İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

Əsas anlayışlar. 
Təbii  dilin  məzmun  müxtəlifliyi  olduqca  genişdir.  Belə  ki,  bu  material  qəzet  və 
jurnallarda  çap  edilmiş  məqalələr,  müxtəlif  texniki  sənədlər,  hesabatlar,  kitablar, 
dissertasiyalar, məktublar, qanunvericilik aktları və s. ola bilər.  
Mətni  axtarış  sistemlərində  əsas  informasiya  vahidi  sənəddir.  Sənəd  –  bu  və  ya 
digər təbii dildə təqdim edilən bitkin məzmunlu hüquqi mahiyyətdir.  
Tammətnli  axtarış  sistemləri  elektron  sənədləri  ilə,  yəni  kompüter  yaddaşında 
saxlanan və avtomatlaşdırılmış emal üçün hazır olan sənədlərlə işləyir. Bunlara ―sənədlər 
kolleksiyası‖  deyilir.  Mətni  axtarış  istifadəçi  sorğuları  ilə  aktuallaşır.  Sorğu  axtarış 
kriterisi  şəklində  formalaşdırılır.  Axtrış  çoxaspektliliyinin  vahidi  sənəddir.  Axtarış 
kriterisi termlər yığımı (söz və ya sözbirləşməsi) və ya məntiqi operator simvolları (VƏ, 
VƏ  YA,  DEYİL)  ilə  birləşdirilmiş  termlər  ola  bilər.  Sorğuya  uyğun  elektron  sənədi 
relevant  sənəd,yəni,  tanına  bilən  sənəd  adlanır.  Bu,  sadə  halda  ―hə-yox‖  məntiqi  ilə, 
mürəkkəb  sistemlərdə  isə  ―qeyri-səlis‖  məntiqlə  reallaşdırılır.  Sonuncu  halda  tanıma 
dərəcəsi mühüm rol oynayır. Bəzən sorğu kompüter tərəfindən səhv anlaşılır, lazım olan 
sənəd əvəzinə başqa sənəd təqdim edilir. Bu hadisə informasiya küyü adlanır.  
Axtarışın  keyfiyyət  göstəricisi  tamlıq  və  dəqiqlikdir.  Axtarışın  tamlığı  sorğulara 
təqdim edilən relevant sənədlərin sayının yaddaşdakı relevant sənədlərin ümumi sayına 
nisbətidir.  Axtarışın dəqiqliyi  sorğuya cavab verən relevant sənədlərin sayının sorğuya 
cavab olacaq sənədlərin ümumi sayına nisbətidir.  
 

---

 
201