Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

119

Misal4. A1: A6 oyuqlarında adları yazılmış tələbələrin uyğun olaraq B1:B6 oyuqlarında yazılmış balları 45-dən çox olduqda 5, 45-dən az 10-dan çox olduqda 4, əks halda 3 ilə qiymətləndirilməsi tələb olunduqda:

=ESLİ(B6>45;5;ESLİ(B6>10;4;3)) əmrini vermək lazımdır.



-İ (AND-və), İLİ(OR- və ya) funksiyaları vasitəsilə mürəkkəb məntiqi ifadələr yaradılır. Bu funksiyalarda da müqayisə operatorlarından istifadə olunur və yazılışı aşağıdakı kimidir:

=İ(loq_vırajenie1; loq_vırajenie2;…) və

=İLİ(loq_vırajenie1; loq_vırajenie2;…)

İ funksiyasında verilmiş şərtlərin hamısı doğru olan halda nəticə İSTİNA (TRUE)-doğru kimi qiymətləndirilir, əks halda LOJĞ(FALSE)-yalan hesab olunur.

Misal: A1:A5 oyuqlarında yazılmış ədədlərin 10-dan böyük, 20-dən kiçik olduqda doğru və ya yalan olduğu şərtləri =İ(10əmri ilə yoxlanılaraq, nəticəsi uyğun olaraq B1:B5 oyuqlarında yazılmışdır.

S1:S5 oyuqlarında yazılmış insan tempuraturasının 36-dan böyük 37-dən kiçik olduqda sağlam, əks halda xəstə olduqları yazılmaları tələb olunur.

=ESLİ(İ(S5<37;C5>36);”saqlam”;”xasta”) əmri verilərək, nəticəsi uyğun olaraq B1:B5 oyuqlarında yazılmışdır.

120

DİOQRAMLARIN, QRAFİKLƏRİN QURULMASI VƏ REDAKTƏ OLUNMASI

Cədvəllərdə müəyyən verilənlərin hər hansı bir parametrdən asılı olaraq dəyişmə dinamikasını əyana şəkildə göstərmək üçün dioqramlardan istifadə edirlər. Dioqramlar elektron cədvəldəki məlumatların qrafik formada görünməsinə şərait yaradır. Məlumatlar cədvəllərdə dəyişdikcə dioqramlar da onlara uyğun dəyişir. Excel cədvəl prosessorunda qrafik və dioqramların qurulması üçün əvvəlcə verilənlər cədvəli yaradılır. Təbii ki, dioqram qurmazdan əvvəl işçi vərəqdə dioqramları yaradacaq göstəriciləri seçmək lazımdır.

Sonra “Vstavka” menyusundan “Dioqramma” əmri və ya alətlər panelindən seçilir. Bu zaman ekranda “Master dioqramm (şaq 1 iz 4): tip dioqrammı” pəncərəsi açılır.

Bu dialoq pəncərəsindən Standart və Qeyri standart dioqramlar, onların tipi ( qistoqramm, xətti, qrafik, dairəvi, silindrik, konusvari, pramida şəklində və s.) və görünüşü seçilib, Dalee düyməsi sıxılır. Açılan pəncərədən qrafik və ya dioqram çəkiləcəyi vərəqin nömrəsi, verilənlərin diapozonu və sətir və ya sütun üzrə olması qeyd olunur. Dalee düyməsi ilə növbəti mərhələlərə keçilir. Rədğ rejimi ilə göstəricilərin adı verilir. Növbəti addımda dioqrama ad verilir, qrafikdə koordinant oxlarına ad verilir, koordinantlarla əlaqədar atributlar müəyyən olunur, leqendaların yerləşməsi verilir, dioqram və ya qrafikin yerləşəcəyi işçi vərəq göstərilir. Sonuncu mərhələdə «Qotovo» düyməsi basılır və qrafik işçi vərəqə yerləşdirilir. Qeyd edək ki, tələbata uyğun olaraq həm ikiölçülü, həm də üçölçülü koordinant sistemindən istifadə etmək mümkündür. Nəticə ayrıca pəncərə şəklində

121

də verilə bilər. Qrafikin sonradan formatlaşması kontekst menyu ilə aparılır.

Qrafik və ya dioqram alındıqdan sonra onun elementləri üzərində dəyişiklik etmək mümkündür. Bunun üçün həmin elementi aktivləşdririk, sonra isə mousun sağ düyməsini basmaqla açılan pəncərədən kontekst menyudan istifadə edərək redaktə və ya yeni düzəlişlər həyata keçirilir. Bunun üçün Format oblastı dioqrammı, Format rəda dannıx, Format podpisey dannıx əmrlərindən istifadə olunur.

VERİLƏNLƏR BAZASI ANLAYIŞI, VERİLƏNLƏR BAZASININ TƏRTİB OLUNMASI

Verilənlər bazası xüsusi proqramlar vasitəsilə kompüterin yaddaşına yazılmış şəklində tərtib olunmuş siyahıdır. Bu xüsusi proqramlara verilənlər

122

bazasının idarəetmə sistemləri (VBİS) deyilir. Bazanın idarəetsə sistemləri yaradılarkən baza ilə idarəetmə sistemi arasında dinamik əlaqə olmalı, lakin bunlardan birinin dəyişməsi digərinn dəyişdirilmə tələbini doğurmamalıdır. İdarəetmə sistemi istifadə, tətbiq vaxtından sadə və mütəhərrik olmalı, ayrı-ayrı əmrlərdən, funksiyalardan ibarət olmalıdır. İdarəetmə sistemləri müxtəlif təyinatlı bazalarda, bazalar isə müxtəlif sistemlərlə işləmə qabiliyyətinə malik olmalıdır. VBİS -lər cədvəldəki məlumatları hər hansı əlamətlərə görə çeşidləməyə, qruplaşdırmağa və seçməyə imkan verir.

Excel vasitəsilə cədvəllər tərtib olunarkən bir sıra sadə qaydalara riayyət olunarsa, Excel-də VBİS –lərin yerinə yetirdikləri funksiyaları yerinə yetirə bilər. Bu qaydalar aşağıdakılardır:

• 
  Cədvəlin hər bir sütununun başlığı olmalıdır;
  
• 
  Hər bir sütunda eyni tipli məlumatlar olmalıdır;
  
• 
  Başlığı digər sətirlərdən boş sətir və ya qırıq-qırıq xətlə ayırmaq məsləhət görülmür;
  
• 
  Sütunu aralıq ilə başlamaq məsləhət görülmür. Bu çeşidləmə və axtarış zamanı çətinlik yaradır.
  

Qeyd edək ki, verilənlər bazasında cədvəllərin sətirləri yazı, sütunları sahə adlanır. Bazanın hər bir sətrindəki elementlərə müraciət bir yazıya müraciət kimi qəbul olunur. Əgər elementdə və ya yazıda dəyişiklik etmək lazım gələrsə xüsusi əlamətə və ya tipə görə o sağrılır və əməliyyat yerinə yetirilir.
Verilənlər bazasına tələblərinə cavab verən cədvəlləri yaradılması Dannıe menyusunun Forma əmri vasitəsilə aşağıdakı qaydada tərtib etmək olar:

1. 
   Cədvəlin sütunlarının başlıqlarının yazıldığı sətir tərtib olunur.
   
2. 
   Bu sətir qeyd olunur. Sonra Dannıe menyusunun Forma əmri yerinə yetirilir. Bu əmr nəticəsində cədvəlin elementlərini daxil etmək üçün sütunun başlıqları yazılmış dialoq pəncərəsi ekranda görünür.
   
3. 
   Siyahının hər bir sətrinə uyğun verilənlər daxil olur. Sonra pəncərədəki Dalee düyməsi sıxılır.