Hece-harf hece

HECE-HARF

Hece : Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir.

Kelimeler hecelerden, heceler harflerden meydana gelir. A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü derken ağzımızı bir kez açıp kapatıyoruz. Aynı şekilde "al, bal, çal, kol, il, el..." derken ağzımızı bir kez açıp kapatıyoruz.

Türkçe'de heceler şöyle meydana gelmiştir.

 Bir tek sesli (ünlü) harften meydana gelen heceler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü

 Bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: al, at, ak, ay...

 Bir sessiz, bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: bel, bol, kal, gel...

 Bir sessiz, bir sesli harften meydana gelen heceler: ba, da, ka, la ...

 Bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: alt, üst, ırk...

 Bir sessiz, bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: kurt, yurt, kürk...

Dilimizdeki heceler en az bir, en çok dört harfli olurlar

Heceler tek başlarına anlamsızdırlar. Yalnız bazı heceler kelime olarak kullanılır. Bu kelimeler anlamlıdır. bal, bel, kol, dal, çal, yal, hal, kırk, kürk...

HARF - KAYNAŞTIRMA HARFLERİ
Harf : Ağzımızdan çıkan sesleri yazıda göstermek için kullanılan işaretlere HARF denir.
Alfabemizde 29 harfin 8 i sesli (ünlü), 21 i sessiz (ünsüz) dür. Sessiz harfleri sesli harfler yoluyla söyleyebilmekteyiz.

Sesli harfler de kalın ve ince sesliler olmak üzere ikiye ayrılırlar:

• 
  Kalın Sesliler: a, ı, o, u
  
• 
  İnce Sesliler : e, i, ö, ü
  

Kaynaştırma Harfleri : Dilimizde sesli ile biten bir kelimeye sesli ile başlayan bir ek geldiğinde araya "y, ş, s, n" harflerinden biri girer. Bu harflere kaynaştırma harfleri diyoruz. Bu harfleri "yaşasın" kelimesinde geçen sessiz harflere bakarak kolayca anlayabiliriz.
oku - y - acak ___ okuyacak
yaz - acak - s - ınız ___ yazacaksınız

iki - ş - er ___ ikişer

kare - n - in ___ karenin

SES (ÜNLÜ) UYUMU

Herhangi bir kelimenin Türkçe olup olmadığını anlamak için arayacağımız ilk özellik büyük ünlü kuralına uyup uymadığıdır.

kiralamak __ ki - ra - la - mak __ İnce sesli ile başlamış, kalın sesli ile bitmiş. uymaz
merdiven __ mer - di - ven __ Büyük Ünlü Uyumuna uyar

İstisnalar :

 Ses değişikliğine uğrayan kelimelerde bu kural aranmaz. (elma - alma, anne - ana, kardeş - kardaş, hangi - kangı...)

 Birleşik kelimelerde bu kural aranmaz (ağabey, gecekondu, başöğretmen, delikanlı...)

 Türkçe'ye yabancı dillerden giren kelimelerde kural aranmaz (Cumhuriyet, misafir, otobüs, televizyon, cami...)

 -yor, -ken, -ki, -leyin, -imtırak, -daş eklerinde bu kural aranmaz (ekşimtırak, sabahleyin, sonraki...)

ULAMA - ÜNLÜ DÜŞMESİ
Ünlü düşmesi: Dilimizde iki heceli bazı kelimeler, belli ekler aldıklarında ikinci hecedeki ünlülerini düşürürler:
ağız Ağzını sonuna kadar açtı.
alın Alnına ıslak bez koyunca ateşi biraz düştü.
beyin Şekildeki insan beynini inceleyiniz.
karın Karnı çok acıkmış olmalı.
Ulama: Dilimizde cümleler okunurken kelimelerin sonlarında bulunan sessizler, kendilerinden sonra gelen kelimelerin ilk harfi sesli ise bu sesliye bağlanarak okunurlar.
Emanet_eşeğin yuları gevşek olur. Emane - teşeğin yuları gevşek olur
Geniş_ovayı seyre daldı. Geni - şovayı seyre daldı.
Elbisenin_ütüsü bozulmuş. Elbiseni - nütüsü bozulmuş.
SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI

Sert sessizle biten kelimelere, sessiz harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde, şayet ekin ilk harfi yumuşak sessizlerden b, c, d, g ise bu harfler sertleşerek p, ç, t, k şeklinde eklenirler. bu kurala SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI KURALI denir.

Genellikle Türkçe kelimelerin sonlarında yumuşak sessizlerden b, c, d, g bulunmaz. Bu kurala uymayan bazı kelimeler de vardır. Ancak bu çeşit kelimelere kural dışı kelimeler denir. Buna göre kelime sonunda sözü edilen yumuşak sessizlerin yerine sertleri bulunur.

kitab - kitap, ağac - ağaç, tad - tat, kabag - kabak

Bu durumda şayet bir kelimenin sonunda p, ç, t, k harflerinden biri gelmişse ve bu kelimeye sesli harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde:

p sert sessizi yumuşar b olur : dolapı değil dolabı.
ç sert sessizi yumuşar c olur : ağaçı değil ağacı.
t sert sessizi yumuşar d olur : tatı değil tadı
k sert sessizi yumuşar ğ olur : kabakı değil kabağı.
Ancak bu kurala uymayan bazı durumlar vardır:

Bazı tek heceli kelimelerin sonlarına gelen sert sessizler, sesli harfle başlayan bir ek alsalar bile yumuşamazlar. Aynen yazılırlar. Ben ata binmeyi çok severim. İkinci kata varınca beni bekle.

p, ç, t, k harfleriyle biten, yabancı dillerden dilimize girmiş birçok kelime sesli harflerle başlayan bir ek aldıklarında değişikliğe uğramazlar. Bu kelimelerin sonundaki sert sessizler yumuşamaz. Örnek: Cumhuriyeti esareti, saadeti

p, ç, t, k harfleriyle biten özel isimler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek alsalar da bu kelimeler aynen kalır. Mehmet'i öğretmen çağırdı. Recep' in başarısı gurur verici.

SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ

Sert sessiz harflerden "p, ç, t, k, h, s, ş, f" biriyle biten kelimelere "c, d, g" süreksiz yumuşak sessizlerden biriyle başlayan bir ek geldiğinde eklerin başındaki ünsüzler sertleşir. Bu kurala SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ KURALI denir.

c - ç kitap + cı __ kitapçı d - t yarış + dı __ yarıştı g - k coş + gun __ coşkun sabah + cı __ sabahçı sokak + da __ sokakta piş + gin __ pişgin
VURGU VE TONLAMA

VURGU: Konuşurken veya bir parçayı okurken, bazı heceleri veya kelime gruplarını üstüne basarak söyleriz veya okuruz. Bu söyleyiş özelliğine VURGU denir.

Kelimelerde Vurgu: Türkçe kelimelerde genellikle hafif bir vurgu vardır. Genelde kelimelerin son hecesinde görülür. Yalnız yer isimlerinde vurgu ilk veya orta hecededir: Adana - İzmit - Tokat - Sakarya gibi.

Örnek: Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla.

Kelimelere ek eklendiğinde, vurgu son heceden bu eke geçer: Du - va - rı, du - va - ra, du - var - da...

TONLAMA: Cümlelerin söylenişi sırasında, sesimizi cümlelerin anlamına göre ayarlamaya TONLAMA denir.

Cümlelerde Tonlama: Cümleleri yalnızca düzgün yazmak yeterli değildir. Okurken ve konuşurken cümleleri anlamlarına uygun biçimde söylemek, konuşmayı güzelleştirir. Okunan parçanın özelliğine göre vurgu kullanılır.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. 
   Beş kelimeden oluşan bir cümle yazınız.Bu cümlenin her kelimesinin hece sayısını ve ünlü harf sayısını yazınız. Bulduğunuz sayıları karşılaştırınız.Ne sonuca vardınız?
   
2. 
   Alfabemizdeki ünlü harfler kaçtır? Hangileridir?
   
3. 
   Kaynaştırma harfleri hangileridir? Verilen sözcükleri kullanarak kaynaştırma harflerini gösteriniz: Soba ...................... yedi ..................................
   

Araba .................... hava ..................................

4. 
   Ünlü Uyumu Kuralı nedir?Açıklayınız.Kurala uymayan üç sözcük yazınız.
   
5. 
   “Alnına ıslak bez koyunca ateşi biraz düştü.” Cümlesinde ünlü düşmesi hangi kelimede olmuştur?
   
6. 
   “Emanet eşeğin yuları gevşek olur.” Cümlesinde ulama hangi sözcüklerde olmuştur?
   
7. 
   Sert ünsüzlerin yumuşaması kuralını örneklerle gösteriniz.
   
8. 
   Aşağıdaki kelimelerden Ünlü Uyumu Kuralına uymayanları gösteriniz. Neden uymadıklarını açıklayınız.
   

Kalem, masa, araba, televizyon, gidiyor, okul, çiçek ,elma, koşarken, bilgisayar...