6.2. Amaçlarına Göre Haklar Haklar kullanılmalarındaki amaca göre de sınıflandırılabilir. Buna göre yenilik doğuran
haklar ve alelade haklar ayrımı yapılabilir. Hak kullanıldığında bir bölümü kişiye üstünlük
sağlarken bir bölümü de yeni bir hukuksal durum yaratır.
6.2.1. Yenilik Doğuran Haklar (Bozkurt 2012: 214-215; Cansel vd. 2016: 218-220) Hak sahibinin, tek yanlı bir irade beyanında bulunmak suretiyle, hukuksal durumda
değişiklik yapabilme yetkisi veren haklara inşai/kurucu haklar veya yenilik doğuran haklar
denilmektedir. Diğer bir anlatımla, bir hukuksal durumu tek yanlı irade beyanıyla değiştiren
ikincil haklara yenilik doğuran haklar denir (Cansel vd. 2016: 218).
Bu haklar, kurucu yenilik doğuran haklar, değiştirici yenilik doğuran haklar ve bozucu
yenilik doğuran haklar olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Tek yanlı irade açıklamasıyla bir hukuksal durumu meydana getiren haklara kurucu yenilik doğuran haklar denir. Örneğin şufa, vefa, iştira hakları. Bu haklarda, alıcı lehine
önceden böyle bir hak tanınmışsa bu kişinin gayrimenkulün sahibine başvurarak, onu satışa razı
etmesi gerekmez. Tek yanlı iradesini karşı tarafa yasada belirtilen süre ve biçimde
ulaştırmasıyla satım sözleşmesi kurulmuş olur (Aybay vd. 2016: 168).
Hak sahibinin tek taraflı irade açıklamasında bulunmakla, mevcut bir hukuksal durumu
değiştiren haklara değiştirici yenilik doğuran haklar denilmektedir. Örneğin satılan malın ayıplı
çıkması halinde alıcının ayıplı malı ayıpsız mal ile değiştirme veya bedelden indirim isteme
haklarından birini seçmesi.
İrade açıklamasında bulunmakla mevcut bir hukuksal durumu sona erdiren ya da bozan
haklara bozucu yenilik doğuran haklar denir. Örneğin istifa, azil, feshi ihbar gibi.
Yenilik doğuran hakların konusu, insan veya eşya değildir. Bu hakların konusu, diğer
haklar veya hukuksal ilişkilerdir (Cansel vd. 2016: 219).
