HiriSTİyan olan bir müSLÜman

Ex Oriante Lux, s.84. Çev.

94 Bkz. Ek, I, Kutsal Kitap Ayetleri 32. Çev.

95 Bkz. Ek, I, Kutsal Kitap Ayetleri 33. Çev.

96 Bkz. Ek, I, Kutsal Kitap Ayetleri 34. Çev.

97 Aslında Elçilerin İşleri 8:38; bkz Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 35. çev.

98 Bkz Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 36. çev.

99 İlk mücadeleler Sultan Abdülhamit tarafından Ermeni ve Süryani vatandaşlara karşı 1894-96’da verilmiştir. Bu zamanda 300.000’den fazla insan öldürülmüştür.

100 Bu sözler çevirmen tarafından italik yapılmıştır. Gerekli olan tek şey, bir Bohemian Brethren episkoposu olan Comenius (1592-1672) tarafından aynı adlı eserinde kullanılan bir ifadeydi. Kitabında dünyayı bir labirentle karşılaştırıp çıkış yolunun gerekli olmayan şeyleri bırakıp gerekli olan o tek şeyi – Mesih’i – seçmekle olacağını gösterir. Çev.

101 Bu benzetmede Ferisilerin ve Sadukilerin (özellikle İsa’ya karşı çıkmakta) birmiş gibi görünürler ama küçük olsun büyük olsun bir çok çeşitli konuda birbirleriyle sürekli çatışma içerisindedirler. Çev.

102 Bkz Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 37. Çev.

103 Bulgaristan, 1867’de Fransa, İsviçre, Belçika, İtalya ve Yunanistan ile birlikte Latin Para Birliğine katıldı; böylece Bulgar levi, Fransız frankı ile aynı oldu, bu da o zamanda aşağı yukarı 196 ABD $ kadar bir miktardı. Bkz. Ek. H, 1880lerde ve 1890larda ABD Doları İle Neler Satın Alınabilirdi. Çev.

104 Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 25. Çev.

105 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 38. Çev.

106 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 39. Çev.

107 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 40. Çev.

108 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 6. Çev.

109 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 32. Çev.

110 Aslında Sure 4:171; Bkz Ek J, Kur’an Ayetleri 5. Çev.

111 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 3. Çev.

112 Bkz. Ek B, wa hiya walaahnawa laghaiyrahi. Çev.

113


^ Bkz. Ek J, Kur’an Ayetleri 6. Çev.

114 Din alimlerinin başı

115 Bu öngörü I.Dünya Savaşının olayları sırasında çok üzücü bir gerçekliğe dönüştü. Günümüzde Anadolu Hıristiyanlardan tamamen arındırılmıştır. Sürgün edilenlerin yüzbinlercesi yok edilmiştir; Türk devleti kalanları sınırdışı etmiştir. Cf. Deutschland und Armenien. Diplomatische Aktenstücke des Auswärtigen Amtes in Berlin und der Deutschem Botschaft in Konstantinopel. [Almanya ve Ermenistan. İstanbul Alman Büyükelçiliği ve Berlin Yabancılar Bürosu Diplomatik Belgeleri] Yayımlayan Johannes Lepsius, 1928. Tempel-Verlag, Potsdam. [Schaäfer].

116 İslam’ın gelişimi, Anadolu’nun Birinci Dünya Savaşından sonraki gelişimi gibi farklı yorumlanmak durumunda bırakılmıştır ancak sonraki gelişim sürecini ileride göreceğiz. [Schäfer].

117 Sözcükler çevirmen tarafından italik yapılmıştır. Avetaranyan, Almanca Ringtag sözcüğünü kullanmaktadır, bunu rekabet günü olarak çevirdim; Yaratılış 32:25’te kullanılan ringen sözcüğü “güreşmek” demektir, yani Yakup’un melekle güreştmesi. Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 41. Biraz üzerinde kafa yorduktan sonra vardığım nokta sanırım Avetaranyan, bu topluluğu Pazar günleri biraraya getirmekle Müslümanlar’ın Hıristiyanlarla rekabet etmeye çalıştığını veya Hıristiyanlar’ın Müslümanlarla rekabet etmek zorunda bırakıldığını anlatmaya çalışıyor. Çev.

118 Balaban bir tür nefesli çalgıdır. Resmi bir duyuru yapılacağı zaman Balabandi şehri dolaşıp her köşede ve her sokakta insanların dikkatini çekmek için enstrümanını çalar ve resmi haberleri duyururdu.

119 Öykünün bu kısmaından itibaren Avetaranyan’a üçüncü tekil kişi adılıyla hitap eden metinler, Potsdam’daki Dr.Lepsius Doğu’ya Müjde Kuruluşunun genel sekreteri Richard Schäfer tarafından kaleme alınmış ve Avetaranyan’ın ölümünden onbir yıl sonra kitabın 1930 baskısında yayımlamıştır. Schäfer, tarihsel bazı bilgeler vererek ve Avetaranyan’ın yazdığı kendi hayatıyla ve çalışmalarıyla ilgili etkinliklerini anlattığı raporlardan alıntılar yaparak öyküdeki boşlukları doldurmaya çalışır.

120 Hatip Cahid Efendi tarafından kaleme alınan bu iki makale Balkan’ın 362. ve 364. sayılarında yayımlanmıştır. Çev.

121 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 42. Çev.

122 Sure 2:38 [aslında 41. ayet]’de Kur’an’ın Kutsal Kitap’ı onaylamak için indirildiği yazar. [Bkz. Ek J, Kur’an Ayetleri 7. Çev.]

123 Sure 2:3 [aslında 4. ayet]’te Tanrı tarafından yönetilen insanların sadece Kur’an’a değil Kutsal Kitap’a da inandığını söyler. [Bkz. Ek J, Kur’an Ayetleri 8. Çev.]

124 Sure 29:45 [aslında 46. ayet] şöyle tercüme edilebilir: (Ey Müslümanlar, Ehlikitap’a deyin:) Bizim Tanrımız ve Sizin Tanrınız tek Tanrıdır ve biz ona secde ederiz. [Bkz Ek J, Kur’an Ayetleri 9. Çev.].

125 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 43. Çev.

126 “Kanlı Sultan” lakaplı Abdulhamit.

127 10. bölümde de belirttiğim gibi (s. 44’deki dipnot) aslında Avetaranyan Çin’e 1892’nin başlarında gelmişti. 17. bölümün sonunda (s.72) ise 1897 Şubatın’da Kaşgar’dan ayrıldığını yazmaktadır, büyük olasılıkla bu tarih 1896’dan daha doğru bir tarihtir. Çev.

128 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 44. çev.

129 Nebukadnetzar MÖ 586’da Yeruşalim’i ele geçirdiğinde orada yaşanan acılar üzerine ağıt yakan Peygamber Yeremya’nın Kutsal Kitap’ki Ağıtlar kitabına gönderme yapılmaktadır.

130


^ “Mesih...insan olmuştur” İznik İnanç Bildirgesinden (MS 325) alınmıştır. Çev.

131 Her iki sözcük de ‘güneş’ anlamındadır.

132 Fetva : Müslüman dini yasalarının en esaslı olanı; sadece belli önemli durumlar içindir. Şeyhülislam : İstanbul’daki en üst düzeydeki imam (‘En büyük Müftü’).

133 Tüm yabancıların Osmanlı yasalarından muaf olma durumu. Kapütülasyonlar süresince hiç bir yabancının Türk mahkemelerinde yargılanmalarına izin yoktu.

134


^ İttihat ve Terakki Partisi, Jön Türkler hareketinin resmi adı.

135 Alei on bin demektir [Schäfer veya Avetaranyan bu yapıyı nereden edinmiş bilemiyorum. Arapça’da on bin aşera alef’tir, bu belki de Osmanlı Türkçesinden kaynaklanıyor. Çev.].

136 1883 yılında Leyden’de ölen Profesör Reinhart Dozy, Leyden Üniversitesinde tarih ve Arap bilimleri profesörüydü, doğubilimcisiydi ve İslam konusunda bir otoriteydi.

137 Herzbüchlein [Yüreğin Küçük Kitabı]’nın yayımlanmasıyla ilgili olarak bir kaç yorum yapmak istiyorum: bu küçük kitabı ilk kez tövbe ettiklen sonra Kafkasya’dayken Ermenice olarak okumuştum ve çok bereket almıştım. O zamandan beri Türkçe’ye çevirmeyi çok istedim. Onbeş yıl önce Kaşgar’dan Berlin’e gittiğimde bununla ilgili olarak Johannes Warns kardeşe sürekli gidip gelip söyledim; bu küçük kitaba Ortadoğu tadında onbir resim çizerek nezaketini gösterdi. Bu yaz Türk subaylarla yaptığım bir sohbet sırasında resimleri onlara gösterip açıklarken bu adamlarda ne de büyük bir etki bıraktığını farkettim. Onlardan biri kitabı çevirmemi rica etti; elinden gelen her yardımı memnuniyetle yapacağını söyledi.

138 Bkz. Ek I, Kutsal Kitap Ayetleri 45. çev.

139 Ondört sandığa ne olduğunu öğrenmek için bkz. 27.Bölüm.

140 Deutschen Sanitäts-Mission. Çev.

141 Bkz. Ek B, gradonachal’nik. Çev.

142 Ve böyle oldu. Svenska Missionsförbundet’ten sonraları öğrendiğimize göre Kaşgarca Yeni Ahit çevirilerinin Kaşgar’a ondört sandıkta vardığını ve İsveçli müjdecilerin elinde bir bereket kaynağı olduğunu duyduk.

143


^ Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 46. çev.

144


^ Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 47. çev.

145


^ Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 48. çev.

146


^ Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 49. çev.

147 Bkz. Ek. I, Kutsal Kitap Ayetleri 50. Çev.

148 Türkçe bir atasöz (Bkz. Missionary Herald for the year 1880, s.254) [anlamı Tanrı geciktirebilir ama boşa çıkarmaz].