İslam İnqilabının Böyük Rəhbəri həzrət Ayətullah Seyid Əli Xameneinin elm və elm istehsalı barədə çıxışlarından seçmələr Birinci cild

Qərbpərəst ziyalıların ölkənin elmi inkişafına xəyanəti

Pəhləvi dövrünün və ondan bir qədər öncənin qərbpərəst ziyalılarının böyük günahı budur ki, bu inamı müxtəlif formalarda xalqımızın beyninə yeritdilər; xalqı inandırdılar ki, iranlı bir şey bacarmır, nə düşüncəsinin, nə elminin, nə incəsənətinin və nə tarixinin bir dəyəri var. Siz dəyərinizin olmadığını hiss etdikdə nə edərsiniz? Təbii ki, dəyərli olduğunu hiss etdiyiniz bir mərkəzə sığınarsınız. O mərkəz haradır? Bunu da özləri müəyyən edirdilər: Qərbin mədəniyyəti, sivilizasiyası və elmi. Qərblilər dünyanın müxtəlif xalqlarını bu şəkildə elmi inkişafdan saxlayıb, onlarda elmi fəaliyyət cürətinin yaranmaması üçün iş apardılar. Çünki xüsusən İslam bölgələrində böyük elmi inkişaflar üçün güclü potensial vardı. Bizim dünyanın elm karvanından geri qalmağımız təsadüfi deyil.⁴⁴²

Alimlərimizin tarixi problemi: düşüncələrin tərcümə və təqlidçiliyi

Bizim tarixi bir problemimiz var. Təəssüf ki, bu, ölkənin keçmiş asılı və azğın hökumətlərindən qaynaqlanır və yüz əlli il öncədən qalmış bir bəladır. Biz özümüzü tədricən bundan qurtarmalıyıq. Problem budur ki, yeni elm işığının ölkəyə saçdığı zamandan ozamankı alimlər tərcümə fikrinə düşdülər; təkcə elmi əsərlərin tərcüməsi yox, hətta tərcümə fikri və düşüncəsi; yəni hər şeyin digərlərinin etdiyinin tərcüməsi formasına düşməsi və özünü onların qəliblərinə salmaq. Bu qrup əsla özündə yeni elm mühiti yaratmaq cəsarəti tapmadı; nəinki onlardan elm öyrənmələrini, hətta mədəniyyəti, əxlaqı, siyasi və ictimai təfəkkürləri də onlardan götürməli olduqlarını düşünürdülər.⁴⁴³

Elmi gerilik - keçmişdə özünə inamsızlıq mədəniyyətinin nəticəsi

Asılı siyasətçilərdən, maliyyə müqavilələri ilə ağızları yumulan şəxslərdən heç bir gözlənti yox idi. Amma o dövrdə elmi və mədəni şəxsiyyətlərdən bu gözlənti vardı; hansı etiqadda olsaydılar, hətta İslamı qəbul etməsəydilər, imanları olmasaydı da, bu xalqın mədəni kimliyinə dəyər verməli idilər, lakin vermədilər. Onlar qapıları açdılar, gözləri yumdular, valeh olub yerlərində dondular və bizi geriyə saldılar. Bu səbəbdən elm və texnologiyada geri qaldıq. İndi xoşbəxtlikdən, belə deyil və çox fərqlənib, lakin mənim gənclik dövrümün ənənəsinə görə, hər bir məhsul yalnız xarici olduğuna görə gözəl, daxili və yerli olduğuna görə isə xoşagəlməz idi. O dövrlərin ümumi mədəniyyəti belə idi. Ölkə daxilində elm və tədqiqat sərhədlərini yarmaq və bağlı yollarını açmaq cəsarəti ümumiyyətlə, təsəvvür olunmurdu. Özlərində belə bir istedad görən şəxslər ölkədən xaricdə işləməkdən başqa bir şey düşünmürdülər. Bizim özümüzün qurmağımız, istehsal etməyimiz və yaratmağımız ümumiyyətlə, təsəvvür olunmurdu.⁴⁴⁴

İnqilabdan sonra elmi cəsarətin yaranması

Biz elmi cəhətdən geri qalmış və geridə saxlanmışdıq. 50 ildən artıq bir müddətdə bu ölkədə elmi fəaliyyətlər olduqca zəifləmiş, bəzi sahələrdə isə ümumiyyətlə, dayandırılmışdı. Yaradılmış maneələr bu millət üçün öldürücü zəhər kimi idi. Bizim xalqdan özünəinamı almışdılar. Bizim xalqımızı, istedadlı şəxslərimizi və aydın beyinlərimizi bu sərhədlərdən xaricdə olanlara o qədər vurğun etmişdilər ki, ümumiyyətlə, heç kəs cürət və cəsarət toplayıb o söz və nəzəriyyələrin əleyhinə, yaxud onlardan fərqli bir fikir yürütmək haqqında düşünmürdü. Biz hələ də müəyyən miqdarda bu problemlə qarşı-qarşıyayıq. Əlbəttə, İslam bizə özünəinam verdi, inqilab bizə cəsarət bağışladı. Bu gün gördüklərimiz həmin cəsarətin nəticəsidir. Bu cəsarəti gücləndirib inkişaf etdirmək lazımdır. Bizim istedadlarımız yaxşıdır; bizim cavanlarımız yaxşıdırlar.⁴⁴⁵

İranda elm öyrənməyə dair iki əsr ümidsizlik

Bu bəlli məsələyə nə üçün inanmalıyıq? Ona görə ki, çox uğurlu elmi keçmişimizə və tariximizin dünyada uzun müddət elm ocağı kimi tanınmasına rəğmən, dünyada Qərb dövlətləri vasitəsi ilə müstəmləkəçilik, siyasət və dünyanı ələkeçirmə hadisələri başlanan son bir-iki əsrdə onların siyasətləri səbəbindən elmə ya etinasız qalmışıq, ya onu əldə etməyə ümidsiz olmuşuq, ya da üsullarında səhvə yol vermişik və nəticəsi belə olub. Bir dövrdə bu ölkədə darülfünun yaratmaqla, əslində öz iradələri ilə möcüzə yaratdılar. Siz baxın, biz bu gün də darülfünunun təsis edilməsini Əmir Kəbirin gözəl işlərindən sayırıq. Məgər darülfünun bizim xalqımızın elmə dair dərin tarixi və böyük işləri qarşısında nədir ki?! Biz bu qədər geridə saxlandıq; ya iradəsizlik etdik, ya diqqətsizlik.⁴⁴⁶

İranın xilası üçün qərbpərəstlərin yanlış çıxış yolu: avropalaşmaq

Qərb həyatı darvazası İranın üzünə açılanda - orada inkişaf, elm, maşın vardı, iranlıların isə heç bir şeyi yox idi - ozamankı siyasətçi, mütəfəkkir və görkəmli şəxsiyyətlərimiz o inkişafları görəndə Əmir Kəbirin Nasirəddin şahın dövründə çalışdığı işi görmək fikrinə düşmədilər, Əmir Kəbirdən 60-70 il sonra Məşrutə dövründə birisi peyda olub dedi ki, İranın xilası fiziki, psixi, zahiri və daxili cəhətdən qərbləşməkdədir.

Geri qalmaların əvəzini çıxmaq üçün daxilə müraciət edib öz gövhərini axtarmaq, özünü özündə tapmaq yerinə, gedib özlərini Avropanın keçilmiş yolunda tapmaq istədilər. Onlar bu səhvi etdilər, sonra da ingiltərəlilərin vasitəsi ilə Pəhləvi rejimi iş başına gəldi. Ondan sonra amerikalılar ingilislərin yerini tutdular. ABŞ və İngiltərə üçün ən yaxşı seçim Rza xan və Məhəmmədrza idi. Çünki Qərb həmin planların, həmin mədəniyyətin, asılılığın, geriliyin və daxili istedadların üstünü örtmək işinin ölkədə zahirən iranlı olan şəxslərin əli ilə icra olunmasını istəyirdi. Bu gün bizim gəncimizin həmin yolu keçmək istəməsi səhvdir. O yol səhv yoldur.⁴⁴⁷
Elmi inkişafın qarşısını almaq üçün özünə inamsızlığın aşılanması

Müstəmləkə zülmü altında olan ölkələrə qarşı görülən işlərdən biri onları elmi cəhətdən geridə saxlamaq idi. Həm praktik olaraq onların inkişafına mane oldular, həm də psixoloji cəhətdən zəiflətdilər ki, bacarmadıqlarını hiss etsinlər. Bu bizim xalqımız üçün uzun bir dövrdə baş verdi; bizi inkişafdan saxladılar. Demirik ki, bu iş bütünlüklə elmin öncülü olan qərblilər vasitəsilə görülmüşdür, daxili qüvvələrin, diktatorların, pis hökumətlərin təsiri olmamışdır. Məsələnin bu tərəfini inkar etmirik, lakin o tərəfi də ən mühüm təsiri buraxdı.

Qacarlar dövründə ən mühüm təsirli şəxsiyyətlərin yanlış siyasəti, yanlış anlaması, dünyagirliyi və tənbəlliyi ölkənin vəziyyətinə təsir göstərirdi. Amma həmin dövrdə Əmir Kəbir kimi birisi peyda olub elmi inkişafın rolunu və elmin inkişafa təsirini siyasətçilər səviyyəsində düzgün kəşf etdiyində ikinci amilin, yəni xarici amilin rolu özünü aydın şəkildə göstərir və yaranan qığılcımı söndürməyə çalışırlar. Yəni bilirlər ki, bir ölkəni iqtisadi və siyasi istismar altında saxlamaq üçün onun elmi inkişafına mane olmaq lazımdır. Eynilə bu amil Pəhləvi rejimi dörvründə də mövcud olmuşdur. Bunlar təhlili və izahı uzun məsələlərdəndir. Bunlar yalnız iddia deyil, arxasında dəlillər mövcuddur.⁴⁴⁸
Qacarlar dövründən məftunluq və əcnəbipərəstliyin yaranması

Qacarlar dövrünün ortalarından bizdə bir məftunluq və əcnəbipərəstlik peyda oldu. Bunun təbii amilləri də vardı. Bu amillər günbəgün güclənib Pəhləvi rejimində zirvəyə çatdı və onların əsasında ölkədə çox təhlükəli mədəniyyətin əsası qoyuldu; məsələn, iranlı bacarmır, iranlının elm və mədəniyyət sahələrinə giriş ləyaqəti yoxdur; bizim bütün mədəni keçmişimizə, dəyərli olan tarixi və elmi irsimizə qarşı mənfi baxış. Bunlar bu ölkədə baş verdi.⁴⁴⁹

Elmi tədqiqat yerinə istehlak və təqlidçilik

İran uzun illər, 60-70 ildən artıq müddətdə ingilislərin və qərblilərin ixtiyarında idi. Buna gücləri çatmadı ki, misal üçün, ölkədə bir elmi tədqiqat mərkəzi yaratsınlar və o, əlli il ərzində iki ixtira etsin, iki-üç yeni elmi kəşf edən alimlər yetişdirsin. Yəni bunlar Qərbdən bu qədər də istifadə etmədilər. Onlar nə istəyirdilər? İstehlakçı istəyirdilər; elə bir iqtisadi istehlakçı ki, təbii surətdə mədəni istehlakçılıq və siyasi təslimçiliklə yanaşı olsun. Onlar bunu istəyirdilər. Bunlar da asanlıqla təslim oldular və istədiklərini verdilər.⁴⁵⁰

Tağut dövrünün təhsil kadrları

Bir ölkənin müəllimləri bunun əksinə çalışsalar, yəni şücaətli insan yerinə qorxaq insan yetişdirsələr, müstəqil insan yerinə başıqapazlı və zəif insan yetişdirsələr, öz vətənini və milli fəxrlərini sevən insan yerinə əcnəbilərə vurğun insan yetişdirsələr, ismətli, təqvalı və mömin insan yerinə laqeyd, imansız və dinsiz insan yetişdirsələr, istedadlı və özünə güvənən insanlar yerinə digərlərinin elmi və qeyri-elmi imkanlarına vurğun insanlar yetişdirsələr, siz görün ölkədə hansı faciə yaranar!

Tağutların hakimiyyəti dövründə - yəni Rza xanın zamanında yeni təhsil sistemi yaradılanda ölkənin təhsil sistemi ikinci növdən idi. Müdirlərin nə iş gördüklərini bilməmələri də mümkün idi, lakin məqsəd və plan bu idi. Onların yetirmələri də az-çox belə oldular. Düzdür, müəllim və orta təhsil məmurları arasında dindar, müstəqil, mömin və ismətli insanlar vardı, az da deyildilər. Onlar öz işlərini gördülər, amma plan bu idi.⁴⁵¹
Özünəinamın əksi

Özünəinamın əksi özünə inamsızlıqdır; dünya xalqlarının bir cinahının - bu gün Qərbin fikri, fəlsəfəsi, elmi, hətta onların təklif etdiyi milli inkişaf modelləri qarşısında özünə inamsızlıq; halbuki milli inkişaf modeli müxtəlif xalqlara görə fərqlənir. Çox təhlükəli xəstəlik olan özünə inamsızlığı davamlı on illər boyu xalqımızın beyninə köçürüblər.⁴⁵²

Özünəinam prosesinin maneələri

Özünəinam prosesi və onun səmərəyə çatması yolunda üç əsas maneə mövcuddur. Biz bu üç maneəyə diqqət yetirməliyik. Bu üç maneə milli özünəinam prosesini, onun davamlı qələbələrlə sonuclanmasını və amallara çatmasını sarsıda bilər.

Birincisi məyusluq yaratmaq, elmi fərqləri üzə vurmaqdır. Bu bir həqiqətdir. Bizim bu gün 200 ildir elmi işlə məşğul olan və elmi cəhətdən inkişaf etmiş dünya ilə fərqlərimiz var. Bu fərqləri üzə vurur və deyirlər ki, onları necə keçmək istəyirsiniz?! Məgər mümkündür?! Bizim tədqiqatçı və alim gəncimizi bu yolla məyus edirlər. Mən deyirəm ki, bəli, olar, nə üçün olmasın? Biz digərlərinin elmindən istifadə edib ayağımızı bir addım yuxarıya qoyarıq. Necə ki, bu işi görmüşük. Biz digərlərinin elmindən istifadə edib bəzən dünyada olmayan şeylər düzəltmişik; misal üçün, bəzi tibbi və əczaçılıq məhsulları və sair. Bunlar Qərb elminin müqəddimələrindən istifadə etməklə əldə olunub, amma onlardan daha böyük işlər görülüb. Fərq bizi məyus etməməlidir. Biz elmi sürətimizi artıra, bu fərqi günbəgün azalda bilərik. Güclü iradə ilə inkişaf edək. Xüsusən bu gün Qərb dünyası ciddi problemlər içərisindədir. Əlli il, yüz il öncə bu problemlər yox idi.

Bu gün Qərbdə əxlaqi, cinsi problemlər, ümidsizliyin artımı keçmişə nisbətən çox kəskin olmuşdur. Bu gün bu məsələlər orada problemdir. Əlbəttə, belə uzunmüddətli məsələlər özünü asanlıqla gösətərmir, lakin onların sözlərindən, mütəfəkkir adamlarının açıqlamalarından anlamaq olur ki, nigarandırlar. Gənc nəsillər tənəzzülə sarı gedir, cinayətlər çoxalır, ailələrin dağılması get-gedə artır.

Nə eybi var?! Bir xalq özünü müəyyən həddə bu bəlalardan qorumağa qərar vermişdir; qərarı, Allaha təvəkkülü, özünəinamı, müəyyən amalları da var. Onlar kimi o da bu yolu keçə bilər. Biz bir gün Qərbdən irəlidə idik, amma problem yarandı, onlar çalışdılar və önə keçdilər. İndi də biz önə keçə bilərik. Gənci iradə ilə hərəkət edən, məmur və müdirləri də iradə ilə proqram və layihə hazırlayan bir xalq üçün fərqləri azaltmaq əsla qeyri-mümkün deyil.

Buna əsasən, düşmən üç maneə düşünə bilər: biri məyusluğa rəvac vermək, biri istedadları yayındırmaq, biri də radikal tədbirlər; yəni hərbi hücum və bu tip işlər.⁴⁵³

Düşmənin elmi məsələlərdə ümidsizlik yaratmasına dair real nümunələr

İndi bu bir neçə nümunəyə baxın. Biri nüvə enerjisi məsələsidir. Ölkəmiz daxilində təbliğat apardılar ki, nüvə enerjisinin xərci gəlirindən çoxdur, nə üçün bu işi görürsünüz? Beynəlxalq media da bunu tam izləyirdi və indi də izləyir. Bu iş başlayandan, yəni beş-altı il öncədən indiyə qədər həmişə bunu deyib və təkrar ediblər. Hətta bəziləri məktub yazıb dedilər ki, biz fizikik, bunların sentrifuq aparatlarını işlətmə iddiaları həqiqətə uyğun deyil. Bu sözü o qədər əminliklə dedilər ki, biz məcbur olub bəzi nümayəndələr göndərdik. Dedik ki, gedib yoxlasınlar, yaxşı baxsınlar, bəlkə bunların dediyi kimidir. Bu, beş-altı il öncəyə aiddir. Araşdırıb dedilər ki, yox, iş çox yaxşı, düzgün, elmi və əsaslı şəkildə görülür. Əvvəl dedilər olmaz, bacarmarıq, sonra bacardığımızı gördükdə dedilər ki, bu, gəlirsiz bir xərcdir.

Mən ötən il novruz bayramındakı ümumi çıxışda bu barədə geniş söhbət etdim, indi təkrarlamaq istəmirəm. Necə yəni faydası yoxdur?! Biz iyirmi ildən sonra atom stansiyalarından ən azı iyirmi min meqavat elektrik enerjisi əldə etməliyik. Ölkədə enerji istifadəsi və ehtiyaclı olduğumuz elektrik istehsalının təxmini miqdarının ən azı iyirmi min meqavatı gərək atom stansiyaları ilə təmin olunsun. Əks təqdirdə, digərlərindən elektrik dilənməliyik. Əgər dilənə bilməsək, utansaq, yaxud bizə verməsələr, elektriklə işləyən hər bir şeyin xeyrindən keçməliyik: zavodun, istehsalatın, bir çox inkişaf amillərinin. Yaxşı, iyirmi ildən sonra iyirmi min meqavatı əldə etmək üçün biz nə vaxt başlamalıyıq?! İndi gec olmasa da, şübhəsiz ki, tez deyil. Bəlkə də gecikmişik.

Görün necə qəribə əsaslandırmadır: deyirlər ki, ehtiyacımız yoxdur; yaxud deyirlər ki, siz atom stansiyası tikə bilməzsiniz. Üç-dörd faiz zənginləşdirilmiş uranla nə edəcəksiniz?! Yenə "bacarmazsınız" mövzusudur. Nə üçün bacarmarıq?! Köməksiz və müəllimsiz belə bir möhtəşəm zənginləşdirmə mərkəzləri yaradan xalq nə üçün stansiya tikə bilməz?! Bacarmalıyıq. Nə üçün bacarmayaq?!

Bir gün deyirdilər ki, siz buxar stansiyası tikə bilməzsiniz. Mənim yadımdadır, prezident olan vaxt keçmiş rejimdə başlanıb yarımçıq qalmış bir stansiya vardı. Gəlib-gedirdilər ki, hansısa ölkədən beynəlxalq dəllallar gəlib onu tiksinlər. Bəziləri də deyirdilər ki, biz daxildə tikə bilərik. Biz bu işlərlə məşğul olan məsul şəxslərin bir neçəsini prezident aparatına çağırdıq. Ölkə məmurlarından bir neçəsini, Baş naziri və digərlərini dəvət etdik ki, müzakirə edək. Onlar dedilər ki, Tehranın yaxınlığındakı bu stansiyanı axıra çatdırmamız mümkün deyil. Bu onların qənaəti idi. Dedilər ki, ümumiyyətlə, mümkün deyil, mütləq xaricdən gəlməlidirlər. Biz xaricdən kimisə gətirmədik, daxili mütəxəssis gedib onu təkmil etdi. İndi də illərdir elektrik enerjisi istehsal edir və ölkə ondan yararlanır.

İnqilabın əvvəlində Quruculuq cihadı elevator (taxıl anbarı) tikmək istəyirdi. Bilirsiniz ki, tağut dövründə bizim elevatorları Sovet mütəxəssisləri tikirdilər. Tağut rejimi buğdanı ABŞ-dan alırdı, elevatorunu Sovet tikirdi. Elevatorun zahiri sadədir, amma nisbətən mürəkkəb texnologiyası var. Quruculuq cihadı dedi ki, elevator tikmək istəyirik. Ətrafdan səslər ucaldı ki, bacarmazsınız, əbəs yerə özünüzü yormayın, ölkənin sərmayəsini də hədər etməyin. Onlar Xuzistanda kiçik bir elevator nümunəsi tikdilər. Mən o zaman gedib ona baxdım. Bu gün sizin İslam ölkəniz dünyada elevator tikən birinci və qabaqcıl ölkələrdəndir.

Tehranın yaxınlığındakı bəndlərin biri su buraxırdı, onu düzəltmək lazım idi. Dedilər ki, bu bəndi tikən kompaniyanın özü gəlməlidir. Gedib gətirdilər. Bu da mənim prezidentliyimin əvvəllərinə aiddir. Deyirdilər məgər biz bənd tikə bilərik?! Keçmişin təlqinləri idi. Bizim gənclərimiz iradə göstərdilər, getdilər bənd tikməyə. Bu gün İslam Respublikası Allahın lütfü ilə bölgənin ən yaxşı bənd tikən ölkəsidir. Regionumuzda İslam Respublikası kimi heç bir ölkə istər betondan, istər torpaqdan böyük bəndlər tikməkdə peşəkar deyil. Bizim tikdiyimiz bəndlər tağut dövründə xarici şirkətlər vasitəsi ilə tikilən oxşar bəndlərdən daha yaxşı, daha böyük və əlbəttə, ki, çox az xərclidir. Öz işimizdir, nə üçün bacarmarıq?!

Xeyr! Atom stansiyası da tikə bilərik və tikməliyik. Bu gün başlasaq, bir neçə ildən sonra nəticə hasil olacaq. Bir neçə ildən sonra başlasaq, sonrakı bir neçə ildə nəticəsi görünəcək. Əgər başlamasaq, geri qalacağıq. Əgər zənginləşdirməni bu gün başlamasaydıq, on ildən, iyirmi ildən sonra nəhayət başlamalıydıq. Dedilər ki, ruslar sizə zənginləşdirilmiş uran verirlər, özünüz nə etmək istəyirsiniz? Bu yaxınlarda ABŞ-ın möhtərəm cahil prezidentinin buyurduğu sözlərdəndir bu: ruslar verirlər, İran nə iş görmək istəyir? Burada da nə onun kimi möhtərəm, nə də onun qədər cahil olan bəzi şəxslər həmin sözü təkrar etdilər ki, ruslar satırlar, gördünüz ki, birinci yük gəldi, ikinci yük gəldi, siz daha nə etmək istəyirsiniz, nə üçün özünüz zənginləşdirmə aparırsınız?

Sanki yerinin altı neft ehtiyatları ilə dolu olan bir ölkəyə deyirlər ki, nə üçün quyu qazırsan, get nefti xaricdən al. Yəni neft ehtiyatlarına malik olan bir ölkə nefti idxal etsin. Nə qədər gülüncdür! Əgər bir gün bu yanacağı vermək istəməsələr, yaxud desələr ki, bu qiymətə, yaxud bu şərtlə satırıq, İran xalqı qəbul etməyə məcbur olacaq.

Fikir versəniz, görərsiniz ki, bunlar düşmənin məyusluq yaratmaq planıdır. İndi bu qədər əhəmiyyətli olan atom enerjisi işi başlayıb. Xalq onun üçün bu qədər sevinir. Bu isə deyir ki, siz nə üçün əhəmiyyətsiz atom enerjisindən ötrü məmləkəti problemlərə salırsınız? Baxın, bu, sözügedən ümidsizlik yaratmaqdır. Bundan ehtiyatlı olmanız lazımdır.

Bu, milli özünəinama zərbə vuran amildir. Təəssüf ki, bir neçə il qabaq bu iş baş verdi. Yəni İran xalqının özünəinamının möhkəm dayağına çevrilməli olan atom enerjisi məsələsini bizdən özünəinam hissini almağa vasitə etmək istədilər.⁴⁵⁴
İnkişaf üçün yanlış yollar təhlükəsi

Yanlış yollardan qorxmaq lazımdır. Bəzən inkişaf üçün yanlış məsələ və yollar təklif edirlər. Bir nümunəsini dedim; Pəhləvi dövrünün inkişafları kimi. Onların bəzisi həqiqətən durğunluq, bəzisi gerilik və süqut idi...

Bu səhv yolların başqa bir nümunəsi bəzən dövrümüzdə də görünən nümunələrdir. Buna diqqət yetirmək lazımdır. Bu nümunədə zahiri məsələlərin adı çəkilmir, iranlı və islamçı kimliyi də birincidə olduğu kimi inkar olunmur. Lakin siyasətçilərdə, cəmiyyətin aparıcı adamlarında bu yarışmanın hərəkət və inkişafına dair ümidsizlik haləti müşahidə olunur. Yəni Qərbə uca və əlçatmaz bir yer kimi baxırlar. Adını da qoyurlar realistlik. Deyirlər ki, reallıq budur. Onlar bu gün elmi baxımdan bu qədər öndədirlər, müxtəlif sahələrdə bu qədər inkişaf etmişlər, humanitar elmlərdə, ictimai, siyasi məsələlərdə bu qədər yeni və kreativ nəzəriyyə irəli sürüblər; biz nə vaxt bunların tozuna çata bilərik?! Yəni onlarda belə bir hiss mövcuddur.

Bu otuz ildə mən dəfələrlə belə insanlarla rastlaşmışam. Onlar ya açıq, ya yarımaçıq şəkildə, ya da dolayısı ilə çatdırırdılar ki, biz əlbəttə, hərəkət etməliyik, amma gərək onların ardınca gedək; biz nəinki onlardan önə keçə, heç tozlarına da çata bilmərik; nə üçün əbəs yerə özünüzü əziyyətə salırsınız?!

Bunun mənası odur ki, bizim xalqımız, müxtəlif Şərq və müsəlman xalqları həmişə Qərbin ardınca hərəkət etməyə, onların daimi şagirdləri olmağa məhkumdur, nəinki onlardan önə keçməyə, heç onlara çatmağa da ümid bəsləyə bilməz. Bu çox təhlükəli və səhv fikirdir. Lakin təəssüf ki, bəzi universitet müəllimləri, siyasi mütəfəkkirlər və din natiqləri tərəfindən təbliğ olunur. Bu, uzunmüddətli bəşəri təcrübənin tam ziddinədir.

Məgər Allah-Taala insanların bir qismini belə yaradıbmı həmişə öndə olsunlar?! Hansı tarixi fakt bunu təsdiqləyir?! Məgər bu gün dünyada öndə olanlar bir neçə əsr bundan qabaq bütün sahələrdə dünyanın geriqalmış xalqları deyildilər?! Məgər Avropanın Orta əsrləri tarixin yadından çıxıb?! Mən dəfələrlə demişəm ki, Orta əsrlər cəhalət və zülmət dövrüdür, lakin müsəlman xalqlar və İran üçün yox, Avropa üçün. Adını cəhalət, savadsızlıq, zülmət və yuxu dövrü qoyduqları həmin dövr bizim ölkəmizdə və müsəlman ölkələrində elm və fəlsəfənin əzəmət və inkişaf dövrü, siyasi inkişaf və iqtidar çağı idi.

Bu baxış çox təhlükəlidir. Siz görürsünüz ki, bu gün ölkənizdə elmi inkişaflar var. Xüsusən həmin sahələrdə də bəziləri deyirdilər ki, faydası yoxdur. Lakin müsəlman və iranlı gənc iradə və həvəslə işə başladı, digərlərinə çatdı, bəzi yerlərdə digərlərindən önə də keçdi. Yəni sərf etdiyi zamana nisbətən önə də keçmişdir. Buna əsasən, bu təfəkkür sözügedən yanlış təfəkkürlərdəndir. Əsla ümidsiz baxmaq olmaz.

Dinin, İslamın və Quranın insana baxışı belədir: nizam-intizamla, proqramla intensiv çalışmalıdır ki, nəticələrə nail olsun.⁴⁵⁵

Beşinci fəsil: İndiki vəziyyətin təsviri; inqilabdan sonrakı imkan və inkişaflar

Elmi inkişaf üçün yaranmış dəyərli fürsət

Fürsətlər doğrudan da dəyərlidir. Bu gün İslam Respublikası quruluşunda universitet rektoru olan sizlər xalqınızın, ölkənizin elmi tərəqqisinə kömək etmənizə tam əmin ola bilərsiniz. Çox təsirli olan bu xüsusiyyət ölkəmizin elmi mühitində çox az dövrlərdə mövcud olub. Bir ölkənin siyasi və ictimai həyatına əcnəbilər hakim olanda orada elmin hansısa rola malik olduğunu düşünmək olarmı?!

Kiçik bir düzəliş etməyə başlayan, yaxşı ideya və məqsədlə bir neçə gün çalışan Əmir Kəbirdən sonra təəssüf ki, ölkəmizin ali təhsil mühitində davamlı bir fürsət yaranmadı. Mənim qətiyyətlə demək istədiyim budur. "Davamlı" deməyim ondan ötrüdür ki, ölkədə elmi işləri idarə edənlərin bəzisi həqiqətən işləmək, çalışmaq istəyirdilər. Lakin bir qığılcım kimi tez sönürdülər, işin davam etməsinə imkan verilmirdi. Bu gün isə elə deyil. Bu gün sizin büdcəniz az ola bilər. Bu çatışmazlıqlar var. Bunlar da həll ediləcək.⁴⁵⁶
Elmi ərməğan edən amil

Məsələ burasındadır ki, İran xalqı öz məqamına uyğun bir sivilizasiya yaratmaqdadır. Sivilizasiyanın əsas təməli sənaye, texnologiya və elm yox, insani mədəniyyət, baxış, əqidə və düşüncə kamilliyidir. Bir xalq üçün hər şeyi təmin edən və elm bəxş edən budur. Biz bu yolda və bu istiqamətdəyik. Bu işi görməyə biz qərar verməmişik, İran xalqının tarixi hərəkəti bunu ərsəyə gətirməkdədir.⁴⁵⁷

Azadfikirlilik şəraitinin təsiri

Bu gün də siz istedadların azad olduğu, onlara imkan yaradıldığı İslam Respublikası dövründə fikir azadlığının hakim olduğunu görürsünüz. Alət və texnikaların olmamasına rəğmən, azad düşüncə şəraitinin özü öz işini görür. Biz bu gün şagirdlərin fizika, riyaziyyat və digər olimpiadalarında iştirak edirik; birdən-birə aşağıdan yüksək rütbələrə qalxırıq. Bizim parlaq istedadlarımızın dünyada xüsusi yeri var.⁴⁵⁸

Ölkədə elmə həvəs oyadan şərait

Bu gün cəmiyyətimizə baxanda görürük ki, elmi baxımdan iki-üç əsr geri saxlanandan sonra indi bizdə azadlıq, müstəqillik, təbii istedadlar var və məsul şəxslər dərs oxumağa həvəsləndirirlər. Düzdür, xırda-böyük problemlər də var. Harada problem yoxdur ki?! Hər bir yerdə nə isə problem var. Əsas elmə həvəsləndirən mühitin olmasıdır. Bu gün Allaha şükür olsun ki, bu ölkənin hər yerində universitet var; Yasucda var, Gəçsaranda var, hətta ölkənin ucqar bölgələrində də universitet tikilib; dövlət universiteti, Azad universitet, Nur sözü universiteti və müxtəlif təhsil müəssisələri. Mühit elm mühiti, şərait iş şəraitidir, hamı da inkişafa doğru gedir. Yəni bu, müvəqqəti siyasət və taktika deyil. Ölkəmiz də yaş baxımından gəncdir, gənc və gənclərlə dolu bir ölkədir.⁴⁵⁹

Yenilik - azad elmi mühitlərin səmərəsi

Bəşər beyninin möhtəşəm məhsulları olan universitetlər sizin ixtiyarınızdadır. Belə azad və dəyərli mühitlər beyinlərdə dəyişiklik yaradır. Diqqət yetirsəniz, görərsiniz ki, inqilabdan sonra yaranan bu azad elm və düşüncə şəraitinə görə müxtəlif sahələrdə çoxlu yeniliklərimiz olmuşdur. Bunu davam etdirin.⁴⁶⁰

Elm və tədqiqat mərkəzlərinin artması

İşlərin bir qismi elm və tədqiqat işinin inkişafıdır. Bu inkişaf ölkə boyu tələbənin, universitetin, müəllimin, tədqiqat və təhsil mərkəzlərinin sayında baş vermişdir. Universitetlərin və ali təhsil mərkəzlərinin indiki sayı iyirmi il öncə üçün təsəvvüredilməz idi. Bu inkişaf prosesini iyirmi il öncə - yəni inqilabdan beş il qabaqla müqayisə etsəniz, tələbənin və elm mərkəzlərinin sayı baxımından inanılmaz olduğunu görərsiniz.⁴⁶¹