İKTİsat okullarinda ekonomi – Sİyaset iLİŞKİSİ
Tablo 6: 1980-2006 Dönemi Türkiye’nin Ekonomik Göstergeleri
Yüklə 0,81 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İstatistik Göstergeler 1923-2005
- Tablo 7: 1980-2006 Dönemi Borç Göstergeleri
- Mio USD $ Dış Borç Büyüme Oranı %
*: % Değişim Oranı, Koyu Yazılmış değerler genel seçim yılı değerlerini göstermektedir. Reel Değerler DİE, TEFE Endeksi kullanılarak hesaplanmıştır. K 
aynak:. İşsizlik oranı için Sara Onur, a.g.e., s. 178, ve http://www.die.gov.tr , Konsolide Bütçe Gelir ve Gider Değişimleri İçin: DİE, İstatistik Göstergeler 1923-2005, Ankara, 2006, GSSSY İçin, Şeref Saygılı, Cengiz Cihan, Hasan Yurtoğlu, Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Verimlilik, ve Büyüme: 1972-2003, DPT, Ankara, 2005, s. 35, W/GSYİH için; DPT, http://www.dpt.gov.tr, Gelir Yöntemiyle GSYİH Tarımsal Ürünlerin Fiyatları için, DİE, İstatistik Göstergeler 1923-2005. Konsolide bütçe rakamları incelenerek seçim dönemlerinde genişletici maliye politikalarının uygulanıp uygulanmadığı görülebilir. Konsolide bütçe harcamaları incelendiğinde 2002 yılı dışındaki seçim yıllarında konsolide bütçe harcamalarının belirgin bir şekilde arttığı görülmektedir. 1995 seçimlerindeki artışın az olmasına rağmen bir önceki yıldaki daralmayla karşılaştırıldığında önemli bir artış olduğu görülmektedir. Askeri dönem hükümetinin 1983 yılında seçimlere katılmamasına rağmen bu yılda konsolide bütçe harcamalarında belirgin bir artış yaşanmıştır. Bunun seçimler açısından en önemli nedeni Askeri hükümetin devamı kabul edilebilecek olan MDP’nin askeri yönetim tarafından desteklenmesidir. Dönem boyunca konsolide bütçe gelirlerindeki artış kamu harcamalarındaki artışın gerisinde kalmıştır. Buna bağlı olarak da bütçe açıkları giderek artmıştır. 1987 seçimleri erken seçimlerdir. Ancak 1987 yılı konsolide bütçe harcamalarındaki artışı sadece erken seçimlere bağlamak mümkün değildir. Seçimlerden önce yapılan politik yasakların kaldırılmasına ilişkin referandum bir seçim havasında geçmiştir. Referandumun yapıldığı yılda genişletici ekonomi politikalarına yönelinmesini, politik yasakların kaldırılmaması gerektiğini savunan ve bunun propagandasını yapan ANAP’ın kendine destek sağlama amacına bağlamak mümkündür. Bütçe gelirlerindeki artış, bütçe harcamalarının gerisinde kalmış ve bütçe açıkları artmıştır. 1989 yılında yapılan yerel seçimlerden güçlenerek çıkmak isteyen ANAP kamu harcamalarını artırmasına rağmen yerel seçimlerde başarısızlığa uğraması üzerine 1991 genel seçimlerinden galip çıkabilmek için giderek kamu harcamalarını arttırmıştır. Bu artışlarda kamu maaş ve ücretlerindeki artışların, tarımsal destekleme alımlarına ayrılan payların önemli etkisi olmuştur. Bu yıllarda sendikal faaliyetlerin artması nedeniyle maaş ve ücret artışlarını sadece politik amaçlara bağlamak doğru olmasa da önemli bir etkisinin olduğu da bir gerçektir. Söz konusu harcama artışını karşılayamayan gelir artışları bütçe açıklarının önemli ölçüde artmasına neden olmuştur. 1994 yılında uygulamaya konan istikrar tedbirleri ile beraber düşen kamu harcamaları ve bütçe açıkları 1995 yılında seçimlerin yapılmasıyla birlikte yine artmıştır. Ancak bu artış diğer seçim yıllarıyla karşılaştırıldığında oldukça düşük kalmıştır. 1999 seçim yılında konsolide bütçe harcamaları ve bütçe açıkları artsa da bu artışları sadece seçimlere bağlamak mümkün değildir. 1999 yılında meydana gelen iki büyük deprem bir yandan harcamalarını arttırırken diğer yandan vergi gelirlerinin düşmesine neden olmuştur. 1999 yılından sonra uygulamaya konulan istikrar programları, bütçe harcamalarındaki artışları engellemiş buna bağlı olarak 1999 yılından sonra konsolide bütçe harcamaları düşmeye başlamıştır. Bütçe açıkları da benzer bir gelişme izlemiş, 2002 ve 2003 yılları hariç olmak üzere konsolide bütçe açıkları düşmüştür. Bu durumun ortaya çıkmasında iktidar değişikliklerine karşın hükümetlerin uygulanan istikrar programlarına bağlı kalması etkili olmuştur. 24 Ocak Kararları ile konsolide bütçe açıklarında yaşanan düşüş ile beraber 1980’lerin başında kamu borçlanmasında da bir düşüş yaşanmıştır. Ancak 1980’lerin ikinci yarısından başlayarak bütçe açıklarının parasal genişleme yerine piyasadan borçlanma yoluyla karşılanması enflasyonla mücadele politikasının temel aracı olarak kabul edilmesiyle beraber kamu borçlarında tekrar yükseliş başlamıştır1. 1989 yılında finansal serbestleşmenin sağlanmasından sonra kamu açıklarının finansmanında kısa vadeli sermaye hareketleri de ön plana çıkmaya başlamıştır. Kamu borçlanmasının giderek artması bir yandan bütçe içerisinde faiz yükünü arttırırken diğer yandan verimli alanlara kamu yatırımlarının yapılmasını engellemiştir2. Yıllar içinde kamu gelirlerinin giderek daha önemli bir oranı faiz ödemelerine gitmiştir. Ayrıca, iç borçlanma yurt içi reel faiz oranlarını yükseltici etki yaparak giderek artan bir borç yüküne neden olmuştur3. Kamu borçlanmasının özel sektör üzerinde de etkileri olmuş,. iç borç stokundaki artış özel kesimin dışlanmasına neden olmuştur4. 1980-2006 dönemi kamu borçlanmasına ilişkin veriler aşağıdaki Tablo 11’de gösterilmiştir. Tablo 7: 1980-2006 Dönemi Borç Göstergeleri
Koyu Yazılmış değerler genel seçim yılı değerlerini göstermektedir. Reel Değerler DİE, 1968=100 Bazlı TEFE Endeksi kullanılarak hesaplanmıştır.*: Kısa ve uzun vadeli Kamu ve TCMB Dış borç Stokunu kapsamaktadır. Kaynak: DİE, İstatistik Göstergeler 1923-1995, Ankara, 1996, ss. 398-399. DPT, Temel Ekonomik Göstergeler Haziran 2007, http://ekutup.dpt.gov.tr/tg/index.asp?yayin=teg&yil-0&ay=0 (31.07.2007). 1980 sonrası dönemde borçlanma oranları konsolide bütçe açıkları ile paralel bir gelişme izlemektedir. Özellikle seçim yılları dikkate alındığında 1994 seçimleri dışında artan konsolide bütçe açıkları, kamunun borç stokunu da bir önceki yıla göre arttırmıştır. 1995 seçim yılında 1994 yılında uygulamaya konulan istikrar tedbirlerinin etkisiyle gerek konsolide bütçe açığı artışında gerekse kamu borçlanmasının artışında bir düşüş görülmektedir. Seçim ekonomisine ilişkin değerlendirme emisyon hacmine ilişkin değerler açısından da yapılabilir. Reel emisyon büyüme oranları incelendiğinde, seçim yıllarında genelde seçim ekonomisinin etkisinin bulunduğunu saptamak mümkündür. 1999 yılından sonra uygulanan istikrar tedbirleri çerçevesinde Merkez Bankası bağımsızlığının sağlanması ile beraber hükümetlerin emisyon miktarını kullanma imkanları sınırlanmıştır. Bu nedenle bu yıldan sonraki emisyon miktarındaki artışları seçimlere bağlamak pek mümkün değildir. Tarımsal destekleme fiyat politikası ile seçim ekonomisinin ilişkisi incelenirken buğday, tütün ve şeker pancarı fiyatları incelenecektir. Analize başlamadan önce seçimin yapıldığı ay ile destekleme fiyatlarının açıklandığı ay arasındaki bağlantının ortaya konulması gereklidir. Buğday ve şeker pancarı fiyatları Haziran ayında açıklanırken tütün fiyatları ise Ocak-Şubat aylarında açıklanmaktadır. Bu süreçte 1983, 1987, 2002 seçimleri Kasım ayında, 1991 seçimleri Ekim ayında, 1995 seçimleri Aralık ayında ve 1999 seçimleri Nisan ayında yapılmıştır. Dolayısıyla 1999 seçimleri dışındaki tüm seçim yıllarında incelenen buğday ve şeker pancarı tarımsal destekleme fiyatları seçimlerden hemen önce açıklanmıştır. 1999 yılında ise sadece tütün fiyatları seçimlerden önce açıklanmıştır. Bu bağlantıya göre, seçim öncesinde hükümetlerin destekleme fiyatlarını belirlerken seçim faktörünü dikkate almaları mümkündür. Ancak 1987, 1991, 1995, 1999 ve 2002 seçimleri erken seçimlerdir. Dolayısıyla tarih karşılaştırması yapılırken erken seçim kararının alınma tarihinin de dikkate alınması gereklidir. 1987 seçimlerinde ve 1991 seçimlerinde erken seçim kararı Eylül ayında yani destekleme fiyatları açıklandıktan sonra verilmiştir. Bununla birlikte 1987 yılında yapılan referandum nedeniyle tarımsal destekleme fiyatlarının belirlenmesinde seçim havasında geçen referandumun etkisi olmuştur. 1989 yerel seçimlerinden yenilgiyle çıkan ANAP 1991 seçimlerine girerken genişletici politikalar uygulamıştır. Dolayısıyla 1991 yılı incelenirken bu durum da dikkate alınmalıdır. 1995 seçimleri de erken seçim özelliği taşımakta olup erken seçim kararı fiyat açıklamasından sonra alınmıştır. 1999 seçimleri de erken seçim olmasına rağmen Kasım 1998’de kurulan azınlık hükümetinin Nisan 1999’da yapılacak seçimlere giderken fiyatları etkilemesi mümkündür. 2002 seçimlerinde ise 1999 yılından sonra uygulamaya konulan istikrar programları nedeniyle tarımsal destekleme politikaları sınırlandırılmıştır. Nominal buğday fiyatları incelendiğinde tüm seçim dönemlerinde artışlar olmakla beraber bu artışlar bir önceki yılla karşılaştırıldığında 1995 seçimleri dışındaki artışların önemsiz olduğu görülmektedir. Bununla beraber 1989 yılında, bu yıl yapılan yerel seçim sonuçlarının etkilenmesi açısından anlamlı olabilecek bir artış söz konusudur. Reel buğday fiyatları incelendiğinde 1983-1988 döneminde reel buğday fiyatlarında belirgin bir artış olmadığı hatta reel düşüşlerin yaşandığı görülmektedir. 1995 yılında da reel buğday fiyatlarında belirgin bir artış söz konusudur. Dolayısıyla bu yıl açıklanan fiyatlarda seçimin etkisini görmek mümkündür. Tütün fiyatları incelendiğinde hem nominal hem de reel fiyatlar açısından 1987 ve 1995 seçim yıllarında belirgin bir artış görülmektedir. 1999 seçimlerinde reel tütün fiyatlarında belirgin bir artış meydana gelmiştir. Bu noktadan hareketle bu seçimlerde tütün fiyatlarının seçime yönelik olarak belirlenmesi söz konusu olmaktadır. Şeker pancarı fiyatlarında nominal açıdan 1983 ve 1991 seçimleri dışındaki seçim yıllarında, bir önceki yıla göre belirgin bir artış söz konusudur. Bu nominal artışlar 1983 ve 1991 seçimlerinde reel fiyatlara da yansımıştır. Bununla beraber 1988-1990 döneminde gerek nominal gerekse reel şeker pancarı fiyatlarında belirgin bir artış meydana gelmiştir. Bu fiyat artışlarında yerel seçimlerin etkisinin bulunduğu söylenebilir. Seçim ekonomisi uygulamalarının sonuçlarını özellikle konsolide bütçe açıkları ve enflasyon oranları üzerinden görmek mümkündür. Ancak bu değişkenlerdeki değişmeleri yalnızca seçim ekonomisine bağlamak da yanıltıcı olabileceğinden değerlendirmeleri ihtiyatla karşılamak gerekir. Konsolide bütçe açıkları incelendiğinde 1983, 1987, 1991 ve 1999 seçim yıllarında belirgin bir artışın yaşandığı görülmektedir. Ancak 1999 yılında meydana gelen depremin etkisini burada dikkate almak gerekir. 1995 seçimlerinde ise artış olmakla beraber, bu artış, diğer seçim yıllarındaki artıştan daha düşük gerçekleşmiştir. 1994 yılında uygulamaya konulan istikrar programının artışın düşük kalmasında etkisi olmuştur. 2002 seçim yılında ise konsolide bütçe açığı azalmaya başlamış ve bu durum ilerleyen yıllarda da devam etmiş hatta 2005 yılından itibaren fazla verilmiştir. Bu gelişmelerde uygulanan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’nın etkisi olmuştur. İktidar değişikliğine rağmen IMF desteğinin devamını isteyen hükümetler Programın uygulanmasına ve IMF ile işbirliğine devam etmişlerdir. Bunun sonucunda Programın öngördüğü amaçlar doğrultusunda bütçe açıkları azalmıştır. Enflasyon rakamları incelendiğinde gerek TÜFE gerekse TEFE artış oranlarının 1983, 1987 ve 1991 seçim yıllarında artış gösterdiği görülmektedir. Dönem boyunca enflasyonun yüksek oranlarda seyrettiği ancak 2001 yılından sonra ise belirgin bir şekilde düştüğü görülmektedir. Enflasyonu düşürme vaadiyle gelen iktidarlar bu soruna çözüm bulamamış, bu durum seçmenlerin çözümü iktidar partilerinden farklı partilerde aramasına yol açmıştır. Enflasyon oranlarının bu kadar yüksek olduğu ortamlarda ekonomide kaynak tahsis etkinliğinin sağlanmasından bahsetmek zordur. Fiyat istikrarının olmaması piyasa mekanizmasının etkin bir şekilde çalışmasını engellemiştir. Diğer yandan yüksek enflasyon oranlarına bağlı olarak artan faiz oranları ekonomide yatırım ikliminin bozulmasına neden olmuştur. 1980 sonrası dönemde büyüme rakamları incelendiğinde, ortalama büyüme oranının planlı döneme göre düştüğü görülmektedir. 1963-1979 dönemini kapsayan planlı dönemde ortalama büyüme hızı %6,5 olarak gerçekleşmişken, 1980-2006 döneminde söz konusu oran % 4,2 olarak gerçekleşmiştir. Büyüme oranları ile ilgili bir başka saptama ise özellikle sermaye hareketlerinin serbestleşmesinden; bir başka ifadeyle 1989 yılından sonra, istikrarsızlık özelliği kazanması ile ilgilidir. Sermaye girişlerinin yavaşladığı veya negatife döndüğü her dönemde büyüme hızı düşmüş veya negatife dönüşmüştür. Özellikle 1991-2002 döneminde kurulan koalisyon hükümetleri ve bu hükümetlerin kendi içlerinde yaşadığı sorunlara paralel olarak ortaya çıkan politik istikrarsızlık dönemlerinde sermaye çıkışları meydana gelmiş ve büyüme süreci bu durumdan olumsuz etkilenmiştir. Diğer yandan 1980 sonrası dönemde yaşanan yüksek enflasyon, yüksek faiz ve yüksek faizlerle yapılan devlet borçlanması sürekli birbirini besleyen bir sarmala dönüşmüştür. Ekonomik birimler özellikle 1989 sonrasında bir yandan belirsizlik ortamı nedeniyle, diğer yandan yüksek faiz oranları nedeniyle sabit sermaye yatırımı yerine, faiz gelirlerine yönelmiştir KBMG büyüme oranı da büyüme oranlarına benzer bir seyir izlemiş, istikrarlı bir gelişme sağlanamamıştır. 1980 yılı sonrasında GSSSY büyüme oranları incelendiğinde genelde büyüme oranının düşük gerçekleştiği görülmektedir. Ekonomik büyümenin özel sektör liderliğinde ihracata yönelik sanayileşme üzerine oluşturulduğu bu dönemde ihracatta yaşanılan kazanımların sektörel yatırımlarla desteklenmemiş olması, yatırım stratejisinde bir bozukluğa işaret etmektedir. Bir yandan yoğun teşvikler ve ücretlerin bastırılması, bir yandan da 1980 öncesi kriz ortamında atıl kalan kapasitelerin devreye girmesiyle gerçekleştirilen ihracat artışları imalat sanayinde yatırımlarla desteklenmemiştir1. Planlı dönemle karşılaştırıldığında, planlı dönemde ortalama GSSSY büyüme hızı %8,3 olarak gerçekleşmişken, 1980-2003 döneminde bu oran %3,5 olarak gerçekleşmiştir. Ortaya çıkan gerilemede yukarıda değinildiği üzere 1980 sonrası dönemde yaşanan ekonomik ve politik gelişmeler sonucunda meydana gelen yatırım ikliminin bozulması en önemli etken olmuştur2. 1980 sonrasında hükümetlerin uyguladıkları ekonomi politikaları işsizlik sorununa çözüm bulamamıştır. Özellikle 2002 döneminden sonra yaşanan büyüme süreci istihdam olanağı sağlayan bir büyüme süreci olamamış ve bu dönemde işsizlik 1980 sonrası dönemin en yüksek rakamlarına ulaşmıştır. Kriz yıllarında işsizlik oranları önemli oranda yükselmiştir. 1980 sonrasında ekonomide yaşanan yapısal dönüşüm ile birlikte artan göç ile terörün neden olduğu göç ve 1982 yılından sonra Almanya’nın iş gücü göçünü tersine çevirmesi3 işsizlik oranlarının artmasında etkili olmuştur. Ancak Türkiye bu soruna kalıcı bir çözüm bulamamıştır. 1980 sonrasında ihracata yönelik sanayileşme stratejisine geçen Türkiye, dünya ekonomisine sanayi ürünü ihracatında iddialı bir gelişmekte olan ülke olarak eklemlenmiştir. Ancak ihracata yönelik sanayileşme stratejisi düşük ücret politikası üzerine inşa edilmiştir. Düşük ücret üzerine inşa edilen strateji, emek yoğun üretim kollarına dayandırılmıştır. Dolayısıyla ihraç edilen mal bileşimi, üretim koşulları herkesçe bilinen ve katma değeri düşük mallardan oluşmuştur. Bu mallar karşısında ithal edilen mallar ise daha çok ara ve sermaye mallarından oluşmakta olup katma değeri, Türkiye’nin ihraç ettiği malların katma değerinden yüksektir. Bu durum cari işlemler açıklarının artmasına neden olmuştur. 1989 yılında sermaye hareketlerinin serbest bırakılmasından sonra ekonomi daha kırılgan hale gelmiş ve TL’nin aşırı değerlendiği yıllarda rekabet gücü düşmüş buna bağlı olarak ihracat azalmış ve dış ticaret açığı artmıştır. Cari işlemler dengesi verileri incelendiğinde 1980 sonrasında Türkiye’nin, cari işlemler açığı sorununa bir çözüm bulamadığı görülmektedir. Yurt içi üretimin ve dolayısıyla ihracatın, ithalata bağımlılığının yüksek olması cari işlemler açığını büyütmektedir. Diğer yandan reel faizlerin yüksek olması yurtiçine doğru olan sermaye akımlarını arttırmakta ve ödemeler bilançosu buna bağlı olarak fazla vermektedir. Ancak yaşanan ekonomik ve politik krizlerin olduğu yıllarda Türkiye’ye gelen sıcak paranın hızla dışarı kaçması yaşanan krizlerin boyutlarını ve olumsuz etkilerini arttırmaktadır. Türkiye’ ye gelen doğrudan yabancı sermayenin ise kendisinden bekleneni sağlayıp sağlamadığı tartışmalıdır. Burada özellikle beklenen yeni yatırımlar ve teknoloji transferidir. Türkiye’ye gelen yabancı sermaye ise genellikle var olan kurulu kapasiteleri satın alma şeklindedir. Özellikle kriz yıllarında mali zorluk içerisine giren ve değerleri düşen işletmeler, yabancılar tarafından satın alınmaktadır. Dolayısıyla yeni yatırımlar ve teknoloji transferi kısıtlı kalmaktadır. Ayrıca özelleştirme yoluyla da yabancılara satışlar olmaktadır. Özellikle stratejik öneme sahip sektör ve işletmelerde yaşanan yabancılara satışlar konuyu daha da tartışılır hale getirmektedir. 1980’li yıllarda etkinlik amacı ile girişilen özelleştirme hareketi, 1994 sonrasında kamu açıklarını kapatma amacı ile yapılan özelleştirme hareketine dönüşmüştür. Yaşanan politik krizlerin, terör olaylarının, Körfez Savaşı’nın ve bir etkisi de turizm sektöründe görülmektedir. 1980 yılından sonra teşvik edilerek döviz gelirlerinin artmasını sağlayan sektör, özellikle 1986 Çernobil Faciası, 1993, 1999 yıllarında özellikle turizm bölgelerine yönelik PKK tarafından gerçekleştirilen terörist faaliyetler ile 1991 Körfez Savaşı ve 2003 yılında Koalisyon Güçlerinin Irak’a müdahalesinden olumsuz yönde etkilenmiştir1. 1980 sonrası dönemde uygulanan ihracata yönelik sanayileşme stratejisinin düşük ücret temeline dayandırılması, fonksiyonel gelir dağılımının ücret gelirleri aleyhine gelişmesine neden olmuştur. Ücret ve maaşların düşük tutulmasının başlıca üç amacı bulunmaktadır.
İhracata yönelik sanayileşme stratejisi çerçevesinde uygulanan döviz kuru politikasının, teşvik tedbirlerinin ve ithalat politikasının da fonksiyonel gelir dağılımı üzerine etkileri olmuştur. 1980 sonrası dönemde genelde aşırı değerlenmiş döviz kuru politikasının uygulanması ihracatçı sektörlerin ve kendilerine döviz tahsisi yapılan döviz kazandırıcı sektörlerin (turizm v.b.) dolayısıyla bu sektörlerde faaliyet gösteren girişimcilerin gelirlerini arttırmıştır. Ayrıca 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz ile birlikte yapılan devalüasyon sonucu, o dönemde dövize yönelmiş olan sermaye sınıfı, büyük kazançlar elde etmişlerdir. İhracatı teşvik tedbirleri, girişimcilere ucuz finansman olanakları sağlamış, bu ise girişimcilerin gelirlerini arttırmıştır. Ayrıca ihracatı teşvik tedbirleri kapsamında uygulanan vergi avantajları girişimcilerin gelirlerini arttıran bir diğer faktör olmuştur. Bununla beraber, enflasyonist bir ortamda ücret gelirleri üzerinden alınan gelir vergilerinin her ay peşin olarak alınması ve dolaylı vergilerin arttırılması fonksiyonel gelir dağılımını ücretliler aleyhine bozmuştur. Uzun yıllar yüksek koruma oranları arkasında üretim yapan girişimciler, 1980 sonrası dönemde uygulanan ithalat politikası ile koruma oranlarının düşürülmesinin sonucu olarak olumsuz yönde etkilenmişlerdir. Ancak bu olumsuzluk, devletin sağladığı yeni olanaklarla telafi edilmiştir. Diğer yandan, koruma oranlarının düşürülmesi ile özellikle yüksek sübvansiyonlu ucuz tarımsal ürünler ithal edilmiştir. Fakat ticaret sektörü ve tarıma dayalı sanayiler maliyetlerindeki düşüşü kendi fiyatlarına yansıtmayarak karlarını arttırmışlardır. Bu durum fonksiyonel gelir dağılımının girişimciler lehine gelişmesine neden olmuştur. 1980 sonrası dönemde ücret ve maaşların milli gelirden aldıkları pay düşerken; faiz, rant ve kar gelirlerinin milli gelirden aldıkları payın artması sonucu gelir dağılımı maaş ve ücretler aleyhine bozulmuştur. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir1. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|