeti
Doğu Timor, Ruanda ve Eski Yugoslavya gibi ülkelerde yapılan hak ihlallerini incelemek üzere BM tarafından kurulmuş savaş suçları komisyonları
Mağdurlara yönelik tazminat programları, anıtlar önermek
Yaşananların bir daha yaşanmaması için reform önermek
Yakın geçmişte yaşanmış ihlalleri soruşturmak, kaydetmek, bütünsel bir tabloyu ortaya çıkarmak
Yakın geçmişte yaşanmış ihlalleri soruşturmak, kaydetmek, bütünsel bir tabloyu ortaya çıkarmak
Fas'taki Hakkaniyet ve Uzlaşma Komisyonu 1956-1999 arası insan hakları ihlallerini gündeme getiriyor, tarihin farklı yazımı...
Guatemala 1960-1996 yılları arasında Mayalara yönelik kanlı sürecin yapısal etkenlerini, yaşanan vakaları... ortaya koydu
Güney Afrika’da kayıplar için kurulan bir birlik kayıpların bulunması için mezar açma ve tekrar defin işlemleri yaptı
Kurbanların belirlenmesi/teşhisi için gerekli kanıtları toplamak ve faillerin sorumluluk üstlenmesinin yolunu açmak
Kurbanların belirlenmesi/teşhisi için gerekli kanıtları toplamak ve faillerin sorumluluk üstlenmesinin yolunu açmak
Arjantin'de CONADEP 8960 kayıp insanın ve 365 yasa dışı gözaltı merkezinin bilgilerine ulaştı. 342 dava devam ediyor. 1711 sanığın 798'i tutuksuz ve 599'u tutuklu yargılanmakta, 276sı hayatını kaybetmiş, 38'i kaçak.
General Videla daha 3 ay önce ömür boyu hapse mahkum edildi
Mağdurlar için kamusal platform sağlamak ve mağdurları sürecin merkezine oturtmak
Mağdurlar için kamusal platform sağlamak ve mağdurları sürecin merkezine oturtmak
Kadınların mağduriyeti: Doğu Timor'da, Güney Afrika'da, Peru'da, Guatemala'da ve bazı başka ülkelerde her ne kadar pek çok kadın ifade vermiş olsa da, çoğunluğu kendi yaşadıkları zararlardan ziyade ailenin erkek bireylerine – genellikle oğulları ya da kocalarına - yönelik ihlallerle ilgili tanıklıkta bulunmuşlardır.
Kadınların kendi yaşadıkları ihlalleri anlatmaları için özel platformlar sağlanmalı
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
Şili'de Aylwin Hükümeti, Rettig Komisyonu önerisiyle Ulusal Tazmin ve Uzlaşma Kurumu kurdu. Komisyon raporunda adı geçen kayıp ailelerine her yıl $ 16 milyon (yaklaşık 5000 kişiye yıllık $ 5000) mali destek sağladı
2003'de yeni Komisyon işkenceleri kapsamına dahil etti. Valech Komisyonu. 28459 mağdur/mağdur yakınını ömür boyu aylık 200 dolar yardım, ücretsiz eğitim, barınma ve sağlık hizmeti sunma kararı aldı.
2010'da Santiago'da İnsan Hakları ve Hafıza Müzesi açıldı
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
Doğu Timor, Peru ve Fas gibi ülkelerde komisyonlar, tazminat politikası belirlenir ve uygulanırken toplumsal cinsiyetin göz önünde bulundurulması için özel politika yönergeleri benimsemişlerdir
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
Mağdurlar ve mağdur yakınları için tazminat programı önerileri ortaya koymak
El Salvador’da raporda mağdurlara maddi tazminat ve bütün hayatını kaybedenlerin adının yer alacağı bir anıt yapılmalı önerisi vardı;
Buna rağmen raporda yer alan tazminatlara ilişkin hiçbir adım atılmadı.
Benzer suçların tekrarlanmaması için yasal ve idari reform önerileri sunmak. Örnek olarak:
Benzer suçların tekrarlanmaması için yasal ve idari reform önerileri sunmak. Örnek olarak:
İstihbarat örgütleri ve ordu üzerindeki sivil denetimin güçlendirilmesi
Adalet mekanizması için atama, memuriyet ve disiplinle ilgili yeni kuralların belirlenmesi
Bağımsız ve finansal olarak güçlü bir savcılık makamının kurulması
Seçim sistemi ve siyasal sistemin yeniden şekillendirilmesi
Polis ve silahlı kuvvetler için yeni insan hakları eğitimi
Güney Afrika: HUK raporu hükümet tarafından tamamen yürürlüğe sokuldu.
Güney Afrika: HUK raporu hükümet tarafından tamamen yürürlüğe sokuldu.
Arjantin: 1992’de Kimlik Hakkı Ulusal Komisyonu kuruldu. Bu komisyon “Kirli Savaş” sırasında kaybolan çocukların araştırılması çalışmalarını merkezi bir hale getirdi. 1994’te anayasa reformu ile Kongrenin onayladığı uluslararası anlaşmaların anayasal hukuk statüsüne gelmesi sağlandı. Yeni anayasa ayrıca devletin insan haklarını korumak için pozitif önlemler almasını zorunlu kılıyor.
Fas’ta Kral Komisyonun tavsiyelerini halkın önünde kabul ediyor ve İnsan Hakları Danışma Komisyonu’nu tavsiyelerini uygulanmasını izlemekle görevlendiriyor.
Fas’ta Kral Komisyonun tavsiyelerini halkın önünde kabul ediyor ve İnsan Hakları Danışma Komisyonu’nu tavsiyelerini uygulanmasını izlemekle görevlendiriyor.
Ayrıca tavsiyelerin yeniden düzenlenmiş bir anayasaya dahil edileceğini de açıklıyor.
Ancak 2011 itibariyle Uluslararası Ceza Mahkemesi halen onaylanmamış ve idam cezası da kaldırılmamış durumda.
Toplumsal ve bireysel düzeyde mutabakat çok karmaşık bir olgu ve muhtemelen hakikat komisyonu aracılığıyla sağlanması çok zor
Toplumsal ve bireysel düzeyde mutabakat çok karmaşık bir olgu ve muhtemelen hakikat komisyonu aracılığıyla sağlanması çok zor
Hakikat uzlaşma sağlıyor mu? Belki de en çok tartışacağımız konulardan biri.
Güney Afrika’da yapılan bir araştırmada çoğunluk komisyon sonrası toplumdaki uzlaşmanın iyileşmediği görüşünde
İncelenecek hak ihlallerinin belirlenmesi, öncelik dışı bırakılanlar olduğu takdirde bu alanlara yönelik diğer politika ve mekanizmaların devreye sokulması
İncelenecek hak ihlallerinin belirlenmesi, öncelik dışı bırakılanlar olduğu takdirde bu alanlara yönelik diğer politika ve mekanizmaların devreye sokulması
Şili'de ilk komisyon 1973-1990 diktatörlük dönemi ölüm ya da kayıpla sonuçlanmış insan hakları ihlallerini belgelemek ve araştırmak ile sorumlu idi. 2003 yılında işkencenin de içinde olduğu diğer darbe dönemi insan hakları ihlallerini araştırmak üzere Valech Komisyonu kuruldu.
Guatemala, Güney Afrika ve Peru’da görev ve yetki tanımlarında toplumsal cinsiyet vurgusu olmasa da, işkence ve kötü muamele tanımının cinsel şiddeti de kapsadığı yorumunu yaparak araştırmalarına dahil ediyorlar.
Guatemala, Güney Afrika ve Peru’da görev ve yetki tanımlarında toplumsal cinsiyet vurgusu olmasa da, işkence ve kötü muamele tanımının cinsel şiddeti de kapsadığı yorumunu yaparak araştırmalarına dahil ediyorlar.
Haiti, Sierra Leone ve Doğu Timor'da ise cinsel şiddet komisyonun yetki ve görev alanında başından itibaren tanımlı.
Ağır fiziksel yaralanmaya neden olan insan hakları suçlarının dökümünü yapan Sierra Leone Hakikat Komisyonu mağdurların yetişkinler içinde %35'inin, çocuklar içinde ise %45'inin kadın olduğunu saptadı. Komisyonun bu çalışması Sierra Leone'de toplumsal cinsiyet odaklı yasal reformların yapılmasını sağladı
Ancak Sierra Leone hakikat komisyonuna bu yönde yapılan temel eleştiri toplumsal cinsiyeti cinsel şiddet vakaları ile sınırlı tutmuş olması.
Gücü ve ulaşabileceği noktaları belirler (ancak adli olmama özelliğini koruyacak dengede olması önemli)
Gücü ve ulaşabileceği noktaları belirler (ancak adli olmama özelliğini koruyacak dengede olması önemli)
Kamu mercilerinden işbirliği için destek alma ve gerekli yerde incelemeleri yapma
İfade için çağırma
YAPTIRIMLAR: Kenya: çağrıya cevap verilmediğinde para veya hapis cezası yaptırımı
Genellikle kurulum süreci:
Genellikle kurulum süreci:
Hükümetin idari kolu, komisyon kurulması için kararname çıkarıyor
Hükümetin yasama organı, komisyonun kurulması için kanun çıkarıyor
Hükümet ve silahlı muhalefet, komisyonun kurulmasını onaylayan anlaşma imzalıyorlar (ve bunu takiben bir kararname ya da kanun)
Komisyon üyeleri seçim süreci ve komisyonun nihai üye dağılım yapısı çok önemli: dengelerin korunması: kadın-erkek, eski tutuklular, etnik kimlikler, coğrafi ve siyasi dengeler...
Komisyon üyeleri seçim süreci ve komisyonun nihai üye dağılım yapısı çok önemli: dengelerin korunması: kadın-erkek, eski tutuklular, etnik kimlikler, coğrafi ve siyasi dengeler...
Güney Afrika örneği: insan hakları örgütlerinden oluşan seçici kurul, kamuya adaylık çağrısında bulunuyor, 300 başvurudan 50si mülakata çağrılıyor, kamuya açık ve basın tarafından izlenen mülakatlar. 25 finale kalan aday Başkan Mandela'ya iletilmiş. Komisyon üyeleri arasında Apartheid mağdurları, ruhani liderler, psikolojik uzmanlar vb
Fas’ta eski siyasi tutuklular üyeler
Komisyon üyeleri ile ilgili en büyük sorunlardan biri kadın erkek sayısı arasındaki eşitsizlik:
Komisyon üyeleri ile ilgili en büyük sorunlardan biri kadın erkek sayısı arasındaki eşitsizlik:
Güney Afrika ve son dönemde kurulan birkaç komisyon (Kenya, Solomon Adaları, Sierra Leone, Liberya) ve istisnaları dışında 41 komisyonun 36’sında bu denge çok kötü.
Peru, Chad, Uganda’da hepsi erkek; Arjantin’de 11 erkek 1 kadın. Fas’ta 17’de 1 kadın
İfade Alımı
İfade Alımı
Araştırma ve Soruşturma
Veri işleme
Halka açık oturumlar
Manevi destek
Nihai raporlar
İsimlerin açıklanması, adli sürecin işletilmesi
Güney Afrika örneği:
Güney Afrika örneği:
Yüzlerce gün süren oturumlar
Çeşitli konu başlıkları: mağdur oturumları, af oturumları, özel konulu oturumlar (örneğin kadınlar ya da çocuklar üzerine), özel olaylarla ilgili oturumlar, kurumsal oturumlar, siyasi parti oturumları
Peru'da kadınlara yönelik insan hakları ihlallerini mümkün kılan ve arttıran yapısal koşullar ve kadınların bu ihlallere nasıl direndiklerine ilişkin oturumlar yapıldı
Peru'da kadınlara yönelik insan hakları ihlallerini mümkün kılan ve arttıran yapısal koşullar ve kadınların bu ihlallere nasıl direndiklerine ilişkin oturumlar yapıldı
Doğu Timor’da Kadın ve Çatışma üzerine ulusal bir oturum düzenledi. Bu oturumla Doğu Timor tarihinde ilk kez kadınlara deneyimlerini aktarmaları için merkezi bir konum tanındı
Bazı mağdurlar için bu süreç travmayı yeniden yaşamayla sonuçlanabilir, ki kimi durumlarda bunun oldukça ciddi etkileri olabilir.
Bazı mağdurlar için bu süreç travmayı yeniden yaşamayla sonuçlanabilir, ki kimi durumlarda bunun oldukça ciddi etkileri olabilir.
Geçmişteki hakikat komisyonları bu konuya yeterince eğilmemişlerdir, ancak bu durum değişmeye başlıyor.
Örneğin Güney Afrika’da Hakikat ve Toplumsal Mutabakat Komisyonu dört ruh sağlığı uzmanını işe aldı, travma desteği konusunda çalışanlarına eğitim verdi ve halka açık oturumlarda tanıklık yapan kişilere sürekli destek verecek personeli işe aldı.
Bu arada komisyon personelinin de bu süreçte travma yasayabileceğini ve duygusal desteğe ihtiyaç duyabileceğini hatırlamakta yarar var.
Güney Afrika, El Salvador, Çad, ... açıkladı.
Güney Afrika, El Salvador, Çad, ... açıkladı.
Güney Afrika, halka açık oturumda ifade verilmesi sonucunda af imkanı tanıdı.
Arjantin'de önce basına bilgi sızdı, ardından açıklama yapıldı
Bazı komisyonlar fail isimlerinin geçtiği bazı tanıklıkları aynen bastı
Hem faillerin açıklanması hem de af konusu pek çok açıdan tartışılan konular.
Hem faillerin açıklanması hem de af konusu pek çok açıdan tartışılan konular.
Kişilerin suçlu ilan edilmeden önce savunma hakkının verilmesi
Can güvenliği sorunları
Af konusuna kimin kara verebileceği
Sürecini sahiplenme, şekillendirme, savunma ve komisyonun işlevsiz hale gelmesini önlemek için kamuoyunu harekete geçirmek
Sürecini sahiplenme, şekillendirme, savunma ve komisyonun işlevsiz hale gelmesini önlemek için kamuoyunu harekete geçirmek
Değişik grupları ve kesimleri tartışmaya dahil etmek
Komisyonun oluşumunu sağlayan mevzuatın yazılmasına dahil olmak ya da yazıma yardımcı olmak
Hakikat Komisyonu mevzuatının geliştirilmesi için lobi çalışması yapmak(yetki alanı, seçim süreci vs. gibi)
Ülke genelindeki etmenleri bir araya toplayarak uluslararası alandaki en iyi örnekleri tartışmak
Komisyonun kurulmasına uzanacak hazırlık konferansları düzenlemek
Bazı Komisyonların kapsamlarının darlığı: İşkencelerin kapsam dışında tutulması
Bazı Komisyonların kapsamlarının darlığı: İşkencelerin kapsam dışında tutulması
Devletin arşivlerini açması ve bilgi paylaşması için yaptırım güçleri olmaması
Tavsiyelerinin uygulanması için yaptırım güçlerinin olmaması
