İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
Yüklə 163,94 Kb.
|
Büyük Selçuklu Devleti *Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuklular, Selçuk Bey tarafından kurulmuştur. *Rey, İsfahan, Nişabur, Bağdat devletin önemli başkentlerindendir. *Tuğrul ve Çağrı Beyler zamanında Horasan hâkimiyeti için Gaznelilerle Dandanakan savaşı yapılmış, savaş sonunda Gazneliler yıkılma sürecine girmişlerdir. *1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış, bu savaş Anadolu hâkimiyeti için yapılan ilk savaştır. *1071 yılında yapılan Malazgirt savaşı ile Anadolu kapıları Türklere açılmış ve Türkiye Tarihi başlamıştır. *Selçuklu devletinin yıkılmasında Batınilerin çalışmaları (Hasan Sabbah önderliğindeki, Sosyal, Siyasi ve ekonomik özellikli Türkmen hareketi) önemli bir rol oynamıştır *Selçuklu devleti 1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir. *Selçuklular; İkta sistemini uyguladılar. Nizamiye medreselerini inşa ettiler. Resmi dil olarak Arapça ve Farsçayı kullandılar Karahanlılar *Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu. Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler *Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır ***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. *Türk İslam medeniyetinin temellerini atmışlardır. ***Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. Uyarı:: Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. *Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir. *Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır.
*İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir. *Devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen büyük divanda görüşülürdü. Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır. Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı. İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı. Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı. İşraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti. İnşa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı. Divanin üyeleri ise; Müstevfi: Maliyeci Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı Tuğracı: Yazışma işleri Müşrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında devletin bütün işlerinin denetiminde Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi. Kadı leşker: Askeri davalara bakar. Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat kararlarında bağımsız olabilmesi için divana dâhil edilmezdi. *Belediye işlerine Muhtesip bakar, Asayişle subaşılar ilgilenirdi. *Selçuklularda hükümdar çocuklarına Melik ve Şıhne isimleri verilmiştir. Meliklerin dışında Eyalet yöneticilerine Amid ve Amil isimleri verilmiştir. Atabeylik Sistemi(Osmanlı ‘da lalalık sıstemıne benzer) Hükümdar çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. Atabeylik sisteminin Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir. Ordu *Karahanlı ordusunu temelini Türklerin oluşturduğu bir ordudur. *Gazneli ordusunda savaş esirlerinden oluşturulan Gulam askerleri, Eyalet askerleri ve ücretli askerler görev yapmışlardır. Gazneli ordusu Fillerle de desteklenmiştir. *Türk – İslam devletlerinin ordularında esirlerden oluşturulan Gulamların yanı sıra, Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerleri de yer almıştır. *B. Selçukluların askeri alandaki en büyük yeniliği askeri İkta sistemidir.
Sosyal ve İktisadi Hayat *İslamiyet’in kabulüyle birlikte çoğunluğu yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir. *Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep farkı gözetilmemiştir. *Ekonomi tarım ve hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur. *İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk – İslam toplulukları ekonomik güçlerini artırmışlar ticareti geliştirmek amacıyla Kervansaraylar yapmışlardır.(karahanlılarda rıbat olarak gecer) * Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türklerde Ahilik teşkilatı adını almıştır Ahilik: *Esnaf örgütlenmesidir. *Müslüman olmayanlar bu teşkilata alınmamıştır. *Mesleki dayanışmayı, üretimde kaliteyi ve mesleki eğitimi sağlamıştır. *Ahilik teşkilatının çarşılarına Arasta adı verilmiştir.
*Şeri ve örfi hukuk vardır. Şeri hukukun başında kadılar, örfi hukukun başında ise Emiri Dad bulunurdu. Şeri hukuk İslam hukuku; örfi hukuk ise Kamu hukukudur. *Aynı zamanda haftanın belli günlerinde toplanan ve sultanın başkanlık ederek halkın sorunlarını dinlediği Divanı Mezalim de bulunurdu.
*Farabi: İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun kurucusudur. Batıda Muallimi Sani adıyla tanınır.(el medıne-tul fazıla) *İbn-i Sina: İslam filozoflarının reisidir.(el kanun –ı fıt tıb) *Gazali: Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan tasavvufçu olmuştur(ıhya-yı ulum-ıd dın) *En fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı mimaridir. Süsleme sanatı, çinicilik, hattatlık, minyatür sanatı da gelişmiştir. Ömer Hayyam (Rubailer) Enver (Kasideler) Nizamül Mülk (Siyasetname) Uyarı:: Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır. Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib tarafından yazıldı. Türkçe ilk siyasetnamedir. Mutlu kılıcı bilgi anlamındadır. Hükümdara öğütleri içerir. Divan-ı Lügati-t Türk: Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan ilk Türkçe sözlüktür. Atabetül Hakayık: Edip Ahmet tarafından yazılan eğitici ve öğretici bir ahlak kitabıdır. Divanı Hikmet:(turk ıslam tasavvufunun kurucusu) Ahmet Yesevi tarafından tasavvufla ilgili yazılan şiirlerdir. Muhakemetül Lügateyn: Ali Şir Nevai tarafından Timur devleti zamanında yazılan Türkçe-Farsça sözlüktür Bırunı:asar-ı bakıye adlıo eserı var Ibn-i ruşt: batıda ronesansa etkı etmıştır. Abdullah baranı;trıgonometrının kurucusudur. *Sözlü Edebiyat alanında ise Karahanlıların Müslüman oluşlarını ve mücadelelerini anlatan Saltuk Buğra Han Destanı önemli bir yere sahiptir. *Bağdat’taki Nizamiye Medresesi, İsfahan’daki Melikşah Camii, Merv’deki Sultan Sencer türbesi bu dönemin önemli Türk-İslam eserleri arasında yer alır Anadolu Tarihi İlk Türk Beylikleri Devri Anadolu Selçukluları Devri Anadolu Türk Beylikleri Devri Osmanlı İmparatorluğu Devri Türkiye Cumhuriyeti Devri Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri Danişmentliler *Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur. *Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır. *Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar Uyarı:: Anadolu’daki ilk medrese sayılan Yağbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır. Saltuklular *Erzurum merkezlidir. Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır. *Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.
*Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar, Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir. Artuklular *Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla mücadele etmişlerdir. *Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf, Malabadi Köprüsü önemli eserleridir.
*Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır. *Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.
Anadolu Selçuklu Devleti (Türkiye Selçukluları) *Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kurulmuştur. *Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş döneminin uzun sürmesinde: —Büyük Selçuklular karşısında aldıkları yenilgiler —Fetret dönemleri yaşamaları —Haçlılarla savaşmak zorunda kalmaları Gibi nedenler etkili olmuştur. *Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur. *Haçlı seferleri sonunda: —Akdeniz limanları önem kazandı. —Feodalizm zayıfladı. —Kilisenin etkinliği azaldı —Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler Avrupa’ya taşındı. *1176 yılında Bizans’la Miryekefelon savaşı yapıldı, Anadolu’nun Türk yurdu olması kesinleşti. *Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup edilmelerine rağmen, Moğollarla sınır komşusu olunması Selçuklular için dezavantaj oluşturmuştur. * Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ savaşıyla yıkılma sürecine girmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:
Anadolu Türk Beylikleri Dönemi Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kuruldu Karamanoğulları: Merkezi Koynadır. Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır. Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir. Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır. Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında kuruldu. Denizci bir beyliktir. Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir. Hamitoğulları: Antalya civarında Menteşeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında Saruhanoğulları: Manisa’da Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında Dulkadiroğulları: Maraş dolaylarında(Osmanlıya son katılan beylıktır) Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu. Karakoyunlular: Azerbaycan’ı Türkleştirdiler, Doğu Anadolu’da kurulmuştur. Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur. İkinci Beyliklerin Özellikleri:
Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi *Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler döneminde B. Selçuklular dönemindeki devlet yönetimi aynen devam etmiştir. *Anadolu Selçukluları ülke bütünlüğünün korunması için Meliklerin yetkilerini kısıtlamışlardır. *Türkiye Selçukluları, yönetimde kolaylık sağlamak amacıyla ülkeyi idari birimlere ayırmışlardır. Bunlar subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller, Meliklerin yönettiği iller ve Uç Beylerinin idaresindeki illerdir.
Selçuklu ordusu, değişik milletlerden küçük yaşta satın alınan veya toplanan Gulaman-ı Saray, hükümdarı korumakla görevli Hassa Ordusu, kendilerine maaş yerine ikta verilen atlı askerlerden (Sipahiler) meydana gelen ve ordunun asıl kısmını oluşturan İkta Askerleri, Türkmen birlikleri, ücretli askerler ile bağlı beylik ve hükümetlerin askerlerinden oluşmuştur. *Anadolu Selçuklularında, B. Selçuklu Devletinden farklı olmak üzere Donanma ve Ücretli askerlikte oluşturulmuştur.
*Anadolu Selçuklularında, diğer Türk – İslam devletlerindeki sistemin aynısı uygulanmıştır. Sosyal ve iktisadi hayat *Halk, Göçebe, Şehirli ve köylü olmak üzere üç guruba ayrılıyordu. *Tarım ve hayvancılık köylüler ve göçebeler tarafından yapılıyordu. Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu. *Sanayi büyük ölçüde esnaf teşkilatları(Ahi) tarafından organize ediliyordu. Ahilik: Şehirde oturan esnafın meslek guruplarına göre kendi arında kurdukları dini-iktisadi bir özellik taşıyan teşkilata verilen isimdir. Ahiliğin Avrupa’daki localardan farkı; localar sadece ekonomik özellik taşırken Ahilik teşkilatı hem ekonomik hem de dini nitelik taşımaktadır. Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu ayakta tutmuştur. *Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir. Üretim küçük el tezgâhlarında yapılıyordu. Bunun yanında boyahanelerde kurulmuştur. Madenlerde genelde Ermeniler ve Rumlar çalışıyordu. *Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari politika ile Anadolu’yu kıtalar arası transit ticaret merkezi haline getirdiler. Kervansaraylar kurdular, Tüccarların mallarını sigortaladılar, Gümrük vergilerini hafiflettiler
*Vergiler (öşür,haraç,cizye,gümrük,Pazar, ağnam), Ganimetler 1/5, Maden gelirleri, Bağlı beyliklerden alınan vergiler. Bilim *Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak niteliktedir. Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhuddin Arabî, Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre bu dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir. Sanat *En çok mimari gelişmiştir. Güzellik kapıların girişinde yoğunlaşır. En çok taş tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar yoğunluktadır. Avrupa Roman sanatını etkilemişlerdir. Kervansaraylar devasa yapıdadır. Camiler *Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol sütunlu ulu camii tipindedir. *Diyarbakır Ulu Camii Anadolu’daki ilk camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır) *Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir. *Asıl Selçuklu camileri ahşaptır. *Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır. *Mardin ulu cami Artuklular tarafından yapılmıştır.
*Mihrabı olmayan mahalle camileridir. Konya’daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı mescitleri örnektir. Medreseler *Anadolu’daki ilk medrese Yağbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır. Tokat-Niksar Medresesi yine danişmentliler tarafından yapılmıştır. *Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese *Konya Karatay ve İnce Minareli Medrese *Kayseri Huand Hatun Medresesi *Kırşehir Cacabey (Rasathane) ***En büyüğü Erzurum Çifte minareli Medrese; En zengin süslemeli Gök ve Karatay Medreseleri
*Daru’l Afiye, Daru’l sıhha, Darüşşifa, Bimarhane adı da verilir di. *Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir. *Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası ve Keyhüsrev Darüşşifası; Sivas Keykavus en önemlileridir.
*Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda faydalanır, *En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray kayseri yoklundaki Alay han’dır. Çevresinde Pazar kurulur
*Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür köprüsü, Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt kaleleri Külliyeler *Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan komplekslerdir.(cami, medrese, hastane, imaret, hamam bedesten gibi ana yapısı camidir.) Hamam ve Bedesten gelir amaçlı olup diğerleri ücretsizdir. Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun, Konya Sahip ata.
*Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar halinde yer alır. *Bitki: Palmat ve Rumiler. Hayvan: Aslan, Boğa, Yılan, Çift başlı kartal, Grifitler
*Battalname, Cengizname, Danişmendname, Felekname, Garipname önemli eserlerdir. *Tasavvuf edebiyatında Mevlana, Yunus Emre önemli tasavvufçulardır. *Divan edebiyatında Hoca Dehhani, Ahmedi ve Şeyhoğlu Mustafa önemlileridir. Bilim *Hacı Paşa: Tıp, Şirazi: Coğrafya Astronomi, Mehmet Revandı: Tarih, Kadı Sicareddin: Kelam ve Mantık alanında önemli eserler vermişlerdir. Mimari
Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlığı Egemenlik Anlayışı Veraset Sistemi 1- Türk devletlerinde, Ülke Hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır. 2- Hanedan üyeleri kendilerine İslamiyet’ten önce Gök tanrı, İslamiyet’ten sonra Allah tarafından verilen Kut yetkisine göre devlet yönetme yetkisine sahiptiler. *Osman Gazi ve Orhan Bey dönemlerinde Geleneksel anlayış hâkimdir. Yani ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır. *I.Murat zamanında ülke padişah ve oğullarınındır anlayışı hâkimdir. İlk kez I. Murat Sultan unvanını kullanmıştır. *Fatih zamanında Ülke padişahındır. Ve padişah ülkenin bölünmemesi için kardeşini öldürme yetkisine sahiptir anlayışı yerleşmiştir. Uyarı:: Tüm bu çalışmalar Merkezi Otoriteyi güçlendirmek amaçlıdır. Tüm Türk devletlerinde Merkezi Otoritenin en güçlü olduğu dönem Fatih Dönemidir. *I.Ahmet zamanında Ekber ve Erşed (yaşlı ve akıllı)kanunu getirilmiştir.
*I.Ahmet zamanında getirilen bu kanuna göre şehzadeler artık sancaklara çıkamayacaklardı. Bu durumun oluşturmuş olduğu zararlı sonuçlar ise:
*Padişahın erkek çocuklarına Şehzade veya Çelebi kız çocuklarına sultan unvanı verilirdi. *Kuramsal olarak Osmanlı hükümdarının yetkileri sınırsızdır. Yetkileri ancak şeriat ve gelenekler sınırlandırabilir. *Yavuz Sultan Selimle beraber Halifelik unvanını aldılar. Halifelik unvanı ilk kez I.Abdülhamit zamanında kullanılmıştır.
Devleti yönetmek, savaşlarda ordulara kumandanlık yapmak, yüksek devlet memurlarını atamak ve gerektiğinde divana başkanlık yapmaktır. Padişah egemenliğini şu şekilde kullanır: Yasama: Fermanlar, Kanunnameler, Adaletnameler, Beratlar Yürütme: Divanı Hümayun Yargı: Kulluk hakkı, Müsadere(Devlet yöneticilerini öldürtme mallarına el koyma) Kulluk Hakkı: Devşirmeler padişahın kulu ve kölesidir. Padişah bunlar üzerinde ölüm hakkına sahiptir. Bunların mallarını müsadere edebilir.
*Orhan Bey zamanında kuruldu, Devlet sorunlarının görüşülüp karara bağlandığı en üst yönetim organı ve en yüksek mahkemedir. Uyarı:: Son söz padişaha aittir. Bu divanın karar organı olmaktan çok danışma organı olduğunu gösterir. Bugünkü bakanlar kuruluna benzer fakat üyelerinin atama yoluyla belirlenmesi ve yüksek mahkeme özelliği göstermesi nedeniyle bakanlar kurulundan ayrılır. *Kuruluş döneminde divan toplantılarına padişah başkanlık ederken Fatih zamanından itibaren Divana sadrazamlar başkanlık etmeye başlamıştır. Bu durum sadrazamlık makamının öneminin ve etkinliğinin artmasına neden olmuştur. *Divanı hümayun II. Mahmut zamanında kaldırılmıştır. Yerine Bakanlıklar ve Nazırlıklar kurulmuştur. Üyeleri: Padişah: Fatih zamanına kadar Divan’a başkanlık etmişler, bundan sonra bu görevi sadrazam yürütmüştür. Vezir-i Azam(sadrazam): Padişahın mutlak vekilidir. İkinci derecedeki işler sadrazamın İkindi Divanında görüşülürdü. Vezirler: Daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumluydular. Vali olarak illere atanabiliyorlardı. Kazasker: Şeri ve Örfi hukuk uygulamalarından sorumludurlar. Adalet ve Eğitim işlerine, önemli davalara, Kadı ve Müderrisleri atama ve azil işlerine bakarlardı. Defterdar: Bütçeyi hazırlar, Gelir ve giderlerin planlamasını yapar. Nişancı: Tapu kadastro işleri bakar, Fethedilen arazilerin kayıtlarını tutar, Dirlikleri dağıtır ve Padişahın fermanlarına tuğra çekerdi. Yeniçeri Ağası: Vezir rütbesindeyseler divanda söz hakkına sahip olabiliyorlardı. Uyarı:: Yukarıdaki üyeler kuruluşundan itibaren Divanı Hümayunun asıl üyeleridir. Zamanla doğan ihtiyaçlardan dolayı Divanı Hümayuna bazı üyeler katılmıştır. Yeni katılan üyelerden Şeyhülislam ve Reisülküttap Divanı hümayuna çağrılıp görüşleri alındıkları halde asıl üye hüviyetinde değillerdi. Fakat yine son dönemlerde Divanı Hümayuna dahil edilen Kaptanı Derya Divanı Hümayunun asıl üyesi olmuştur. Şeyhülislam: Divanın doğal üyesi olmamakla beraber gerektiğinde alınan kararların İslam dinine uygun olup olmadığını belirtmek üzere divana çağrılırdı. Bu durum devletin Teokratik nitelik taşıdığını gösterir. Ulema sınıfının başı olarak Din, Hukuk, Yargı, Eğitim, alanlarını denetim altına almıştır. En ünlüsü Ebu Suud efendidir. (Asıl üye değil) Reisül Küttap: Önceleri Nişancıya bağlı bir kâtipken zamanla doğan ihtiyaçtan dolayı, Devletin dış işlerinden sorumlu bakanı olmuştur. (Asıl üye değil) Kaptan-ı Derya: Donanma komutanı olarak Divanı hümayuna katılmıştır. (Asıl Üye olarak) Yüklə 163,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|