| 3. Bəzi sözlərdə sondakı “i” səsi də əlyazmada fərqli şəkildə ifadə olunmuşdur: katib bunun üçün həm ی (ya) hərfindən, həm də hərəkədən istifadə etmişdir. Məsələn یدی – ید yeddi (7b, 16 a کندی- کند kəndi (4 a) və s.
Söz sonundakı “i” səsinin hərəkə ilə ifadə olunması Nəsimi divanının əlyazmalarında (39,21), eləcə də bir sıra türk mətinlərində ( 4, 40; 9, 21, 76, 60), o cümlədən Sirazinin “Gülşəni - raz” tərcüməsində (49,38) müşahidə olunur. Prof. C. Qəhrəmanov yazır ki, bu xüsusiyyət “qədim hərəkəli yazı ənənəsi ilə” bağlıdır (9, 21).
Söz sonunda “i” səsinin hərəkə ilə ifadə olunması təkcə türk mənşəli sözlərdə deyil, ümumiyyətlə, tərcümədə işlənmiş ərəb və fars mənşəli sözlərdə də özünü göstərir. Məsələn: روز- ruzi (1b), محشر اهل məşhər əhli (7b), فسادfəsadı (12 b), بعض کمسه bə’zi kimsə (1b), سباح sabahı (9 a) və s.
4. Eyni sözün müxtəlif şəkillərdə yazılması bəzi alınma sözlərdə də müşahidə olunur. Məsələn:آهسته ahəstə ( ), آسته asta( 5b), دنیاده dünyadə (6b), دنیده dünyədə (6b), دوشمان düşman (6b) – دوشمنdüşmən (12b),جانور - جانوارcanavar, دوزخ duzəx – دوزاخ duzax (3a) vəs. Bu sözlərdən birincisi – fars mənşəli “ahəstə” sözünü katib danışıq dilində olduğu kimi asta şəklində işlətmişdir. Fars mənşəli “düşmən” sözü də, məlum olduğu kimi, bir qayda olaraq, دشمن şəklində yazılır. Sözün əlyazmadakı دوشمان düşman qrafik variantında ə - a səs əvəzlənməsi fonetik hadisəsi özünü göstərir. Bu fonetik hadisə dilimizin qərb qrupu şivələrində geniş yayılmışdır (9, 5). Maraqlıdır ki, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşah” poemasının Bakı nüsxəsində də “düşmən” sözü دوشمان şəklində yazılmışdır (bax 40, 43). Söz sonundakı ə - e əvəzlənməsini görkəmli türk alimi Məhərrəm Ergin sırf Azərbaycan – türk dilinə məxsus xüsusiyyət kimi dəyərləndirir ( 87, 408). Fars mənşəli دوزخdüzəx (cəhənnəm) və جانور canəvər (canlı) sözlərinin دوزاخ duzax və خانوار canavar (15a) kimi yazılmasında da eyni xüsusiyyət özünü göstərir. Ərəb və fars mənşəli sözlərin ənənəvi qrafik variantlarından fərqli şəkillərinə “Gülşəni - raz” tərcüməsinin Vyana nüsxəsində də rast gəlirik (49, 34). Bir qayda olaraq خواجه şəklində yazılan “xacə” sözünün əlyazmada خوجه xocə kimi (10b) yazılmasını da bura aid etmək olar.
Yuxarıdakı nümunələr bir sıra alınma sözlərin Azərbaycan – türk dilinə uyğunlaşdırılması cəhdi kimi qəbul edilə bilər və bu prosesin qədim tarixi olduğunu sübut edir.
Dostları ilə paylaş: |
