Hamdamov Ulug‘bek Abduvahobovich jahon adabiyoti

Qadimgi shumerlar va bobilliklarni umuminsoniy abadiy-falsafiy muammolardan quyidagilari juda qiziqtirgan:

1. 
   Ilohiy taqdirni pok, musaffo yashash, gunohlardan qutulish bilan, yaxshiliklar qilish bilan ijobiy tomonga o‘zgartirish mumkinligi masalasi. Ular alohida Takdir ilohasi (zardushtiylarda Porloq tole, rimliklarda Fortuna) ga iltijo qilib, pok musaffo yashashga ahd, va'da qilganlar.
   

1. 
   Mangu hayot yoki aqalli uzoq yashash va inson ruhining abadiy o‘lmasligi masalasi. Barcha diniy e'tiqoddarda bu dunyo hayoti va oxirat olamida yashashga ishonch-e'tiqod, tasavvurlar yaxshi rivojlangan. Bu hol Shumer va Bobilda yanada kuchli.
   

1. 
   Bu dunyoda gunohkor, yovuz, adolatsiz odamlarga taqdir, tole kulib boqishi va yaxshi, sofdil odamlarning baxtsizligi haqidagi ziddiyatlar muammosi.
   

1. 
   “Bilgamish” dostonida sevgi ma'budasi Inanna (Bobil variantida — Ishtar) bilan Marhumlar olamining malikasi (o‘lim ilohasi Ereshkigal) opa-singillar deb tasvirlanadi. Dostonda sevgi ma'budasi o‘zining ma'shuqi shahzoda-cho‘pon Dumuzini o‘lim olami elchilari — jinlar qo‘liga topshirib yuborishi ramzida, bizningcha, bunday hayot falsafasi bor: Sevguvchi, oshiq-doimo sadoqatli, lekin sevilguvchi-ma'shuqa, mahbuba doimo bevafodir. Odamzod hayotni sevadi, lekin hayot odamzodga bevafo va bebaqo. Sevgi ilohasining singlisi - o‘lim ilohasi Ereshkigal dostonda adolatli, bir so‘zli, va'dasiga sodiq deb ulug‘lanadi. Hayot hammaga bir xil qaramaydi, yomonlarni alqab, yaxshilarga azob beradi. O‘lim esa hammaga birday qaraydi, unga shoh bilan gadoning farqi yo‘q.
   

1. 
   “Bilgamish” dostonida sevgi ma'budasi Inanna (Ishtar) bahodir pahlavon (Bilgamish)ni o‘ziga yor qilib (to‘g‘risi, o‘ziga asir qilib) olmoqchi bo‘lib, shirin so‘zlar aytadi. Ammo donishmand bahodir Bilgamish unga aldanmaydi. U Inanna (Ishtar)ninghyech kimga vafo qilmasligini, yaxshi odamlarni yo‘ldan uruvchi fohisha ekanligini aytadi. Doston davomida Bilgamish, malika Ishtarga “Avval sevgi ma'budasi eding, endi fohishalar ma'budasi bo‘lding, endi sen qasrlar, bog‘larda emas, ko‘cha-ko‘yda, bozorlarda jazman izlaysan”, deydi. Boshqa joyda Enkidu unga “Menga xotin bo‘la turib, boshqa erkaklarni yo‘ldan urding, eng kuchli arslonni sevarding, unga yetti joyda choh qaziding, sevimli otingni urib qiynading, yana bir cho‘pon sevgilingni bo‘riga aylantirib, itlarga talatding”, deb la'natlaydi. Shumer va Bobil badiiy adabiyotida sevgi ilohasi baxtsizlik keltiradi deb qoralanadi. Bularning barchasi majoziy tasvirlar bo‘lib, hayot voqyealarining in'ikosi sifatida talqin qilinadi.