İslam İnqilabının Böyük Rəhbəri həzrət Ayətullah Seyid Əli Xameneinin elm və elm istehsalı barədə çıxışlarından seçmələr Birinci cild

İkinci bölmə: Qərb və elm

Birinci fəsil: Orta əsrlərdə təhrif olunmuş dinin elmlə ziddiyyəti

Elm və dinin ziddiyyətinə dair düşüncə - kilsə irticasının nəticəsi

On doqquzuncu əsr Avropasının təfəkkürü elm və dinin ayrılığına, iman və elmin ziddiyyətinə əsaslanırdı. Əlbəttə, bu təfəkkürün formalaşmasında tarixi amillərin də rolu olub. Günah ogünkü kilsənin idi. Təəssübkeş, qapalı, dövründən geri qalmış, insani və bəşəri duyğuları saymayan kobud kilsə belə təfəkkürün yaranmasına bais oldu. Dünyanın hər hansı bir nöqtəsində dini rəhbərlər həqiqətləri, tərəqqiləri, insan xislətinin gözəl tərənnümlərini görmək, ona məhəl qoymaq və dəyərləndirmək istəməsə, nəticə belə olur.¹⁷¹

Qərbin geriliyinin İslam mədəniyyətinin elmi zirvə dövrü ilə eyni zamanda baş verməsi

Avropalılar elmi baxımdan nə qədər yaxşı və öndə olsalar da, istər fərdi, istər ictimai və tarixi əxlaq baxımından onların arasında yaramaz adamlar olduqca çoxdur. Ümumi şəkildə demirəm ki, pisdirlər, amma onların arasında çoxlu pis şeylər var; məsələn, tarixi təhriflər və böyük milli yalanlar. Onlar on doqquzuncu əsrdə bu nəticəyə gəldilər ki, elm və dinin hər ikisi cəmiyyətdə rol oynayanda din elmin yerini daraldır, ona imkan vermir və elm inkişafdan qalır. Dəlili Orta əsrlərdir. Orta əsrlərdə xalqın dini vardı, həm də çox və təəssüblü idi, buna görə də elm inkişaf etmədi. Amma bu ağır dini təəssüb və etiqad daşları arasından tədricən elm otları cücərdi, dinin yerini daraltdı, boy atıb cəmiyyəti idarə etdi və dini sıxışdırdı.

Onların bu təhlili səhvdir və reallıqlara dayanmır. Əvvəla onların dediyi Orta əsrlər Avropanın cəhalət və bədbəxtlik dövrü olan Orta əsrlərdir, bütün dünyanın elmi gerilik dövrü deyil. Bunlar Avropanı ümumiləşdirirlər. Orta əsrlər zülmətinin zirvəsi nə zamandır? Miladi tarixi ilə onuncu, on birinci və on üçüncü əsrlər; hicrətin dördüncü, beşinci və altıncı əsrləri – yəni İslam ölkələrinin və hamısından çox İranın elmi inkişafının zirvə çağı. Bu əsrlər İbn Sinanın, Razinin, Farabinin və digərlərinin doğulduğu və yaşadığı əsrlərdir. Bu böyük şəxsiyyətlərin hər biri bu tərəfdən dünyaya işıq saçan bir günəşdir.

Hicrətin dördüncü əsri İslam sivilizasiyasının zirvə çağıdır. Əgər "Dördüncü əsrdə İslam sivilizasiyası" kitabını oxusanız, görəcəksiniz ki, hicrətin dördüncü əsrində - yəni miladi tarixi ilə on birinci əsrdə, Avropada heç bir şeyin olmadığı cəhalət zülmətinin zirvə dövründə İslam inkişafının mərkəzi İrandır, nadir nümunələr istisna olmaqla, ovaxtkı alimlərin təxminən hamısı iranlıdır. Bir halda ki, o zaman İranda din və dindarlıq Avropadan nəinki zəif deyil, həm də olduqca güclü idi.¹⁷²

Məsihi xurafatı - Orta əsrlərdə elmi inkişafa maneə

Deməli, elmə mane olan din deyil, başqa bir şeydir. O, xalqın müxtəlif cahillikləri, ozamankı məsihiliyin xurafatıdır. İslamda heç zaman bir alimi elminə görə təhqir etməyiblər. Halbuki Avropada elminə görə birini öldürdülər, birini daşqalaq etdilər, birini dar ağacından asdılar, çoxlarını yandırdılar. Yəni onlar orada baş verənləri - təhrif olunmuş məsihilikdən ibarət çox cəhalətpərəst və xurafatçı dindən qaynaqlanan işləri bütün dünyaya aid edirlər. İslamın günahı nədir? Müsəlmanların günahı nədir? Müsəlman xalqların günahı nədir?¹⁷³

Təəssübkeş məsihiliyin Avropada elmi inkişafa qarşı çıxmasının nəticəsi

Əlbəttə, bu fəlakət Qərbin taleyi idi. Avropa renessansından öncə Qərbin düçar olduğu ruhaniliyin - o fanatik, köhnəpərəst, inadkar, ağıl və məntiqdən tam uzaq təəssübkeşliyin nəticəsi həm də bunlar idi. Elm və inkişafa qarşı çıxdıqda, insanları xəyali cinayətlərlə diri-diri yandırdıqda - bu çox da qədim dövrə yox, Avropanın iki-üç əsr qabaqkı dövrünə aiddir - Avropanın bütün düşüncə və mənəviyyat sahələrinə və kilsəsinə çirkin xurafat hakim olduqda, nəticəsi Avropada yaranan və onu uçuruma salan bu vəziyyət olur.

Siz gənclər sivil Qərb dünyasının mənəviyyatsızlıq üzündən həlak olacağı günü görəcəksiniz. Bu gün malik olduğu imkan və qüdrət zirvəsindən zillət və xarlığın dibinə enəcək. Tarixi proseslərin nəticəsi sürətli və tez olmur. Bu nəticələr o zaman görünəcək ki, daha əlacı mümkün olmayacaq. Qərb sivilizasiyası üçün o gün gələcək. Bu gün Qərbin aydın insanlarının özləri bu haqda xəbərdarlıq edirlər. Bu söz burada oturub uzaqdan danışan mənim kimi bir hövzə tələbəsinin sözü deyil, onların öz sözləridir. Təbii ki, biz də bunu anlayırıq.¹⁷⁴
Avropada kilsənin təəssübkeş rəftarı nəticəsində elm və dinin ziddiyyəti

Qərbdə və Avropada vəziyyət fərqli idi. Məsihi Avropasında elmi hərəkətin başlanması dini maarifin bitməsi ilə bir oldu, yəni bu mərhələnin başlanması o mərhələnin sonu sayıldı. Bəlkə elə belə də olmalı idi, çünki məsihi aləmində dini maarif xurafatçı, təəssübkeş və tamamilə elm əleyhinə bir maarif idi. Avropada elmi kəşf etdiyinə görə alimləri ya həbsxanaya salır, ya qamçılayır və ya odlayırdılar. Uzun əsrlər boyu alimi cadugər adlandırıb yandırırdılar. Siz Qərbin ədəbi əsərlərində və elm tarixində bu məsələni aydın görə bilərsiniz. Cəmiyyətin dini çevrəsinin, dini rəhbərlərin və yüksək mövqe sahiblərinin elmlə belə rəftar etdiyi bir ictimai şəraitdə elm özünə yer açsa, təbii ki, dini və dini inancları bədbəxt günə qoyar və onun dövrünü bitirər. Bu aydın bir məsələdir.¹⁷⁵

Kilsənin elmə qarşı mübarizəsinə diqqət

Orta əsrlərdə Avropada kilsə elmə qarşı mübarizə aparmışdır. Avropanın elmi renessansının həmin keçmişə reaksiya olduğunu diqqətdən qaçırmamalıyıq.¹⁷⁶

İkinci fəsil: Renessansdan sonra elmin dindən ayrılması

Elmin dinlə əlaqəsizliyinin təlqini

Elmin dindən ayrıldığı zamandan - yəni elmin son iki əsrdəki yeni inkişaf dövründə belə təlqin edilirdi ki, elm dünyası din, əxlaq və mənəviyyat dünyasından ayrıdır. Elm və dini iki ayrı-ayrı zonalara daxil edirdilər. Belə başa düşülürdü ki, bir alimin dindar olması mümkündür, lakin onun dininin elminə aidiyyəti yoxdur; onun elmi bir problemi, dini də başqa bir problemi həll etmək üçündür və bunların bir-biri ilə əlaqəsi yoxdur. Bəllidir ki, elm və dinə və onların arasındakı əlaqəyə dair belə təsəvvür və qənaət yarandıqda dinin elm zonasındakı yeri tədricən zəifləyər və nəhayət itər; necə ki, dünyanın bir çox yerlərində belə oldu. Halbuki elm və dinin əlaqəsinə dair bu təsəvvür kökündən səhvdir.¹⁷⁷

Elm və dinin uyğunsuzluğu - qüvvədən düşmüş qədim düşüncə

Demək istədiyim söz İranın bugünkü gəncləri olan sizə ünvanlanıb. Bu söz bəlkə də Avropanın bugünkü gəncinə aid deyil; İranın dünənki gəncinə də aid deyil bəlkə. Əslində, hamıdan çox İranın bugünkü gənc nəsli onu düzgün anlaya bilər. Mənim əzizlərim! Bir gün bəşəriyyətin aydın və qulaqbatıran sədası, yəni dünyanın nüfuzlu təbliğatçıları, siyasətçilər, böyük və məşhur alimlər, yazıçılar, jurnalistlər, siyasi partiya liderləri və digər şəxslər təbliğ edirdilər ki, elmlə iman arasında uyğunluq yoxdur. Bu hansı zamana aiddir? Miladi tarixi ilə on doqquzuncu əsrə. Hərdən din hikməti və insan fitrətinin təbiəti ilə tanış olmayan bəzi insanların dilindən eşidilən bəzi sözlər sizin dini buraxıb elmin ardınca düşmənizə bais olmasın. Elə bilməyin ki, bunlar bu günün sözləridir. Bunlar on doqquzuncu əsr Avropasının sözləridir.

Bəzən mərkəzdə təzə xəbərlər dərc olunan bir qəzet nəşr olunur; Tehranda və başqa şəhərlərdə qəzet nəşr olunur. On gündən sonra ucqar bir nöqtədə yaşayan və əlinə qəzet düşməyən bir kəndli bu qəzeti bir yolçudan, yaxud nəyinsə büküldüyü bir paket formasında əldə edir. O, qəzetin xəbərini on-on beş gündən sonra filan kənddə oxuyur və təzə xəbər olduğunu sanıb dostlarına danışır.

Bəziləri on doqquzuncu əsr Avropasının qüvvədən düşmüş sözünü - ondan sonra daha üstün insanlar tərəfindən çox dəyərli sözlər deyilib - qəsdən bu gün gətirib hansısa cəmiyyətdə aktual söz kimi ortaya qoyurlar. Bu, günün sözü deyil.

Buna əsasən, on doqquzuncu əsrdə Avropada yayılan elm və imanın ayrılığı fikri nəhayət dünyanı bu vəziyyətə saldı. Köhnə xəbərlərin yazıldığı bu qəzet indi bir ziyalının, yaxud qeyri-ziyalının əlinə düşür, o bunun yeni xəbər olduğunu güman edib oxumağa və danışmağa başlayır. Bu, günün məsələsi deyil, dünənin məsələsidir, on doqquzuncu əsrə aiddir. Biz iyirmi birinci əsrin astanasındayıq, dünya o gündən indiyə qədər on dəfə fırlanıb.¹⁷⁸
Avropa alimlərinin dinə qarşı çıxmalarının səbəbi

Öz beyni, təfəkkürü ilə işləyən adam nə üçün mütləq öz tarixinə, vətəninin və ölkəsinin ənənələrinə yad və hətta düşmən olmalıdır?! Nə üçün məzhəbə qarşı çıxmalıdır?! Səbəb budur ki, aydınlıq və intellektuallıq məsələsinin ilk dəfə Fransada yarandığı dövr Fransa və Avropa xalqının Orta əsrlərdən çıxdığı zaman idi. Onlar qara, kobud və xurafatçı kilsə məsihiliyini arxada qoyub, rədd etmişdilər. Bu məsihilik alimi öldürürdü, ixtiraçını və kəşf edəni mühakimə və sürgün edirdi, özünü və kitabını məhv edirdi. Belə bir şəraitdə aydın insanların meydana çıxıb bu xüsusiyyətlərə malik olan və heç bir ağıllı adamın qəbul etmədiyi söz və xurafatlarla dolu olan bir dini kənara qoymaları, yeni işlərə başlamaları, Fransanın yeni ensiklopediyasını yazmaları və böyük işlər görmələri təbii idi. Bu zaman onların dinə arxa çevirmələri də təbii idi.¹⁷⁹

Renessansdan sonra dinin sıradan çıxması xəyalı

Avropanın elmə üz tutduğu bu yeni sənaye həyatının ilk iki əsrində dinin öldüyü güman edilirdi. Bu gün fikir, düşüncə və siyasət işinə yeni qoşulanların səsləndirdiyi bu fikirlər Avropanın filosof və siyasətçilərinin on doqquzuncu əsrdəki sözləridir. Onlar dinin bitdiyini güman etdilər. Onların təcrübəsi göstərirdi ki, xurafata bulaşmış və zülmətlərə qarışmış din elmin hücumu qarşısında tab gətirə bilməyib əridi, yox oldu. Onlar elə bildilər ki, insanlar arasında harada din varsa, onların Avropada və Qərbdə gördükləri kimidir.¹⁸⁰

Şəkkaklıq, əqli, əxlaqi və elmi prinsiplərin inkarı - renessansın nəticəsi

Qərb renessans dövründə elmi, siyasəti və həyat tərzini dindən ayıranda, dinlərin insanlara vəd etdiyi cənnətin yerinə dünyada onlar üçün cənnət düzəltmək istəyirdi. Bu cənnət bu gün cəhənnəmə çevrilmişdir. Özləri də bunu deyirlər. Bir gün bunlar dinə qarşı çıxdılar. Əlbəttə, Avropa ziyalılığının qarşı çıxdığı din bəşər həyatına layiq din deyildi, xurafatla dolu bir din idi, bir elmi kəşfinə görə Qalileyi edama məhkum edən, başqa birisini işgəncə altında öldürən din idi; həqiqi məsihilik yox, təhrif olunmuş məsihilik dini. Onun ayrılmasının eybi yoxdur, mənəviyyatın və əxlaqın elmdən, siyasətdən, həyat sistemindən, fərdi və ictimai münasibətlərdən ayrılmasının eybi var. Elm və ağlı mütləq etdilər, dedilər ki, din kənara çəkilsin, elm və ağıl gəlsin. 19 və 20-ci əsrlər belə ötdü. Təxminən 40-50 ildir ki, ağla da irad bildirirlər, uca səslə ağlın qəti nəticələrini inkar edirlər, bütün prinsiplərdə - əxlaqi, əqli və hətta elmi prinsiplərdə şəkkaklığa (skeptisizmə) və nisbiliyə çəkilmişlər. Bu kiminsə yamsılamalı olduğu bir təcrübə deyil. Qərbin getdiyi, lakin mənzilə çatmadığı yolu izləmək səhvdir.¹⁸¹

Üçüncü fəsil: Əxlaqsız elm və onun nəticələri

Elmi nailiyyətlər arasında müxtəlif tənəzzüllər

Amerika, Avropa və Qərb ölkələri öz mədəniyyətlərinin bir qrupa deyil, bütün bəşəriyyətə aid olan sənaye, elm və tədqiqat kimi gözəl məhsulları arasında növbənöv fəsadları, əxlaqsızlıqları və pozğunluqları da üçüncü dünya ölkələrinə daxil etdilər, xalqı, gəncləri və hökumətləri qara günə qoydular.¹⁸²

Bəşərin əsl cəhaləti

Bəşərin cəhaləti ixtira və kəşflərin əks tərəfi deyil. Əgər bəşər müxtəlif elmlərə yiyələnsə, lakin düzgün insani münasibətləri bilməsə, cəhalətə qərq olmuşdur. Bəşər elmin zirvəsinə çatsa, lakin hüquqi baxımdan insanın iki növ və iki təbəqə olmasını düşünsə, cahildir. Bəşəriyyət maddi inkişaflara nail olsa, lakin həyatı zülm üzərində qurulsa, hegemonizm xalqa hakim olsa, güclülər zəifləri əzsələr, dünyada mərifət və insaniyyət nuru qalmasa, hiylə geniş yayılsa, yenə də həmin cahiliyyət var. Bəşəri bədbəxtliyə və fəlakətə sürükləyən bəlalar bunlardır.¹⁸³

Elmi inkişaf kamillik demək deyil!

Qeyd etdiyimiz təkamülün mənası nədir? İnsanın kamil olması nə deməkdir? İnsan ixtiralara, elmlərə və müxtəlif elmi inkişaflara yiyələndikdə kamil olur? Bir xalq varlandıqda kamil olur? Bir xalqın həyatı kompüterlə, kosmik raketlərlə və rabitə texnologiyaları ilə təchiz olunduqda onun kamilləşdiyini söyləmək olarmı? Xeyr, ilahi dinlərin məntiqində və alim insanların baxışında kamillik bunlar deyil. Bu gün dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin malik olduğu imkanlar onların qüdrət amilidir, amma zəruri olaraq kamilliklərinə dəlalət etmir. Düzdür, pul, silah, ixtiralar, elm, texnologiya və elmi inkişaf bir xalqa qüdrət gətirir, amma qüdrətli hər kəs kamil deyildir.¹⁸⁴

Dünyanın hegemon güclərinin elmə malik olmalarının aqibəti

Kiminsə "biz bu gün Qərb xalqlarının nail olduğu yerə çatmalıyıq" – deyə düşünməsi səhvdir. Düzdür, onların elmini öyrənməliyik. İnkişaf etmiş elm sağlam və kamil bir xalqın ixtiyarında olsa, xeyir-bərəkət gətirər; modern silah ağıllı və kamil bir xalqın əlində olsa, təhlükəsi olmaz; atom enerjisi dünya alimlərinin və dünyanın sağlam insanlarının ixtiyarında olsa, insanların inkişafına səbəb olar. Amma atom kamillikdən bəhrələnməyən bir xalqın əlində olsa, bəşər həyatını təhdid edər. Qitələrarası raketlər, nüvə başlıqları, inkişaf etmiş topxanalar, kosmos texnologiyası və möhtəşəm rabitələr dünyanın bugünkü hegemon güclərinin ixtiyarında olsa, nəticəsi nə olar? Nəticədə bu gün ABŞ-ın, yaxud digər qüvvələrin və dünən SSRİ-nin xalqlara və milyonlarla insana etdiyi və etməkdə olduğu zülmlər baş verər.

Sərvətli, inkişaf etmiş, maddi tərəqqi və təkamülə malik olan ABŞ-da təbəqələr arasındakı fərq olduqca böyükdür. Orada qaralara, yoxsullara və fəhlələrə zülm olunur. Həmin elm, sərvət və texnologiya mərkəzində çoxlu insanlar gecə küçələrdə gəzən itlərin yanında yatırlar. Bəzi insanlar digər insanları haqsız öldürürlər. ABŞ-da qətlin və cinayətin statistikası dünyanın hər yerindən çoxdur. Halbuki onların elmi, texnologiyası, sərvəti və maddi inkişafları var.¹⁸⁵
Elm və texnologiya bir xalq üçün əbədi və qeyd-şərtsiz qüdrət gətirmir!

Böyük güclərin maraq və mənafeyi bundadır ki, güclərinin əbədi və dəyişməz olduğunu göstərsinlər. Yəni başqa çarə yoxdur və bu vəziyyətlə barışmalısınız. Nə iş görə bilərsiniz?! Onun atomu, texnologiyası, elmi, alimi var; indi siz çalışsanız da, nə edə bilərsiniz?! Bizi buna inandırmaq onlara sərf edir, həqiqət isə belə deyil. Atomu, elmi, texnologiyası vardı, kosmosa birinci uçmuşdu, sonu isə elə oldu - devrildi.¹⁸⁶

Xaricə getmiş dinsizlərin faydasız olması

Tutaq ki, gedib avropalılardan elmi öyrəndik və qayıtdıq; əgər ehtiraslı, vicdansız, iradəsiz və dinsiz bir insan olsaq, bu elmin xalqımıza nə xeyri olacaq?! Necə ki, elm öyrənib qayıdanların ölkələrinə xeyir vermədiklərini, bu məmləkət üçün bir iş görmədiklərini və bu ölkənin yenə də geridə qaldığını gördük. Bu, onların təqsiridir. Bu, ən azı son iki əsrdə - ondan öncəni bilmirik - heç bir şey anlamayan, başlarına öz mənafelərindən başqa bir şey girməyən sultanların təqsiridir.¹⁸⁷

Elm – xalqlara qarşı zülm aləti

Bu, elmin dindən ayrılığının nəticəsidir. Elm dinlə yanaşı olsa, bəşəriyyətə xeyir verər, amma dindən ayrı olsa, Qərbdə olduğu kimi şər amili olar. Elm nurdur, amma bu gün çoxlu insanların həyatını qaraltmışdır. Bu gün elm dünya siyasətçilərinin və dünya güclərinin əlində xalqlara zülm etmək üçün alət olmuşdur.

Siz görün bu gün Qərb siyasəti və hegemonizm elm vasitəsi ilə xalqlara nə qədər zülm edir. Görün bu gün ABŞ və dünyanın bəzi ölkələri xalqlara nə edirlər. Gördünüz ki, İraqda nə etdilər. Gördünüz ki, bəzi Afrika ölkələrində nə etdilər. Fələstinlilərə qarşı nə etdiklərini də görürsünüz.¹⁸⁸
Əziz Peyğəmbərin (s) doğulduğu dövrdə elm və əxlaqın ziddiyyətli vəziyyəti

Əziz Peyğəmbərin (s) doğumu biz müsəlmanlar üçün bir neçə cəhətdən əhəmiyyətə malikdir. Birinci cəhət budur ki, o həzrətin doğumu dünyanın və tarixin elə bir dövründə baş verdi ki, bütün bəşəriyyət iki aşkar xüsusiyyətə malik idi. Bu iki xüsusiyyətin biri o idi ki, elm, ağıl və düşüncə baxımından özündən öncəki dövrlərdə yaşayan insanlara nisbətən çox inkişaf etmişdi. Onların arasından filosof və alimlər meydana çıxmış, böyük riyaziyyatçılar, həkimlər, mühəndislər və sivilizasiyalar baş qaldırmışdı. Bu sivilizasiyalar təbii ki, elmsiz yarana bilməzdi. Qərbdə akademiyalar, Şərqdə hikmətxanalar, Çin sivilizasiyası, Misir sivilizasiyası və böyük tarixi sivilizasiyalar olmuş, bəşər kamilləşmişdi. Bu bir xüsusiyyət.

İkinci xüsusiyyətin birinci xüsusiyyətlə birləşməsi çox qəribədir. O da budur ki, o zaman bəşər əxlaq baxımından həmişəkindən daha zəif durumda, yaxud belə demək mümkünsə, uçurumun dibində idi. Elm və biliyə malik olan həmin insan təəssübkeşliyin, xurafatın, eqoistliyin, zülmün, xalqa qənim kəsilən antibəşəri hökumətlərin aciz əsiri olmuşdu. Dünyada belə bir vəziyyət hakim idi.¹⁸⁹
Yalnız elmi inkişaf qurtuluşa dəlil deyil!

Elm inkişaf etmişdir. Bəziləri oturub ABŞ-ın və digər yerlərin elmi inkişafına həsrətlə baxırlar. Elmi inkişaf şübhəsiz, pərəstişə layiqdir. Geriqalmış ölkələrin elmi durumu şübhəsiz ki, fəlakətdir. Allah bu fəlakətləri müsəlman xaqlara gətirənlərin əzabını artıq eləsin! Ötən iki yüz ildə bu fəlakətləri bizim xalqımızın başına gətirən mənfur və rəzil Pəhləvi və Qacar sülalələrinə Allah lənət eləsin! Biz elm sarıdan ABŞ-dan çox öndə idik. Biz bir vaxtlar elm sarıdan Avropadan çox öndə idik. Bu şahlar, zalım hökumətlər, firon və tağutlar, indi də onların tör-töküntüləri, orada-burada jurnal və qəzet nəşr edib hər şeydən dəm vuran bu adamlar bu xalqın dünya xalqları ilə yanaşı və hətta onlardan öndə irəliləməsinə imkan vermədilər. Bəli, elmi gerilik təəssüfedicidir. Yolu da budur ki, gənclər, qocalar, alimlər və məmurlar hamılıqla çalışıb bu boşluğu doldursunlar.

Lakin bunu da bilin ki, hansısa ölkənin elmi inkişafı onun və xalqının qurtuluşuna dəlil deyil. Bir çox xalqlar bu gün elmi baxımdan zirvədə, lakin boğaza qədər bataqlıq və fəsad içərisindədirlər. İndinin özündə dünyada böyük adlarla və bir supergücün çətri altında belə xalqlar yaşayırlar. Bunu bilin ki, həmin ölkələrdə qadın bədbəxtdir, kişi yazıqdır, gənc məhv olmuşdur, fəsad, pozğunluq, narkomaniya, cinayət və bəşər bədbəxtliyinin müxtəlif növləri qətliam törədir, meydan sulayır. Onların media imkanları isə bu faciə və fəsadların aşkarlanmasına imkan vermir. Cahil və zalım bir insanın əlində güclü bir mikrofon olanda, səsi alimlərin və düzgün insanların da yer aldığı mikrofonsuz kütlənin səsini üstələyir. Bu gün dünya bu vəziyyətdədir.¹⁹⁰
Elm mənəviyyatı artırmaq üçün

Hökumətin və mən daxil bütün məmurların vəzifəsi budur ki, bu addımın (təsis olunan akademiyanın) inkişafı üçün bacardığımız hər biri işi görək. Alimlərin vəzifəsi budur ki, bu iş üçün bacardıqları hər bir xidməti göstərsinlər və elmə həqiqətən dəyər versinlər. Biz ümidvarıq ki, bu gün elmdə inkişaf edəcək və ondan dünyada mənəviyyatı artırmaq üçün yararlanacağıq. Təəssüf ki, bu gün elm dünyada maddiyyat, fərdiyyətçilik və hətta fəsad elmi olmuşdur. Bu gün elmdə hər yerdən öndə olan ABŞ fəsad cəhətindən də dünyanın hər yerindən öndədir; təhlükəsizlik, qətl, insana hörmətsizlik, cinayət və çirkin işlər baxımından da birincidir. Belə ki, bəzi məsihi ruhanilər və vicdanlı insanlar bunları eşidəndə dəhşətə gəlirlər.¹⁹¹

İnsaniyyəti pozğunluğa çəkən inkişafın məzəmmət olunması

Bu necə elmdir?! Bu necə inkişafdır?! Bu necə tədqiqatdır ki, bəşəri fəsada çəkir, həmcinsbazlığı təbliğ edir, insaniyyəti pozğunluğa çağırır, şəxsiyyətləri alçaldır, insana yalnız yaşamaq, qarın doyurmaq və ləzzət almaq yolunu açır və mənəviyyatı yaddan çıxarır?! Bu, çox pis əlamətdir. Əlbəttə, yaxşı alimlər çoxdur, biz fərdlərdən danışmırıq. Təəssüf ki, Qərb ölkələrində elmi dirçəldənlər bu vəziyyətin ilk qurbanlarıdır. Bu gün onlara hörmətsizlik olunur, çünki materialist siyasətçilər, yaxud oliqarxlar, pullular və korparasiya sahibləri bu işlərdə elmi maddi bir resurs etmişlər. Biz bunun əksini edə bilərik. Biz elmin inkişafını inşallah mənəviyyatın və dəyərin inkişafı ilə yanaşı edə bilərik. Ümidvaram ki, inşallah siz bu yolun öncülləri olasınız.¹⁹²

Mənəvi baxış olmadan elmin zərərli olması

Bu gün Qərb mədəniyyətinin yetişdirdiyi quruluşlarda - istər Qərb coğrafiyası daxilində, istərsə dünyanın digər yerlərində məişət avadanlıqları və texnika baxımından o qədər inkişaf ediblər ki, səma ulduzlarına çatıblar. Bu elmi baxımdan, insafla desək, fövqəladə əhəmiyyətlidir. Bunu inkar etmək olmaz. Təsəvvür edin, kosmosa gedib orada teleskop cihazını təmir edirlər. Bu, bəşər üçün böyük inkişafdır. Lakin əgər həyatın istiqaməti baxımından insanın ehtiyaclı olduğu baxış olmasa, ümumiyyətlə, bu texnikalar bəşər üçün lazım deyil, hətta zərərlidir də. Bugünkü insan bu baxımdan geri qalıb, əli boşdur, dünyada mənəviyyat yoxdur, düzgün yol yoxdur. Məhz buna görədir ki, dünya zülmlə dolub. Əfsuslar olsun ki, bəziləri belə aydın məsələni anlamırlar.

Məgər bu dünya bəşərin deyil?! Məgər bu elm və tərəqqi insanın istifadə etməsi üçün deyil?! Dünyada insanların əksəriyyətinin günbəgün daha bədbəxt olması, bir qrupun insana məxsus olan həmin mütərəqqi elmi texnikalarla sıxıntı yaratması insaniyyətin bir qanadının qırılıb düşdüyünü anlamaq üçün kifayət edir. Bu, mənəviyyat qanadıdır.

Əgər biz də öz cəmiyyətimizdə mənəvi cəhəti görməzdən gəlsək, silsək, yaxud səhnədən çıxarmağa çalışsaq, belə olacaq. Əgər din alimlərini, dini təcrid etmək, xəbis məqsədlərdən ötrü qüvvələrin səfərbərliyinə başlansa, cəmiyyət məişət əşyaları baxımından inkişaf edəcək, lakin onun mənəviyyat cəhəti olmayacaq və o yarımçıq qalacaq.¹⁹³

Elmin inkişafı – ikitərəfli xəncər

Elə bilməyin ki, müvəffəqiyyət atom bombası deməkdir. Atom bombası müvəffəqiyyət deyil. Elmi inkişaf ikitərəfli bir xəncərdir; müvəffəqiyyət də ola bilər, fəlakət də. Hələ ki, bu gün elm Qərb dünyası üçün fəlakət amilidir.

Həmin elm dünyasında prezidenti, naziri, vəkili və kompaniya sahibi daim hərisliyin, tamahkarlığın, mübarizə və çəkişmənin yaratdığı yanar cəhənnəmdə yanırlar. Dinclik nə gəzir?! Elmin onlara xoşbəxtlik gətirdiyini düşünməyin. Görürsünüz ki, həmin ölkələrdə çoxları şəhər və cəmiyyətlərdən uzaqlaşır, gedib meşənin, yaxud kəndin bir tərəfində yalqız yaşayır, illərlə insan görmür və bundan məmnunluq duyurlar. Çünki cəmiyyətləri cəhənnəm kimi, müxtəlif əzab və narahatlıqlarla doludur. Bunlar dinclik, rahatlıq və inkişaf deyil.¹⁹⁴
Elmi inkişafa rəğmən, Qərbdə insani gerilik

Avropalılar elmi baxımdan inkişaf etmələrinə baxmayaraq, insani baxımdan əsla inkişaf etməyiblər. Təəssüf ki, onlarda insani ənənə və hisslər ibtidai, geriqalmış, çox inhisarlı və millətlər arasında ciddi ayrıseçkilik əsasındadır. Onlara görə qərbli həmişə qeyri-qərblidən öndə olmalıdır.¹⁹⁵

İmansız elmin yeni hegemonizmin yaranmasına bais olması

Yeni dünyada elm bəşərin inkişafına və həmçinin yeni bir hegemonluq növünün də yaranmasına vasitə oldu. Elə bir hegemonluq ki, onda dünyanın bir yerinin hakimləri maraqlarını təmin etməkdən, yaxud "maraqları təmin etmək" adlandırdıqları işdən ötrü dünyanın hər bir nöqtəsinə amiranə şəkildə müdaxilə etməyi öz haqları bilirlər.

Siz görün dünyanın hegemon güclərinin və bu gün özəlliklə ABŞ-ın bir bəhanə ilə hərbi qüvvə toplamadığı hansı həssas boğaz - Hürmüz boğazı, Cəbəllüttariq boğazı, Dardanel boğazı – və hansı həssas su keçidi var?! Bunları hansı amil vücuda gətirdi? Bu, elmin inkişafının nəticələrindəndir. İmansız elm belə olur.

Əgər elm inkişaf etməsəydi, texnologiya olmasaydı, yeni elm və texnologiya sahiblərinin ixtiyarında mütərəqqi silahlar olmasaydı, sualtı qayıqlar, qitələrarası raketlər, kosmik raketlər və minlərlə təhlükəli texnikalar olmasaydı, məgər bir hökumət və dövlət öz hegemon ruhunu bu şəkildə genişləndirib bütün dünyaya əl uzada bilərdi?! Tarixdə bunun bənzəri görünməmişdir. Bu bizim dövrümüzə aiddir.¹⁹⁶