İlk Evrensel Çağ (1450-1770) (First Global Age)
Yüklə 82,8 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ecomienda
- -Hollandalılar kolonilerinde batılaşmaya karşıydılar
|
İlk Evrensel Çağ (1450-1770) (First Global Age) I. Mesoamerican/Orta Amerika İmparatorluklarının Yükselişi: 1500den önce Olmek, Maya, Aztek ve İnka İmparatorlukları. A. Olmek – MÖ 1500 ve MÖ 500 - en eski MezoAmerika uygarlıkları - Mexika Körfezine yakın nehir vadilerinde yer alıyorlardı - düzeni, dini, eski hiyeroglif yazısı ve bir takvimi olan ufak bir uygarlık - kesip yakma yöntemini kullanarak ekin yetiştirdiler (mısır) - diğer uygarlıklarla alış veriş yaptılar – sanat eserleri ve fikirleri bütün bu bölgede yaygın olarak bulundu. B. Mayalar: (MS 300 – 900lerde geliştiler) - Güney Mexika’da Yucatan’dan Orta Amerika’nın çoğuna yayılıp geliştiler. 
1. Mayalı çiftçiler yoğun yağmur ormanlarını temizleyip (Slash and Burn/ Kesip Yakma) yağmursuyunu yakalayıp tutan tarlalar inşa ettiler. -Mayalılar fasulye, mısır, kabak, meyve ağaçları, pamuk ve çiçek yetiştirirlerdi. -Erkekler ürünleri ekip biçer (çiftçilik) – kadınlar bu ürünleri yiyeceğe çevirirdi. 2. Dinleri çok tanrılıydı: rahipler adakları kurbanları gerçekleştirir ve iyi ürün alabilmek savaşlarda başarılı olmak için törenler yaparlardı 3. Tikal- en büyük Maya şehriydi – birçok piramit tapınakları vardı 4. Şehirlerin zenginlikleri ticaretten gelirdi 5. Yolları için sistemler geliştirmişlerdi (altyapı) 6. Her şehride yöneten bir başkan ve vergileri toplayıp, kanunları yerine getiren ve orduda görev yapan asiller vardı 7. Öğrenimde İlerlemeler - oymaları günlük hayatı gösterirdi - hiyeroglif yazı sistemi geliştirdiler (ağaç kabuğuna yazılan)
365 günlük bir takvim geliştirdiler. - sıfı mefumunu geliştirdiler (0), matematik, astronomi. mimari, heykeltraşlık, seramikte üstün başarıları vardı 8. MS 900, Mayalılar şehirlerini terkettiler devamlı savaş halinde olmakta olabilir ya da nüfus yüzünden, bu toprağı aşırı işlemeye yol açtı, bu da toprağı tüketti. *Bugün Guatemala ve Güney Mexika’da milyonlarca insan Maya lisanı konuşur C. Aztecler: MS 1200 - MS 1535 (günümüzdeki Meksika şehri) - Tenochtitlan imparatorluğun başkentiydi - Avcılıktan çiftçilik yapan bir uygarlığa dönüştüler
-mısır, fasulye, kabak yetiştirdiler
3. Çok tanrılı – güneş ve savaş tanrılarına taptılar. İmparatorluklarını genişletmek için savaşlar açtılar. 4. Rahipler müthiş güçlüydüler. İnsan kurbanlar kullanırdılar (çoğunlukla aşırıya kaçan)
Bunları mücevherler için kullanırlardı. D. İnka İmparatorluğu: MS 1200-1535 - Peru’daki And Dağları - İnka - “Güneşin Çocukları” 1. Cuzco - başkent, totaliter bir hükümet. 2. Doğal altın ve gümüş kaynaklarını mücevher yapmaya kullandılar 3. Yollar, sulama sistemleri, dağlarda teras çiftlileri inşa ettiler 4. Quipu – hesap tutmak için düğünlenmiş ve boncuklu ipler kullanıyorlardı. 5. Tıpta anestezi ve beyin ameliyatı yöntemleri kullandılar.
II. Afrika Uygarlıklarının Yükselişi ve Çöküşü: Ghana, Mali and Songhai İmparatorlukları
2. adı önderlerinden geliyordu - ghana kral savaş reisi demekti 3. krallıklarından geçen tüm ticareti vergiliyerek ekonomik olarak zenginlediler. 4. Kuzey Afrika’daki şehirlerle Gana arasındaki iki taraflı trafik kuzeyden tuz getirdi ve altınla takas edildi. -Gana altınlarını Fas ve İspanya’dan gelen tüccarlarla tuz ve diğer mallar için takas etti. (tuz Sahra’nın altındaki hayat için yemeği muhafaza etmek ve tadlandırmak için önemliydi) -Ticaret aynı zamanda kültürel yayılmayı sağladı. Kuzeydekilerin dini Sahra’dan geçrilip Gana’ya getirildi ve Gana’dakilerin bir çoğu bi yeni dine döndü. B. Mali (MS 1200 – MS 1450) 1. Gana imparatorluğunün kuzeyden gelen Müslümanlar tarafından yıkımından sonra, en sonunda Mali batı Afrika’da bir sonraki güçlü krallık olarak ortaya çıktıca (çok geçmeden eski Gana krallığını da kapsayan bir alanda).
2. Kuzeyle olan ticaret yenilendi ve tarım önemli bir endüstri haline geldi. 3. Mansa Musa (1312-1332 arasında hükmetti) - Mali’ye İslami kültürü getirdi - Mekke’ye yaptığı şaşalı ve savurgan bir hacla uluslararası ün yaptı, yanında 12,000 den fazla köle getirip o kadar çok altın dağıttı ki dünya pazarlarında altının fiyatı düştü. - geriye camiler ve Mali’ni başkenti Timbuktu’da bir saray inşa etmesi için bir mimar getirdi C. Songhai (1450-1600) 1. Mali’de iç savaş çıktıktan sonra, Songhai krallığı Mali’yi ele geçirdi ve batı Afrika’da baskın kuvvet oldu.
2. Askia Muhammed - İslam kanunlarına göre hükmetti. - Krallığı her birinin valisi, vergi toplayıcısı, hakimler kurulu ve bir ticaret müfettişi olan beş vilayete böldü. - Başkentte inşa edilen üniversitelerle, Timbuktu bir öğrenim merkezi haline geldi. 3. Songhai mızrak, bıçak ve okla yaydan ziyade daha ileri silahlar (tabanca ve top) kullanan Fas’lılara. * Gana, Mali and Songhai krallılarının hepsi ticarete yapılan vergilerden yararlandılar. Kraliyetlerinde geçen tüm tüccarlar vergi ödemek zorundaydılar. III. Çin Uygarlıklarının Yükselişi ve Çöküşü A. Ming Hanedanlığı (1368-1644) 1. Bir köylü Budist rahip ve askeri subay olan Zhu Yuanzhang (Hong Wu) tarafından, Yuan (Monğol) hanedanlığını baştan atarak kuruldu. 2. Vergi sistemini yeniden düzenliyen ve yerel hükümetleri düzelten yeni kanunlar koyarak barış ve düzeni sağladı. 3. Yeniden canlanan tarım büyüdü ve zenginledi - Hükümet kuzey Çin’e yerleşip orada çiftçilik yapmaya razı olan insanlara bedava toprak, alet, tohum ve hayvanlar verdi. - çiftçiler ürünlerinin fazlalıklarını pazarlarda satabiliyordu 4. Sanat ve eğitim gelişti zenginledi -kütüphaneler inşa edildi -tarihler ve romanlar yazıldı 5. Keşifler a. Jheng He (Cheng Ho) Zheng He - Ming hanedanlığının başlarında Güneydoğu Asya’ya, Hindistan’a, Arabistan’a ve Afrika’nın doğu kıyılarına yelken açıp hanedanlığın kudret ve zenginliğini gösterdi ve imparator için hürmet ve haraç istedi.
28 yıl boyunca 30,000 miles yol aldı ve 30dan fazla ülke gezdi. -daha sonra Ming hanedanlıkları pek keşiflerin peşinden gitmedi – fazla pahalıydı, kendi yurtlarında ordular kurdular, yabancı ülkelerle alış veriş yapmadılar çünkü ticaret alt safada bir meslekti. 6. Orta Kraliyet -Çin kainatın merkeziydi (orta kraliyet) -Çin kendi kültürünün diğerlerinden üstün olduğunu düşünüyordu (etnosentrik) -tüm yabancılar barbar vahşiler olarak düşünülüyordu 7. Beijing / Pekin -1421de Çin hükümeti kuzeydeki Pekin şehrine taşındi -Yasak Şehir – Çin imparatorlarının yurdu 8. Ming Hanedanlığının Gerilemesi - imparatorlar görevlerini yapmayı ihmal ettiler ve hükümeti rüşvetçi memurlar yönetti - Mançuryalı istilacılar Çin’I ele geçirdiler ve 1644’te Ch’ing Hanedanlığını kurdular
A. Türkler 1. 1500’lerde – Osmanlı Türkleri Bizans İmparatorluğunu, Balkan Yarımadasını ve Doğu Avrupa’yı fethettiler 2. Süleyman: 1520-1566 - askeri komutan, yönetici ve sanat destekleyicisi - Osmanlı kanunlarını düzenlediği için “Kanuni” (kanun veren) olarak bilinirdi -hem sultan (politik yönetici) olarak hem de halife (dini önder) olarak görev yaptı 3. 1453’te – Osmalılar Constantinople’ü ele geçirdiler, Avrupanın Asyayla ticaretini kesip Akdeniz’i kontrol altına aldılar 4. Bu Avrupalı ülkelerin doğuya su yolu olarak değişik rotalar aramaya zorladı V. Karşılaşmanın Arifesinde İspanya A. MS 700den beri Müslümanların elinde olan İspanya topraklarının Reconquista (yeniden fethi). -Ferdinand ve Isabella evlenip iki krallıklarını birleştirdiler ve İspanya’daki karliyeti kuvvetlendirdiler -1492de orduları güney İspany’daki Granaga’da Müslümanların en sonuncusunu yenmeyi başardı. B. Moors/Endülüs Emevilerinin (İspanyol Müslümanları) ve Musevilerin Sınır Dışı edilmesi - Ferdinand ve Isabella tüm vatandaşlarını Katolizme dönmeye ya da İspanya’yı terk etmeye zorladı - bu İspanya’daki dini hoşgörünün sonu oldu ve yüzyıllardır orada yurtlarını kurmuş olan Müslüman ve Musevi ailelerine çok büyük zorluklar çıkardı - kral ve kraliçe İspanya’dan Roma Katolizminin dışındaki tüm dinleri arıtmak amacıyla, Katolik öğretilerini zorlamak için İspanyol Engizisyonlarını kurdular C. Keşifler ve Denizötesi yayılım - 1492’de Ferdinand ve Isabella, batıya yelken açıp doğuya (Hindistan) ulaşmaya çalışan Christopher Columbus’un keşif gezisinin sermayesini karşılamaya karar verdiler - Bahamalara ayak bastığında, Columbus Hindistan’a yeni bir rota keşfettiğini sanmıştı ve adanın yerlilerine Indians/Hintliler demişti. - Sınır Belirleme Çizgisi – Atlas Okyonusunda pap tatafından çizilmiş hayali çizgi imagin – batısında kalan tüm topraklar İspanya’ya ait, doğusundaki tüm topraklar Portekiz’in +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ VI. Avrupalılar ve Afrika, Amerikalar ve Asya Yerli Halkları arasındaki Karşılaşma. Columbus Takası (bitkiler, hayvanlar ve hastalıklar) A. Teknolojinin kullanımı ve etkisi 1. Gutenberg’in baskı makinesi -fikirleri ve keşifleri çok çabuk halka yaybiliyor 2. Barut
-tabanca ve toplarda kullanıldı -bu gibi ileri teknolojilere sahip olmayan uygarlıkları yenebildiler 3. Kartografi – keşiflere yardımcı olmak için yeni ve geliştirilmiş haritalar
-Mısırlı gök bilimci Ptolemy’nin çalışmaları yeniden ortya çıkıyor – hala enlem ve boylama koordinatlarına değinen grid sistemini kullanıyoruz Gemi Mühendisliği – üçgen şeklindeki yelken kullanımı hem rüzgarla yol almaya, hem de rüzgara karşı gitmeye yardımcı oluyor. Denizlerde Yol bulmak için kullanılan Aletler: pusula – coğrafi yönü belirliyor astrolabe/ astrolabe – güneşin yüksekliğini belirliyor. B. Avrupa ülkeleri artık hem Asya’da hem de Amerikalar’da koloniler edinmek için yarışıyorlar VII Örnek İnceleme: Columbus Takası (bitkiler, hayvanlar ve hastalıklar) A. Columbus Hindistaniçin yelken açıyor ve Amerikaları buluyor kültürel yayılım Amerika’dan patates, mısır ve domatez Avrupa’dan at ve çiçek hastalığı, kızamık ve grip. B. Amerikalardaki Nüfus bu yeni hastalıklar ve İspanyol ve Portekizli fethedenlerin şiddetli davranışları yüzünden hızla azalıyor. C. Ölen yerli Amerikalı işçilerin yerini almalrı için, Avrupalılar yeni işçi kaynagı olarak başka yerlere döndüler Afrika. D. Köle Ticareti Üçgeni   Avrupa
A Afrika
Afrikalılar işçi olarak iyi bir kaybaktılar bitki ekmek ve toplamak konusunda bilgileri vardı. Ufak bir kısım esir edilmiş Afrikalı Kuzey Amerika’nın güney kolonilerine giderken, köle ticaretinin çoğu Güney Amerika ve Karyiplerdeydi. VIII. Avrupalı Yayılma Politikası Küreselleşiyor A. Avrupalı Emperiyalizmin tohumları atılıyor - emperiyalizmin üç şekli 1. koloni – direk olaral “ana ülke” tarafından yönetiliyor 2. protectorate/hamilik (koruması altında) – koloninin kendi hükümeti var ama “ana ülke” politikasını yönlendiriyor 3. sphere of influence/etki alanı – bir emperiyalist kuvvetin ayrıcalıklı olarak tüm yatırım ve ticaret haklarını elinde tuttuğu bir bölge veya ülke B. Mercantilism/Ticaret anlayışı (ekonomik emperiyalizm) -ana ülke kolonilerinden ham madde ithal ediyor ve pahalı imal edilmiş malları kolonilere satıyor. Bu Avrupalı ülkeler için avantajlı bir ticaret dengesiydi = ithal ettiğinden çok ihrac etmek İspanya ve Portekiz Latin Amerika’yı ve Karayip’lerdeki adaları kontrol ediyor İngiltere, Fransa ve Hollandalıların Kuzey Amerika’da kolonileri var. İngiltere kolni olarak Hindistanı kontrol etmeye başlıyor ve Hollandalılar bugünkü Endonezya’yı tamamen kontrolleri altına almaya çalışıyorlar C. İspanya’nı Kolonileştirmeleri ve Latin Amerika’ya Ecomienda Sistemini Tanıtmaları 1. Tordesilla Anlaşması – Sınır Belirleme Çizgisini yeniledi/”düzeltti” – Portekiz sınırın doğusundaki tüm toprakları elde etti ve İspanya çizginin batısındaki toprakları 2. İspanyollar yerlilere köle gibi davranıyorlardı, onları madenlerde ve çiftliklerde çalışmaya zorluyorlardı - ecomienda ya da hacienda sistemi olarak biliniyordu 3. İspanyol kolonilerinin kendi aşama sırası vardı: a) Peninsulares – en yüksek sınıf – İspanya’dan kolonileri yönetmek için yollanan memurlar – hükümet ve kilisede görev yapıyorlar b) Creoles/Kreollar – Amerika’da doğmuş İspanyol asıllı göcmenler –yüksek bir rütbede herhangi bir görev garantisi verilmiyordu c) Mestizos- Avrupalı ve Amerika yerlisi karışımı asıllı – dükkan sahipleri, esnaf ve çiftçi olarak çalışıyorlardı d) Mulattos-Brezilya’da Beyaz ve Afrika karışımı
f) Yerli Amerikalılar – en alt aşamada – kolonistlerin çiftliklerinde çalışıyorlardı ve Hristiyanlığa geçmeye zorlanıyorlardı. D. Hollandalıların Endonezya’yı Kolonileştirmeleri - Hollandalı Doğu Hindistan (Endonezya) doğal kaynak ve verimli toprak bakımından zengindi -Hollandalılar kültür sistemi diye adlandırdıkları ya da zorla çalıştırarak ham maddeyi elde ediyorlardı -birçok çeşit ürün buna dahildi: kahve, biber, tarçın, şeker, çivit ve kalay -kalay ve bakır madenlerden çıkarılıyordu ve oduncular abanoz ve tik ağaçlarını kesiyorlardı -Hollandalılar kolonilerinde batılaşmaya karşıydılar IX. Politik İdeolojiler: Küresel Mutlakiyet Mutlakiyet – bir hükümdarın bir ülkenin ve tüm insanlarının üzerinde mutlak (tamamen) kontrolü olduğu politik sistem MAGNA CARTA - (1215) İngiltere Asillere kralın üzerinde bazı haklar tanıyordu.
A. Mutlak Hükümdarlar: 1. Müthiş Akbar (Moğol İmparatorluğu – Kuzey Hindistan) -büyük babası Babur’un kurduğu Moğol İmparatorluğunu genişletti -dini hoşgörüyle davranan Müşlüman hükümdar. -Mülümanlar ve kuzey Hindistan’daki Hintliler arasındaki çatışmalara son vermek için uğraştı -Hintlilerden alınan vergileri kaldırdı -imparatorluğa düzen ve barış getirdi -eğitim ve sanatları destekledi 2. Charles V- Kutsal Roma İmparatoru -kuvvetini papayı kendine bağımlı kılmaya kullandı -papa üzerinde olan etkisini VIII Henry’nin eşi Aragon’lu Catherine’den boşanma isteğini reddetirmeye kullandı. Catherine’in İngiltere kraliçesi olarak kalmasını ve böylecene kendi çıkarlarına çalışmasını istiyordu. 3. Philip II (İspanya- 1556-1598) -V Charles’ın oğlu - Katolik dininin sadık koruyucusu - engizisyon taraftarıydı ve hatta cezalandırmalara katılırdı - ailesinin (Hapsburg)Avrupa’daki kuvvetini arttırmak için uğraştı - pahalı savaşlara karıştı - Hollanda’yla dini savaşlar – onları Katolizme zorlamak istiyordu, onlar ise Protestan olamk istiyorlardı -Hollanda’yı destekledikleri için İngiltere’te savaş açtı - 1588’de, iki yıllık planlamalar ve harcamalardan sonra - Philip’in İspanyol Armada’sı İngiltere’ye yelken açtı - ay iinde yenildiler ve 40 gemi ve 15,000 asker kaybettiler.
-halkından o kadar çok kişi aç gezerken - o Versay Sarayını yaptırdı - Paris’in dışında bol harcamalı ve şatafatlı bir saray http://commons.wikimedia.org/wiki/Parc_et_ch%C3%A2teau_de_Versailles - “Güneş Kralı” olarak bilinirdi -kraliyeti sırasında, Fransa bir kültür ve ticaret merkezi haline geldi - 1715’de öldüğünde, Louis geriye en sonunda ancak bir devrime yol açabilecek bir mutlak yönetim, sosyal karışıklık ve ekonomik borç mirası bıraktı, (Fransız Devrimi) 5. Peter the Great-Rusya (1682-1725) - Amacı: Rusya’yı batılıların cizgisinde modernleştirmek ve mutlak çarlığı elde etmek - Peter neredeyse 7 feet/2 metre boyundaydı, çok akıllı, yakışıklı ve gözünü her şeye kör eden şiddetli hiddetlenmelere tabiydi. - Yarı oriental Rus geleneklerini kırıp batı kültür ve teknolojisini tanıtmak istiyordu - Batı Avrupalıların idealleri hakkında bilgi edinmek amacıyla Avrupa çapında yolculuk yaptı - Çalışmak ve öğretmek amacıyla Avrupalıların Rusya’ta taşınmasını sağladı (Mühendislik, cerrahlık, esnaflık, kuyumculuk, vs.) - Peter Rusya’yı yeniliyor -“Batılaştırma” -sakallar yasaklandı -batılı giyisiler benimsendi -kadınların inzivası sona erdirildi -takvim ve alfabe yenilendi -modern ordu ve donanma kuruldu -önune çıkan herkezi öldürdü
-Rusya’yı Çarın (tsar) mutlak kudreti altında kuvvetli bir ulusal ülkeye çevirdi -“Batılılaşmalar üst sınıflar içindi – serfler hala ıstırap çekiyorlardı -serfler yolları, kanalları, limanları, köprüleri ve St. Petersburg şehrini inşa ettiler. V. I James ve Kutsal Hak Monarşisi/Mutlakiyet: İngiltere A. I James: 1603-162 5 I Elizabeth’in ölümüyle (evlenmedi ve çocukları olmadı) İngiltere tahtı İskoçyalı kuzeni, I James’e geçti. 1. Parlamentoyla para ve dış politika üzerinde çatıştı 2. Parlamentonun mutlak yönetimine tecavüz etmelerine müsade etmedi. 3. Katolikti ve sık sık Püriten/tutucu Protestanlarla dini tartışmlara karışırdı B. I Charles: 1625’te İngiltere tahtına geçti 1. I Charles babasından sonra (I James) İngiltere kralı ve mutlak hükümdarı olarak yerine geçti. 2. Düşmanlarını yargılanmadan hapsettirdi ve ülketi para için sıkıştırdı 3. I Charles hem Fransa hem de İspanya ile savaş halindeydi ve Parlamentodan bunun için para istiyordu (1628) 4. Ancak parlamento ona parayı vermeden önce, Charles’ı Petition of Right/Haklar Bildirisini imzalamaya zorladılar: Kralın hakları kısıtlandı - Kralın Parlamentonun izni olmadan vergi toplaması yasaklandı (cüzdnın kuvveti) -Kral hiçbir kimseyi yeterli sebep olmadan hapsedemiyecekti - sahibinin izni olmadan ordu özel malikanelerde barındırılamıyacaktı -ülke savaş halinde olmadığı taktirde kral sıkı yönetim ilan edemiyecekti
1) Süvariler –kralı destekleyenler (I Charles) - savaş için eğitim görmüş zengin asiller
-köylüler, taşralılar , şehirli imalatçılar ve Puritan din adamları -çok az idmanla çok sert çatıştılar
1. II Charles herkezin işinden uzak durmaya çalıştı – babasının yoluna gitmek istemiyordu
1. Halk ve Parlamento II James’i yönetimden sürdü ve yerine tahta kızı, Mary ve onun Protestan eşi, William’ı geirdi E. William of Orange ve Mary Stewart: (1688) Protestan
İngiliz Haklar Bildirisi (1689): yeniden kralın yönetimine sınırlar konuyordu:
Jüri tarafından yargılanma ve zalim ve haksız cezaları ortadan kaldırma * Habeas Corpus/İhzar emri – hiçbir kimse bir suçla suçlanmadan hapiste tutulamazdı
Yüklə 82,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
merikalar