İŞ sağLIĞi ve güvenliĞİ 1-7 ÜNİte özeti

Hedef Belirleme;

• 
  Bir bütün olarak kuruluşun işi ile ilgili politika ve hedefler,
  
• 
  Sürekli iyileştirmeye yönelik iş sağlığı ve güvenliği politikası,
  
• 
  Tehlike tamamlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları,
  
• 
  Yasal ve diğer koşullar,
  
• 
  Teknolojik seçenekler,
  
• 
  İdari ve mali koşullar,
  
• 
  Çalışanların ve ilgili tarafların görüşleri,
  
• 
  Çalışanlarla yapılan iş sağlığı ve güvenliği toplantıları, gözden geçirmeler ve iyileştirme faaliyetlerinden gelen bilgiler,
  
• 
  Önceden belirlenmiş iş sağlığı ve güvenliği hedeflerine ilişkin performans analizi,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği uyumsuzlukları, kazalar, olaylar ve hasarların bilgileri,
  
• 
  Yönetimin gözden geçirme sonuçları
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Programı

Programlar;

• 
  İlgili fonksiyon ve yönetim düzeylerinde iş sağlığı ve güvenliği amaçlarının elde edilmesi için sorumluluk ve yetkileri,
  
• 
  Hedeflere ulaşmak için kullanılacak araç ve zaman çizelgesini içermelidir.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Yapı ve Sorumluluklar

• 
  İşveren, çalışanların sağlık ve güvenliklerinin korunması için tüm sorumluluğu almalı ve kuruluşta iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri için bir yetkili belirlenmelidir.
  
• 
  İşveren veya işveren vekilleri tarafından, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin yürütülmesi, geliştirilmesi, hedeflerin yakalanması ve performans ölçümü için yetki ve sorumluluklar belirlenmelidir.
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminde yapılanma aşağıdaki hususları sağlayacak şekilde oluşturulmalıdır.
  
• 
  Kuruluşun tüm seviyelerinde bilinen ve kabul edilen iş sağlığı ve güvenliği yönetimini sağlamak,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği tehlike ve risklerini tanımlamak, kontrol veya değerlendirme yapacak kişilerin yetki ve sorumluluklarını belirlemek,
  
• 
  Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için gerektiğinde etkin denetim sağlamak,
  
• 
  Yasal mevzuatın gerekliliklerini yerine getirmek,
  
• 
  Önleme ve sağlık geliştirme programları oluşturmak,
  
• 
  Çalışanlar ve tarafların sisteme katılımı için etkin düzenlemeler yapmak,
  
• 
  Gerekli kaynakları sağlamak
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Eğitim, Bilinç ve Yeterlilik

• 
  Çalışan, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğini etkileyebilecek konularda yeterli olmalıdır. Yeterlilik, uygun eğitim, öğretim ve/veya deneyim terimleri ile tanımlanmaktadır.
  
• 
  Kuruluş, ihtiyaç duyulan konularda eğitim programları hazırlamalı ve uygulamalıdır.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Görüş Alışverişi ve İletişim

• 
  Kuruluş, iş sağlığı ve güvenliği bilgilerinin çalışanlara ve ilgili taraflara iletildiğinden ve onlardan bilgi alındığından emin olmasını sağlayan prosedürler hazırlamalıdır.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Dokümantasyon

• 
  Kuruluş, faaliyetlerinin niteliğine ve ölçeğine uygun iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin dokümantasyonunu sağlamalı ve muhafaza etmelidir.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Doküman ve Veri Kontrolü

• 
  Kuruluş, iş sağlığı ve güvenliği için gerekli belge, bilgi ve dokümantasyonun kontrolünü sağlamak için bir prosedür hazırlamalıdır. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi dokümantasyonunda;
  
• 
  Belgeler anlaşılabilir olmalı,
  
• 
  Periyodik olarak gözden geçirilmeli, güncelleştirilmeli, ve organizasyonundaki ilgili kişiler tarafından kolayca elde edilmesi sağlanmalı,
  
• 
  Tanımlanabilir ve izlenebilir olmalı ve yasalara uygun muhafaza zamanları belirlenmelidir.
  
• 
  İSG için gerekli tüm kayıtları (Sistemle ilgili kayıtlar, vaka, kaza, hastalık kayıtları, yasal kayıtlar, ortam ve çalışanlara ilişkin kayıtlar ile aktif ve reaktif izleme sonuçları) içermelidir.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde İşletme Kontrolü

• 
  Kuruluş, tanımlanmış riskleri ve bunlarla ilgili alınacak tedbirleri uygulayacak işletme faaliyetlerini tanımlamalıdır.
  
• 
  İSG risklerini kaynaklarında ortadan kaldırmak veya azaltmak için iş yerinin tasarım, proses, tesis, makine aksamı, çalıştırma prosedürleri planlı bakım faaliyetleri ve iş organizasyonu ile çalışma usullerini de içerecek prosedürler oluşturulmalı ve sürdürülmelidir.
  

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminde Acil Durum Planı

Kuruluş, muhtemel kaza ve acil durumlar için plan ve prosedür hazırlamalıdır. Bu planlar, potansiyel riskleri tanımlamalı ve kaza durumunda acil olarak yapılacak faaliyetleri içermelidir.

Bu amaçla;

• 
  Acil durum veya ani tehlikeler karşısında tüm çalışanların korunması için gerekli bilgi, dahili haberleşme ve koordinasyon sağlanmalı,
  
• 
  İlgili ve yetkili otoriterlerle diğer acil durumla ilgili servislere bilgi verilmesini temin edecek haberleşme imkânı sağlanmalı,
  
• 
  İlk yardım, tıbbi yardım, yangınla mücadele ve tahliyenin nasıl yapılacağı belirlenmeli,
  
• 
  Tüm çalışanlarla, ilgili ve yetkili seviyelerdeki kişilerin eğitimi sağlanmalı,
  
• 
  Diğer ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği oluşturulmalıdır.
  
• 
  Kuruluş acil durumla ilgili hazırlanan prosedürde belirtilen hususları belirli aralıklarla test etmeli ve eğitim maksadıyla tatbikatlar yapılmalıdır.
  

Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler

Performans Ölçümü ve İzleme

Kuruluş, iş sağlığı ve güvenliği performans değerlerini belirli aralıklarla izlemek ve ölçmek için prosedürler hazırlamalıdır.

Prosedürler;

• 
  Performans ölçümünde kullanılan yöntemler nitel ve nicel değerlendirme yapmaya elverişli olmalı,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği hedeflerine ulaşma derecesi izlenebilmeli,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği yönetim programları, işletme kriterleri ve yasal mevzuata uygun ve proaktif olmalı,
  
• 
  Reaktif tedbirlerin iş kazası, meslek hastalığı ve maddi hasarlar konusunda ne derece etkili olduğu izlenebilmeli,
  
• 
  Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin analizlerini kolaylaştırmak için gerekli izleme ve ölçüm kriterlerini içermelidir.
  

Performans Ölçüm Yöntemleri

Kuruluş, iş sağlığı ve güvenliği performans değerlerini belirli aralıklarla izlemek ve ölçmek için prosedürler hazırlamalıdır.

• 
  Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol süreçlerinin sonuçları,
  
• 
  Kontrol listeleri (check-list) kullanılarak yapılan periyodik saha denetimleri,
  
• 
  İş güvenliği turları,
  
• 
  Makine ve teçhizatın emniyet tertibatlarının kontrolü ve mevcut durumlarının tespiti,
  

Risk değerlendirmede kontrol iki şekilde yapılır.

• 
  Proaktif (Önleyici) Kontrol
  
• 
  Reaktif (Tepkisel-Düzeltici) Kontrol
  

Proaktif (Önleyici) İzleme Veri Örnekleri

• 
  Kuruluşta plan ve hedeflerin ne ölçüde gerçekleştirildiği,
  
• 
  Kuruşta iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için işveren veya vekilinin atanıp, atanmadığı,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği uzmanının atamasının yapılıp yapılmadığı, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için bir birimin oluşturulup oluşturulmadığı,
  
• 
  İş sağlığı ve İş Güvenliği Kurulunun etkinliği ve faaliyetleri,
  
• 
  Risk değerlendirme ve kontrollere ne ölçüde uyulduğu, risklere ve kontrol tedbirlerine karşı çalışanların tutumu,
  

Reaktif (Tepkisel-Düzeltici) İzleme Veri Örnekleri

• 
  Olay-vaka raporları,
  
• 
  Yaralanma, hastalık raporları,
  
• 
  İş kazası, meslek hastalığı raporları,
  
• 
  Tesis veya varlıkların zarar görmesi,
  
• 
  Tehlikeli olay raporları, son anda önlenen kaza durumları,
  
• 
  Hastalığa bağlı iş günü kaydı, (meslek hastalığı olmayan)
  
• 
  Yapılan şikayetler
  

Kazalar, Olaylar, Uygunsuzluklar, Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler

Kuruluşlar, kaza, olay ve uyumsuzluklarla ilgili prosedür hazırlamalıdır.

Bu prosedür;

• 
  Düzeltici faaliyetleri uygulama, bildirme, araştırma, takip ve izleme işlerinden sorumlu olan personelin sorumluluklarını ve yetkilerini tanımlamalıdır.
  
• 
  Tehlike tanımlama ve risk değerlendirme sonuçları üzerindeki etkilerini değerlendirmelidir
  

Uygunsuzluk, Kaza ve Olay Analizi

• 
  Kaza/hastalık sıklık ve şiddet seviyeleri,
  
• 
  Yer, yaralanma tipi, vücut bölgesi, faaliyet, gün, saat,
  
• 
  Mal kaybının miktarı ve tipi
  
• 
  Direkt veya kök sebep
  
• 
  Maruz kalanlar
  
• 
  Kaza sonrası yapılanlar (tamir, tedavi v.b.)
  

Kaza/Hastalık Analizi

• 
  Ağır iş yükü
  
• 
  Moral bozukluğu
  
• 
  Monotonluk
  
• 
  Yönetim-çalışan ilişkisinin zayıf olması kazaların nedeni olabilir.
  

Düzeltici Faaliyet

• 
  Düzeltici faaliyetler, belirlenen uyumsuzlukların, kazaların ve olayların asıl nedenlerini ortadan kaldırmayı hedef alan faaliyettir.
  

Prosedür Hazırlanırken Dikkat Edilecek Hususlar

• 
  Kısa ve uzun vadede düzeltici tedbirlerin belirlenmesi ve uygulanması,
  
• 
  Tehlike tanımlama ve risk değerlendirme sonuçları üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi,
  
• 
  Prosedürlerde düzeltici faaliyet ile tehlike tanımlama ve risk değerlendirmenin yanı sıra risk kontrolden kaynaklanan değişikliklerin kayıt altına alınması,
  
• 
  Düzeltici faaliyetlerin yapılması ve etkili olmasını sağlamak için risk kontrollerinin uygulanması ve mevcut durumda değişiklik yapılması,
  

Önleyici Faaliyet

• 
  Potansiyel bir uygunsuzluğun, kazaların ve olayların nedenini ortadan kaldırmayı hedefleyen faaliyettir.
  
• 
  Önleyici faaliyet, olay veya kazaların meydana gelmesini önlemek için yapılır.
  

Prosedür hazırlanırken dikkat edilecek hususlar

• 
  Uygun bilgi kaynaklarının kullanılması, (olaylar, teftiş ve tetkik raporları, risk analizlerinin yenilenmesi, tehlikeli maddeler hakkında yeni bilgiler, uzman personel tavsiyeleri)
  
• 
  Önleyici faaliyet gerektiren problemlerin belirlenmesi,
  
• 
  Önleyici faaliyetlerin başlatılması, uygulanması ve etkinliklerinin sağlanması için kontrollerin yapılması,
  

Kayıtlar ve Kayıt Yönetimi

• 
  İş sağlığı ve güvenliği kayıtları yasal, okunabilir, tanınabilir ve izlenebilir olmalıdır. Hasara, tahribata veya kaybolmaya karşı korunacak şekilde saklanmalıdır.
  

Kayıtlar

• 
  Millî mevzuatta belirtilen tüm kayıtlar tutulmalıdır. Özellikle;
  
• 
  Teftiş raporları,
  
• 
  Eğitim kayıtları,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği muayene raporları,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi tetkik raporları,
  
• 
  Danışma raporları,
  
• 
  Kaza/olay raporları-takip raporları,
  
• 
  İş sağlığı ve güvenliği toplantı tutanakları,
  
• 
  Tıbbi muayeneler ve sağlık gözetimi raporları,
  
• 
  Kişisel koruyucu donanım kayıtları,
  
• 
  Acil durum müdahale tatbikatları,
  
• 
  Yönetimin gözden geçirme raporları,
  
• 
  Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol kayıtları.
  

Tetkik

Kuruluş, tetkik programını hazırlamalı ve iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin denetimi için bir prosedür hazırlanmalıdır.

Bu prosedür iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin;

• 
  Planlanmış düzenlemelerinin yeterliğini,
  
• 
  Uygulamaların doğruluğunu,
  
• 
  Organizasyon politika ve amaçlarının karşılanma derecesini
  
• 
  Bir önceki tetkik sonuçlarının gözden geçirilmesini,
  
• 
  Tetkik sonuçlarının yönetime bildirilmesi faaliyetlerini içermelidir.
  

Denetim (Tetkik)

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminde iç ve dış olmak üzere iki çeşit denetim yapılır. Denetimlerde yeterlik, uygunluk ve etkinlik araştırılır.

Yönetimin Gözden Geçirme Faaliyeti

Yönetimin gözden geçirime süreci için gerekli bilgilerin elde edildiğinden ve yönetime ulaştığından emin olunmalıdır

Kuruluş üst yönetimi belirli aralıklarla iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemini gözden geçirmeli ve sistemin sürekliliği, uygunluğu, yeterliliği, etkinlik ve verimliliği konularında kararlar almalıdır.

Yönetimin gözden geçirme raporlarında aşağıdaki hususlar yer almalıdır.

• 
  Girdiler,
  
• 
  Kaza istatistikleri,
  
• 
  İç ve dış denetim (tetkik) sonuçları,
  
• 
  Bir önceki gözden geçirme raporuna dayanarak yapılan düzeltici faaliyetler,
  
• 
  Acil durum raporları,(gerçek ve tatbikat)
  
• 
  Genel performans raporu,
  
• 
  Süreç sahiplerinin raporları,
  

Yönetimin Gözden Geçirme Sonuçları

• 
  Gözden geçirme tutanakları,
  
• 
  Politika ve hedef revizyonları,
  
• 
  Düzeltici faaliyetler ve hedeflenen tamamlanma süreleri,
  
• 
  İyileştirme faaliyetleri için sağlanan kaynaklar, sorumluluklar,
  
• 
  Düzeltici faaliyetler için gözden geçirme tarihi
  

ÜNİTE 5 KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

Her yıl dünyada gıda katkı maddeleri, ilaç ve zirai ilaçlar, temizlik maddeleri, enerji üretiminde kullanılan yakıtlar olarak en az 400 milyon ton kimyasal madde kullanım için üretilmektedir.

Kimyasal maddelere karşı kendimizi korumak için yapacağımız ilk iş, çalıştığımız maddelerle ilgili mümkün olduğunca detaylı bilgi edinmek ve bunlara maruz kalmamak için gerekli tedbirleri almaktır.

KİMYASALLARIN ADLANDIRILMASI VE SINIFLANDIRILMASI

Sınıflandırma

Türkiye'de kimyasallar; fizikokimyasal özellikleri, sağlık üzerindeki etkileri ve çevre üzerindeki etkilerine göre sınıflandırılmaktadır.

Uluslararası çalışma örgütü (ILO)’ya göre, sınıflandırmada dikkate alınacak genel kriterler şunlardır.

• 
  Kimyasal ve fiziksel özellikler
  
• 
  Vücudun tümüne akut veya kronik olarak etki eden toksik özellikler
  
• 
  Aşındırıcı ve tahriş edici özellikler
  
• 
  Alerjik ve hassasiyet etkileri
  
• 
  Kanserojen etkileri
  
• 
  Genetik etkileri
  
• 
  Üreme sistemine etkileri
  

Türkiye'de kimyasalların sınıflandırılması, fizikokimyasal özelliklerine göre, patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir ve alevlenir maddeler; sağlık üzerindeki etkilere göre, çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, hassaslaştırıcı, kanserojen, mutajen ve üreme sistemine toksik maddeler; çevreye olan etkilere göre de çevre için tehlikeli maddeler şeklindedir.

İŞYERLERİNDE MARUZ KALINAN KİMYASAL MADDE TÜRLERİ

Katı Maddeler

Bunlar, kimyasal maruziyet riskinin en düşük olduğu maddelerdir. Katı maddelerle çalışmanın en büyük tehlikesi, işlenmeleri sırasında ortaya çıkardıkları toz ya da gazlardır. Katı kimyasalların deri ile teması, ya da sindirim yolu ile alınması zehirlenmelere sebep olabilmektedirler.

Tozlar

Kömür, hububat, ağaç, mineral, metal, cevher ve maden ocaklarından çıkan, hava içerisinde dağılma ve yayılma özelliği gösteren 0,5-150 mikron büyüklükte olan katı parçacıklardır. Özellikle 5 mikrondan küçük zerrecikler, boyutlarına ve türlerine bağlı olarak akciğerlerin derinliklerine kadar ulaşabilirler. Sağlık için en zararlı olanlar da bunlardır.

Organik tozlar; Organik tozlar daha çok bitkisel ve hayvansal maddeler ile bazı sentetik maddelerin oluşturduğu tozlardır.

Bissinoz, pamuk ile çalışan işçilerin %30-40’ında 5-10 yıl içinde görülebilen bir hastalıktır. 20-30 yıl gibi uzun süreli maruziyet sonucu bronşit ve astmatik bir tablo ortaya çıkar.

Anorganik tozlar; Demir, bakır, çinko ve kurşun gibi metal ya da kükürt, karbon gibi ametallerden ve bunların bileşiklerinden oluşan tozlardır.

Fibrojenik tozlar; Bazı maddeler lifli yapıya sahiptir. Bunların tozları da liflidir ve bunlara fibrojenik tozlar denir. Silis, asbest, talk bu tür lifli yapıya sahip olan maddelerdir. Bu maddeler silikozis, asbestoz, talkoz adı ile anılan hastalıklara sebep olurlar.

Asbest; Çeşitli silikat minerallerinin milyonlarca yıl önce yüksek basınç, sıcaklık ve kimyasal etkilere maruz kalması sonucunda oluşturduğu kristalize bir grup minerale verilen isimdir.

Asbestin özellikleri

• 
  Isıya dayanıklıdır.
  
• 
  Esnek, yüksek gerilme direncine sahiptir.
  
• 
  Isı ve elektrik iletkenliği çok düşüktür.
  
• 
  Çeşitli kimyasallara karşı dayanıklıdır.
  
• 
  Mikroorganizmalara karşı dayanıklıdır.
  
• 
  Sürtünmeye ve aşınmaya karşı dayanıklıdır.
  
• 
  Çeşitli maddelerle kolay karışır, kolay şekillenir.
  

. Asbest, akciğer, sindirim sistemi, gırtlak kanserlerine ve akciğer zarı kalınlaşması (pleura)na sebep olmaktadır.

Talk; Magnezyum silikat kayalarının ve ya metamorfozdolamitlerinin değişmesi ile meydana gelen tabii bir hidrosilikattır. Açık yeşil, beyaz ve gri renkte yaprağımsı ve pullu yapıda olabilir. Asit ve alkalilere mukavimdir. Talk, boyalarda, seramikte, katran kâğıdında, çatı kaplamalarında, kozmetik ve eczacılıkta, kâğıtta, kurşun kalemde, elektrikli cihazlarda kullanılır. Etkisi solunum yolu iledir. Elyaf halindeki tozları etkilidir ve nefes darlığına sebep olur.

Toksik tozlar; Vücuda alındığında akut veya kronik zehirlenmeye sebep olan, kurşun, krom, kadmiyum, mangan, vanadyum gibi ağır metal tozlarıdır.

Kanserojen tozlar;Arsenik ve bileşikleri, nikel ve bileşikleri ve berilyum kromat tozları, kansere yol açan tozlardır.

Radyoaktif tozlar; Uranyum, toryum, zirkonyum ve seryum gibi radyoaktif maddelerin bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır. Bunların yaymış olduğu iyonize ışınlar insan vücudunda mutasyona sebep olurlar.

Alerjik tozlar; Alerjik tozların etkileri bireysel farklılığa göre değişir. Özellikle duyarlı kişilerde alerjik reaksiyonlara yol açarlar. Polen, pamuk, yün, kürk, tüy, saç ve ağaç tozları, tahıl tozları, bazı sentetik maddeler, özellikle kapalı rutubetli ve sıcak ortamlardaki bakteriler, ateş, astım, dermatit gibi alerjik reaksiyonlara yol açarlar.

İnert tozlar; Kireçtaşı, mermer, alçı, kömür, demir, baryum ve magnezyum bileşiklerinin tozları, bu tip tozlardır.

Gazlar

Basit boğucu gazlar

Basit boğucu gazlar normal atmosferik basınçtaki havada bulunan oksijen oranını hacimce %18'lerin altına düşürerek havasızlıktan dolayı boğulmaya neden olan gazlardır.

Karbondioksit (CO2); renksiz ve kokusuz bir gazdır.

Metan (CH4); bataklık gazı olarak bilinir, bitkilerin çürümesi ve ayrışması sonucu oluşur.

Kimyasal boğucu gazlar

Karbon monoksit (CO), renksiz ve kokusuz bir gazdır. Hemoglobine ilgisi oksijenden 200-300 kat daha fazladır. Bu gaz, kömür, odun, LPG gibi organik maddelerin tam olarak yanmadığı yerlerde oluşur.

Hidrojen sülfür (H2S); lağım kanallarında, foseptiklerde, eritme tesislerinde, gazhanelerde bulunur. Tipik kokulu bir gazdır.

Hidrojen siyanür (HCN); Sentetik lif ve plastik üretiminde, elektrolizle metallerin kaplanmasında, siyanür tuzları ve nitritlerinin üretiminde, böcek ve kemiricilere karşı öldürücü ilaç olarak ta kullanılan oldukça zehirli bir gazdır.

Tahriş edici gazlar

Amonyak (NH3); endüstride bazı kimyasal sentez işlerinde, gübre ve bazı boyaların imalatında kullanılır.

Formaldehit (HCHO); Oda sıcaklığında gaz halindedir. Endüstride %35-40'lık çözeltisi kullanılır. Mukozaları tahriş eder.

Azot oksitler (NO2, NOx); azotoksit gazları, kırmızı esmer renkte, havadan biraz daha ağır dumanlar halindedir.

Sistemik etki gösteren gaz ve buharlar

Vücudun belirli sistemleri üzerinde toksik etki yapan gaz ve buharlardır. Bu guruba verilebilecek diğer örnekler, arsin (AsH3), karbonsülfür (CS2), stibin (SbH3), fosfin (PH3) ve Nikel karbonil (NiCO4) gibi gazlardır

Narkotik (uyuşturucu) buharlar

Genellikle sistemik etki göstermeyen, maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali oluşturan maddelerdir.

Genellikle yağlı yüzeylerin temizlenmesinde kullanılan benzen, toluen, trikloretilen, metanol, etanol vb. bu gruba girer.

Pestisitler

İnsektisit, herbisit rodentisit ve fungusit olarak bilinen maddelere pestisitler denir.

İnsektisit (böcek öldürücüler), herbisit (zararlı bitkileri yok edenler), rodentisit (fare ilaçları) ve fungusit (mantar ilaçları) gibi gruplar olarak bilinmektedir. Teratojenik etkileri (anne karnındaki çocuk üzerindeki genetik olmayan etki) de vardır.

Sıvılar

Oda sıcaklığında sıvı hâlde bulunan asitler ve çözücüler bu gruba girerler.

Buharlar

Buharlar havada asılı kalan çok küçük sıvı parçacıklarıdır.

KİMYASAL RİSKLER

Sağlık Riskleri

Kimyasallar solunum, sindirim ve deri yoluyla vücudun çeşitli organlarına ulaşarak orada birikip meslek hastalıklarına sebep olurlar. En çok görülen etki, tozların, buharların, havadaki sis hâlinde dağılmış partiküllerin solunum yoluyla vücuda girmeleri ile görülür.

Asit döküntüleri bol suyla derhal yıkanmalıdır. Asit kullanımı gereken yerlerde uygun kişisel koruyucu donanım kullanılmalıdır.

Aşındırıcı (korozif) maddeler

Canlı dokularla temas ettiğinde, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Bunlar genel adlarıyla asitler, bazlar ve asit oksitlerdir.

Tahriş ediciler

Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani uzun sureli veya tekrarlanan temasında lokal eritem (mukoza veya deride meydana gelen kızarıklık), eskar (yanıklar sonucu deride meydana gelen kuruma ve kabuklaşma) veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılan yan maddelerdir. Kronik tahriş ediciler geniş bir gruptur; zayıf asitler ve alkaliler, sabunlar, deterjanlar, organik çözücüler, seyreltici ve oksitleyici maddelerdir.

Kimyasal yanıklara neden olanlar

Dokuya temas ettiklerinde yanık meydana getiren kimyasallardır ve genellikle tek bir temas yeterlidir. Karbon disülfür, petrol damıtma ürünleri, kömür katran çözücüleri, klorlu hidrokarbonlar, alkoller, vb. kimyasal yanıklara neden olabilen maddelere örneklerdir.

Duyarlılaştırıcılar

Solunduğunda, deri yoluyla alındığında aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha fazla maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olabilen maddelerdir. Krom tuzları gibi bazı maddeler hem tahriş edici hem de duyarlılaştırıcı etkiye sahiptirler.

Renk değişimi ve lekelere neden olanlar

Kronik maruziyet sonucu deride renk değişimi oluşturabilen maddelerdir. Arsenik, gümüş ve civa gibi ağır metallerden kaynaklanan kronik zehirlenme deride renk değişimi oluşturabilir.