İbn hübeyre, ebû HÂLİD 6 Bibliyografya : 7

İBN KÎRÂN İBN KÎRÂN

Ebû Abdiliâh Muhammed Tayyİb b. Abdülmecîd b. Abdisselâm b. Kîrân (ö. 1227/1812)

Faslı Mâliki fakihî ve Arap edebiyatçısı.

1172'de (1758) doğdu. Hayatı hakkın­da yeterli bilgi yoktur. İbn Sûde et-Tâvü-dî, Muhammed b. Hasan el-Bennânî, Ab-dülkâdir İbn Şakrûn, Cessûs ve Muham­med el-Hevvârî'den ders aldı. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Ebü'1-Feyz Hamdûn Îbnü'l-Hâc, Ebü'l-Abbas İbn Acîbe et-Tıt-vânî, Abdülkâdir b. Ahmed el-Kûhin el-Fâsî ve Muhammed et-Tihâmî el-Bûrî sa­yılabilir. Dönemin Fas hükümdarı Mevlây Süleyman kendisine büyük bir ilgi göster­miş, derslerinde bulunmuş ve zaman za­man fikirlerine başvurmuştur. İbn Kîrân 17 Muharrem 1227(1 Şubat 1812) tari­hinde Fas'ta vefat etti ve Ravzatülulemâ Kabristanfnda Vezir Muhammed b. Ab-dülvehhâb el-Gassânî'nin mezarı yakını­na defnedildi.

Eserleri.

1. Haşiye calâ Evdahi'1-me-sâlik. İbn Mâlik et-Tâî'nin Arap grameri­ne dair el-Elfiyye adlı manzum eserine İbn Hişâm en-Nahvî tarafından yazılan şerhin hâşiyesidir (Fas 1315).

2. Manzu­me îi'I-mecâz ve'1-istfâre (Fas 1317). Talebesi Bûrî'nin bu esere yazdığı şerh üzerine Muhammed b. Muhammed el-Vezzânî bir haşiye kaleme almıştır.⁶⁴²

3. Şerhu Elüyyeti'l-'Irâkî fi's-sîre. Hafız Zeynüddin el-Irâki'nin eserinin şer­hidir. ⁶⁴³

4. Şerhu'l-Mürşidi'l-mu'în. İbnÂşir el-Fâsî'nin el-Mürşidü'l-mucîn 'ole'z-za-rûrî min 'ulûmi'd-dîn adlı eserinin şerhidir (Fas 1296, 1311).

5. Risale fî defi vaşmeti'ş-şirk can cumhûri müslimi'i-coşr. ⁶⁴⁴

6. Risale ü'1-elğâz. ⁶⁴⁵

7. Şer-hu'1-Harîde fi'1-mantık. Öğrencilerin­den Ebü'1-Feyz Hamdûn İbnü'l-Hâcc'ın manzum eserinin şerhi olup İbnü'l-Hâcc'ın oğlu Muhammed'in yazdığı di­ğer şerhle birlikte basılmıştır (Fas 1326).

8. Şerhu'1-Erbcfine hadisen. Nevevfnin eserindeki son on hadise yazdığı şerh olup diğer otuz hadisin onar tanesini de üç ayrı âlim şerhetmiştir. ⁶⁴⁶

9. Urcûze fi'l-isticare (Fas 1310). Esere Muhammed b. Muhammed b. Abdül­kâdir Bennânî ⁶⁴⁷ve Muhammed Bûrî ⁶⁴⁸ birer şerh yazmış, Bûrî'nin şerhi üzerine de Ebü'l-Abbas İbnü'1-Hay-yât bir haşiye kaleme almıştır (Fas 1316, 1324).

10. 'İkdü nefâ'isi'l-Ie'âl fî tahriki'I-himemi'I-'avâlî ile's-sümüv ilâ merâtibi'l-kemâl. ⁶⁴⁹

11. Takyî-dün cacîb ve tahrîrün ğarib fi'I-fark beyne ismi'1-cins ve calemi'l-cins. ⁶⁵⁰

12. Ştfabü'1-îmân. ⁶⁵¹

13. MenâsiküThac.⁶⁵²

İbn Kîrân'ın. müminlere nasihatlerin yer aldığı küçük bir risalesi ⁶⁵³ ve bazı sûrele­rin tefsirinden ⁶⁵⁴ başkael-Hi-kemü'l-'Atâ'iyye'ye, eş-Şalâtü'1-M.eşî-şiyye'ye ve İhyâ'ü \ılûmi'd-dm'in ilim ve iman kitaplarına birer şerhle diğer bazı eserler yazdığı da kaynaklarda zik­redilmektedir.⁶⁵⁵

Bibliyografya :

Muhammed b. Ca'fer el-Kettânî. Selvetü'!-en-fâs, Fas 1316/1898, III, 2 vd.; Mahlûf, Şecere-tü'n-nûr, s. 376; Brockelmann, GAL SuppL, II, 873; Muhammed Dâvûd, Târthu TtÇuân, Tıtvân 1379/1959, VI, 199,200,215; Abdullah Kennûn. en-Nübûğü'i-Mağribt fi'l-edebi'l-cArabî, Beyrut 1395/1975, I, 304; Abbas b. İbrahim, el-Nam, III, 118, 129; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü'l-fehâ-rİS, 1, 84, 292, 466, 490; II, 854,981, 1152;Zi-riklî. eM*/âm(Fethullah). VI, 178; Fevzi Abdür-rezzâk, el-Matbû'âtü'l-hacerİgye fi'l-Mağrİb, Rabat 1986, s. 32, 36, 46, 47, 51, 61, 66, 68, 73,75,86, 107, 108, 110, 124-125, 192, 196, 197, 198; Sıddîk b. el-Arabî. Fihrisü mahtûtâü Hizâneti İbn Yûsuf bi-Merrâküş, Beyrut 1414/ 1994, s. 272; Abdüsselâm b. Abdülkâdir İbn Sû­de, İthâfü'l-mütâli' bi-uefeyâü a'lâmi'l-karni'ş-şâliş 'aşer ue'r-râbic {Meusû^atü aclâmİ'l-Mağ-rib içinde, nşr. Muhammed Haccî). Beyrut 1417/ 1996, VII, 2487; Bustânî. DM, III, 484; "ibn Ki­ran" , El2 Suppt. (İng.), s. 390-391.

İBN KUDÂME, CEMÂLEDDİN ⁶⁵⁶

İBN KUDAME, EBÜ'L-FEREC

Ebü'l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî (ö. 682/1283) Hanbelî fakîhi.

Muharrem 597'de (Ekim 1200) Dımaşk'­ta dünyaya geldi. Bazı kaynaklarda Şevval S97'de (Temmuz 1201) doğduğu kaydedi­lir. Birçok âlim yetiştiren Kudâme ailesine mensup olup künyesi Ebû Muham­med, lakabı babasına nisbetle İbn Ebû Ömer şeklinde de geçmektedir. İlk eğiti­mini, Hanbelî mezhebinin meşhur âlim­lerinden olan babası Ebû Ömer Muham­med ile amcası Muvaffakuddin İbn Kudâ-me'den aldı. Daha sonra Dımaşk'ta Ebû AH Hanbel b. Abdullah er-Rusâfî el-Mü-kebber, Ebû Hafs İbn Taberzed. Ebü'l-Yümn el-Kindî, Ebü'I-Kâsım İbnü'l-Ha-restânî, İbn Melâib, Kâdî Es'ad b. Münec-câ, Ahmed b. Abdüddâim, Ziyâeddin el-Makdisî; Mekke'de Ebü'I-Mecd el-Kazvînî ve İbn Bâsûye; Medine'de Ebû Tâlib Ab-dülmuhsin b. Ebü'l-Umeyd el-Hafîfî gibi hocalardan ders aldı. Fıkhı amcası Mu­vaffakuddin, usûl-i fıkhı, bu ilmin önemli kaynaklarından olan eî-İhkâm fî uşûli'l-ahkâm adlı eserin müellifi Şafiî âlimi Seyfeddin el-Âmidî'den tahsil etti. Ayrı­ca Ebû Sa'd İbnü's-Saffâr, Ebü'l-Feth el-Mindâî ve Ebû Ca'fer es-Saydelânî'nin de içinde bulunduğu pek çok âlimden icazet aldı.

İbn Kudâme fıkıh ve usulü yanında ha­dis, kıraat ve nahiv gibi çeşitli ilimlerde kendisini yetiştirdi; özellikle hadis alanın­da derin bilgi sahibiydi. Altmış yıl hadis okuduğu rivayet edilmekte ⁶⁵⁷ ve bu sebeple Zehe­bî tarafından yirmi altıncı tabakadaki ha-disçiler içerisinde sayılmaktadır.⁶⁵⁸ Hadis âli­mi Nevevî ondan çeşitli rivayetlerde bulunmuş ve hocalarının en büyüğünün İbn Kudâme olduğunu söylemiştir.⁶⁵⁹

Öğrenimini tamamladıktan sonra ken­dini eğitim faaliyetlerine veren İbn Kudâ­me, döneminde Dımaşk'm tanınmış fıkıh otoritelerinden biri oldu. Bundan dolayı "şeyhülislâm" ve "kutub" sıfatlarıyla anıl­dı. Dımaşk'ta Câmiu'l-cebel'de hatiplik, Eşrefıyye Dârülhadisi ve Ziyâiyye Medre-sesi'nde hocalıkyaptı. Eşrefiyye"de ilk olarak onun ders verdiği kaydedilir.⁶⁶⁰ Yetiştirdiği talebeler ve kendisin­den rivayette bulunanlar arasında Takıyyüddin İbn Teymiyye, Mecdüddin İsmail b. Muhammed el-Harrânî, Nevevî, Zehe­bî, Ebü'l-Feth İbnü'l-Hâcib, Mizzî, Birzâ-lî, İbnü'l-Habbâz. Ahmed b. Abdurrah­mân el-Harirî, Ebû Bekir el-Münâvî, Ebû İshak el-Fezârî gibi âlimler yer almakta­dır.

İlmi yanında ahlak ve yaşayışıyla da halkın ve yöneticilerin saygısını kazanan İbn Kudâme 664 Cemâziyelevvelinde (Şubat 1266) kâdılkudâtlığa getirildi. Ta­rihçiler, bunun Dımaşk'ta Hanbelî kadı­lığına yapılan ilk tayin olduğunu belirtir­ler.⁶⁶¹ On iki yıldan fazla bir süre ücret almadan yürüttü­ğü bu görevden kendi isteğiyle ayrıldı. 682 yılı Rebîülâhir ayının son günü (27 Temmuz 1283) vefat etti ve Kâsiyûn Me-zarliğı'nda babasının yanına defnedildi. Zehebî bir eserinde İbn Receb ve diğer pek çok tabakat müellifi gibi bu tarihi verirken ⁶⁶² bir baş­ka eserinde aynı yılın 9 Cemâziyelevve­linde (5 Ağustos) öldüğünü kaydeder.⁶⁶³ Nuaymî'nİn rebîülevvel ayının son gününü (28 Haziran) zikretmesi ⁶⁶⁴ bir zühul eseri ol­malıdır. Kaynaklarda, İbn Kudâme hakkın­da öğrencisi İbnü'l-Habbâz'm 1SO cüzlük bir eser yazdığı ve Zehebî'nin biyografi hususunda bu hacimde bir çalışmaya rastlamadığını söylediği zikredilmek­tedir.

Eserleri. İbn Kudâme'nin günümüze ulaşan tek eseri eş-Şerhu'l-kebîr'ö\r. eş-Şâü adıyla da anılan eser. amcası Muvaf­fakuddin İbn Kudâme'nin Hanbelî fık,-hına dair el-Muknf adlı kitabının şer­hidir. Amcasının kendisine bu eseri okutma ve gerekli düzeltmeleri yapma izni vermesi üzerine yine amcasının Hanbelî mezhebinin en meşhur fıkıh ki­taplarından olan ei-Mugni'sinden ge­niş bir şekilde faydalanarak eI-Mukni şerhetmiş ve bundan dolayı mezhebin müteahhir âlimleri tarafından "sâhibü'ş-şerh" diye anılmıştır. İbn Kudâme eserin­de önce el-Muknicden bir meseleyi zikre­derek onu açıklamış, daha sonra bu me­sele hakkında amcasının görüşü ile ona muhalif görüşleri tartışarak tercihini be­lirtmiştir. Belli ölçüde ictihadî bir bakış açısını yansıtmakla beraber bu yaklaşımın Hanbelî mezhebiyle sınırlı olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.⁶⁶⁵ Eser el-Muğnî ile birlikte on iki cilt ha­linde basılmıştır ⁶⁶⁶ Son baskıya XI11-XIV. ciltler olarak ilâve edilen bir tür ansiklopedik indeks (Beyrut 1393/1973) yalnız el-Muğnî'mn konularını içermektedir. İbn Kudâme'nin kaynaklarda Teshîlü'l-matlab fî tah-şîli'l-mezheb ve el- Vaşıyye adlı iki ese­ri daha zikredilmektedir.⁶⁶⁷

Bibliyografya :

İbn Kudâme. eş-Şerhu'l-kebîr(el-Muğnî için­de), I, 9-10 (mukaddime), ayrıca bk. I, 3-4; Yû-nînî, Zeylü Mir'âti'z-zamân.Uaydarâbâd 1960, IV, 186-191; Zehebî, Mu'cemü'ş-şüyûh (nşr. M. Habîb el-Hîle]. Tâİf 1408/1988, I, 375-376; a.mlf., el-Mü'ln fi tabakâti'I-muhaddişîn (nşr. Hemmâm Abdürrahîm Saîd), Amman 1404/ 1984, s. 218; a.mlf., et-Mu'cemü'l-muhtaş bi'l-muhaddişininşT. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/ 1988, s. 138-139; Kütübî. Fevâtü'l-Vefeyat, M, 291-292; Safedî. el-Vâfı, XVIII, 240-244; Yâffi, Mir'âtQ 7-cenân, IV, 197-198; İbn Kesîr. el-Bidâ-ye, XIII, 302; İbn Habîb el-Halebî. Tezkiretü'n-nebîh fi eyyâmi'l-Manşûr ue benîh (nşr. M. Mu­hammed Emîn-Saîd AbdülfettâhÂşûr), Kahire 1976,1,64,81 -82; İbn Receb, ez-Zeyt 'ala Taba-kâti'l-Hanabile, Beyrut, ts. (Dârü'l-ma'rife), II, 304-310; Makrîzî, es-Sülûk, I, 720; İbn Tağrî-berdî, en-Nücûmü'z-zâhire, VII, 358; a.mlf., el-Men/ıe/ü'ş-şâ/î, VII, 212; BurhânerJdin İbn Müf-lih, el-Makşadü'l-erşed (nşr. Abdurrahman b Sü­leyman el-Useymîn). Riyad 1410/1990, II, 107-109; Nuaymî. ed-Daris /! târîhi'l-medâris (nşr. Ca'ferel-Hasenî], Kahire 1988,1, 45,48-50, 53-54, 76, 79, 111, 128, 401, 571; II, 12, 33, 36, 62, 83, 106, 111, 113, 115, 119, 207, 276, 438; Ebü'l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü't-ah-med(nşr. Abdülkâdir el-Arnaût v.dğr), Beyrut 1997, II, 416; IV, 84, 267, 298, 305, 312, 316, 317-323, 336, 358, 386, 387; Abdullah b. Ali es-Sübey'î, ed-Dürrü'l-miinaddad fi esmâ'i kütübi mezhebi'l-İmâm Ahmed (nşr Ömer b. Garâme el-Amrî), Beyrut 1416/1996, s. 170-173; Keşfü'z-zunûn, II, 1809; İbn Bedrân, el-Medhal ilâ mezhebi'l-İmâm Ahmed b. Hanbel (nşr. Abdullah b. Abdüimuhsin et-Türkî). Beyrut 1405/1985, s. 433, 435; Brockelmann, GAL, I, 504-505; Süppl., I, 691; Ferhat Koca. "Hanbelî Mezhebi", DM, XV, 541.