İşletme ve Muhasebe 1
Yüklə 0,97 Mb.
|
Senetlerin Iskontosu Senetlerin vadelerinden önce, vade tarihine kadarki faiz ve komisyon indirilerek bankaya satılmasına senedin iskonto ettirilmesi veya kırdırılması denilir. Senedin bankaya iskonto ettirilmesi ile senedin mülkiyeti elden çıkar. Ancak senet banka tarafından tahsil edilinceye kadar senedi satan işletmenin sorumluluğu devam eder. Senedin borçlusu senet tutarını ödemediğinde, bankanın senet tutarını iskonto ettiren işletmeden isteme hakkı vardır. İşletmenin bu sorumluluğu, Nazım Hesaplarda izlenebilir. İşletme tarafından senedin bankaya iskonto ettirilmesi halinde senedin üzerinde yazılı değerin (nominal değer) tahsil edilemeyeceği açıktır. Çünkü, vadenin henüz gelmemiş olması nedeniyle senet iskonto ettirilen günde üzerinde yazılı değere sahip değildir. Senet üzerinde yazılan tutar ancak vade gününde söz konusudur. Senedin iskonto ettirilen günkü değeri, vade sonuna kadar olan süre için hesaplanacak faiz (iskonto) tutarı düşüldükten sonra geriye kalan değerdir. A İşletmesi, 1.7.200. tarihinde vadesine 60 gün kalmış olan 260.000.000 lira nominal değerli bir alacak senedini, paraya olan gereksinimi nedeniyle Akbank’a kırdırmış (paraya çevirmiş) 52.000.000 lira faiz kesildikten sonra kalan 208.000.000 lirayı tahsil etmiştir.
Senetler ciro edilerek başkasına devredilir. Ciro, senet üzerindeki hakkın üçüncü bir kişiye devredilmesidir. Bu şekildeki ciroya temlik cirosu denir. Burada senedin mülkiyeti ve alacaklıya sağladığı bütün haklar ciro edilene geçer. Ancak iskonto işleminde olduğu gibi borçlu, senedini ödemediğinde ciranta (ciro eden) senet tutarını, senedi ciro ettiği kimseye ödemekle yükümlüdür. Böyle bir durumda senedi ciro eden kişi, senedi asıl borçlusundan tahsil etme yoluna gider. İşletme elindeki alacak senedini, bir borcunu veya satın aldığı mal ve hizmetin bedelini ödemek için ciro edebilir. 
A İşletmesi, 4.11.200. tarihinde satıcı Fatih Ömür’e olan 100.000.000 liralık borcuna karşılık elinde bulunan ve borçlusu Hayati Gören olan 80.000.000 lira nominal değerli bir bonoyu ciro etmiş, kalan 20.000.000 liralık borcunu nakten ödemiştir. Senetlerin Teminat Olarak Verilmesi Alacak senetleri bir borca veya yükümlülüğe karşı güvence oluşturmak amacı ile teminat olarak verilebilir. Teminat işlemi, teminat cirosu ve senedin teslimi ile tamamlanır. Teminat cirosunda amaç, senetten doğan alacak hakkını ciro edilen kişiye teminat olarak vermektir. Teminat olarak verilen senedin arkasına "Bedeli Teminattır" veya "Bedeli Rehindir" şeklinde bir not yazılması gerekir. 
Teminat cirosu ile elden çıkan senet, işletmenin senede bağlı alacaklarında bir azalma yaratmaz. Bu açıdan hiç bir kayıt yapılmaması düşünülebilir. Ancak bundan önceki senet işlemlerinde olduğu gibi değişik amaçlarla senetler cüzdanından çıkan veya durumunda fark olan alacak senetlerini, cüzdandaki senetlerden ayrı olarak göstermek doğru olur. A İşletmesi, 1.9.200. tarihinde Fevzi Yılmaz’dan 30.9.200. tarihinde ödenmek üzere 250.000.000 lira borç almış, karşılığında 5.11.200. vadeli 250.000.000 lira nominal değerli bir alacak senedini teminat olarak ciro etmiştir. Birinci madde işletmenin aldığı borç ile ilgilidir. İkinci madde teminat nedeniyle senetler cüzdanından çıkan senetlerin kaydıdır. Yapılan bu ikinci kayıtla, kaç liralık alacak senedinin teminat olarak verildiğini ve bu senetlerin artık cüzdanda bulunmadığını açık olarak görmeye olanak vermektedir. Yukarıdaki örnekte, işletmenin aldığı borç zamanında ödendiğinde ve teminat olarak verilen senet geri alındığında daha önce yapılan kaydın tersi bir kayıt yapılarak "Teminattaki Senetler" yardımcı hesabında kayıtlı senetler "Cüzdandaki Senetler" yardımcı hesabına devredilir. VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR İşletme üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere karşı tarafa verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerler "126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI"nda kayda alınır. Bu hesapta nakit olarak verilen bir yıl içinde geri alınacağı öngörülen depozito ve teminatlar izlenir. Bir yıldan fazla kalabilecek elektrik, su gibi abonelik için verilen depozitolar bu hesapta izlenmeyip, bunun yerine duran varlıklar grubunda izlenir. Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı; Gümrük İdarelerine, Resmi Kuruluşlara, Bankalara, Satıcılara, Alıcılara verilen depozito ve teminatlar gibi yardımcı hesaplarla birlikte kullanılabilir. Hesap, depozito ve teminat geri alındığında alacaklandırılır. A İşletmesi, 10.4.200. tarihinde Devlet Malzeme Ofisinin ihalesine girmek için 500.000.000 lira nakdi teminat yatırmıştır. 
DİĞER ALACAKLAR Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacaklar "DİĞER ALACAKLAR" grubu olarak ele alınır. Bu kapsam içinde olabilecek alacaklar, Tekdüzen Hesap Planında şu ana hesaplarda izlenir: 131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR 135 PERSONELDEN ALACAKLAR 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla ortaklarından alacaklı bulunduğu tutarlar "131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR HESABI"nda izlenir. Belirtilen nitelikte bir alacağın doğması durumunda Ortaklardan Alacaklar Hesabı borçlandırılır, alacağın tahsilinde de alacaklandırılır. Hesap, ortakların adlarına göre açılan yardımcı hesaplarla birlikte kullanılır. İştiraklerden Alacaklar İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki işlemler nedeniyle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla iştiraklerden (ortak olunan işletmelerden) olan alacaklar, "132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR HESABI"nda izlenir. Hesap, alacak doğduğunda borçlandırılır; tahsil edildiğinde de alacaklandırılır. İştiraklerden Alacaklar Hesabı, iştirakte bulunulan işletmelerin adlarına göre açılan yardımcı hesaplarla birlikte kullanılır. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile bağlı ortaklıklardan olan alacaklar "133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR HESABI"nda kayda alınır. Hesaba, alacak ortaya çıktığında borç, tahsil veya mahsup edildiğinde alacak kaydı yapılır. İşletmenin bağlı ortaklıklardan olan alacakları bu ortaklıkların adlarına göre açılan yardımcı hesaplarla birlikte kullanılır. Personelden Alacaklar ve Personele Verilen İş Avansları İşletmenin kendi personelinden olan alacakları "135 PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI"nda izlenir. Hesap, personelden bir alacak doğduğunda borçlandırılır; tahsil edildiğinde alacaklandırılır. A İşletmesi, 20.8.200. tarihinde kamp hizmeti karşılığı olarak personeli Ali Çalışır’dan 80.000.000 + 8.000.000 KDV lira alacağı doğmuştur.
Bir görevle bir yere gönderilen personele yapacağı işin tamamlanmasına kadar kendi gereksinmelerinde kullanımları için iş avansları verilir. Bu amaçla verilen tutar "Personel Avansları Hesabı"nın borcuna kaydedilir. Personelin görevini tamamlayarak geri döndüğünde, getirdiği ve yaptığı harcamaları gösteren belgelerin toplamı, işletmenin giderlerini oluşturur. Bu tarihte avansın harcanan kısmı ilgili gider hesabına borç, Personel Avansları Hesabına alacak kaydedilir. Yapılan giderlerin toplamı verilen avans tutarından az veya çok olabilir. Az olduğunda personelden tahsil edilecek, çok olduğu taktirde personele ek ödeme yapılacaktır. A İşletmesi, 21.8.200. tarihinde mal alımı için görevlendirerek İzmir’e gönderdiği personeli Emin Bektaş’a yapacağı harcamalar karşılığında 100.000.000 lira avans vermiştir.
Ticari olmayan ve ortaklardan, iştiraklerden, bağlı ortaklıklardan ve personelden alacaklara dahil edilemeyen alacaklar, 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HESABI’nda izlenir. İşletmenin belirtilen nitelikte bir alacağı doğduğunda diğer çeşitli alacaklar hesabı borçlandırılır, söz konusu alacak tahsil edildiğinde hesap alacaklandırılır. Alacağın konusuna bağlı olarak hesap çeşitli yardımcı hesaplar ile birlikte kullanılır. Duran Varlıklar 10 İş yaşamında duran varlıklar denilince ilk akla gelen, işletmelerin faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve yararlanılma süreleri bir yıldan daha uzun olan fiziksel yapıya sahip, elle tutulan, gözle görülen maddi duran varlıklardır. Bu varlıkların sayısı, türü ve değeri bir ticaret işletmesinde çok olmayabilir. Ancak, üretim işletmelerinde ve bazı hizmet işletmelerinde var olan maddi duran varlıkların değerleri yüksek tutarlara ulaştığından bu varlıklarla ilgili muhasebe işlemleri önem taşır. Maddi duran varlıklar içinde yer alan arazi ve arsalar, yeraltı ve yerüstü düzenleri, binalar, tesis, makine ve cihazlar, taşıtlar ve demirbaşlar ilk edinildiklerinde maliyet bedelleri üzerinden ilgili hesaplara kaydedilirler. Arsa ve arazi bir yana bırakılırsa, bütün maddi duran varlıkların ekonomik ömürleri sınırlıdır. Bu nedenle maddi duran varlıklarda meydana gelen değer kayıplarının, diğer ifadeyle amortisman giderlerinin dönemler itibariyle hesaplanıp, muhasebeleştirilmesi de çok önemlidir. Fiziksel bir yapıya sahip olmayan fakat işletmenin faaliyetlerine önemli katkılarda bulunan; haklar, şerefiye, kuruluş ve örgütlenme giderleri, özel maliyetler maddi olmayan duran varlıklar grubunda yer alırlar. Bunlar da maliyet bedelleri üzerinden ilgili hesaplarda aktifleştirilirler ve dönem sonlarında amortismana tabi tutulurlar. DURAN VARLIKLARIN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Tekdüzen Hesap Planında "Duran Varlıklar; bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerde işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıklar" olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımın kapsadığı varlıklar Tekdüzen Hesap Planında geniş tutulmuştur. Duran Varlıklar; Ticari Alacaklar (uzun vadeli), Diğer Alacaklar (uzun vadeli), Mali Duran Varlıklar, Maddi Duran Varlıklar, Maddi Olmayan Duran Varlıklar, Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar, Gelecek Yıllara Ait Giderler, Gelir Tahakkukları ve Diğer Duran Varlıklar şeklinde sınıflandırılmıştır. MADDİ DURAN VARLIKLAR VE İLGİLİ HESAPLAR İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlıklar maddi duran varlıklar olarak adlandırılır. Bu kapsama giren varlıkların muhasebeleştirilmesinde Tekdüzen Hesap Planında yer alan şu ana hesaplar kullanılır: 250 ARAZİ VE ARSALAR 251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ 252 BİNALAR 253 TESİS, MAKİNA VE CİHAZLAR 254 TAŞITLAR 255 DEMİRBAŞLAR 256 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR
Yukarıdaki hesaplar içinde yer alan "257 Birikmiş Amortismanlar" bir duran varlık hesabı olmayıp, duran varlıklarla ilgili olarak dönemsonunda hesaplanan amortisman paylarının birikimli olarak toplandığı pasif karakterli düzenleyici bir hesaptır. Her bir duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanlar, ilgili varlığın değerinden düşülmek suretiyle "net aktif değeri" bulunur. İşletmeler ihtiyaç duydukları duran varlıkları yapılmış, hazır olarak satın alabilirler; başka işletmelere sipariş vererek yaptırabilirler veya bizzat kendi işletmelerinde imal veya inşa edebilirler. Duran varlıklar tüm bu edinme şekillerinde, maliyet bedelleri üzerinden, aktifleştirilirler. İşletmelerin aktiflerinde yer alan çeşitli duran varlıklarla ilgili olarak kullanıldıkları süre içinde birçok harcamaların yapılması doğaldır. Bu harcamaların, dönem gideri olarak kayıtlanması veya yararlanılacakları süre içinde amorti edilmek üzere aktifleştirilmesi konusu doğru karara bağlanması gereken önemli bir husustur. Harcamaların aktifleştirilmesi veya gider olarak kaydedilmesi konusu doğru karara bağlanmadığı taktirde belirlenen kar veya zarar gerçeği yansıtmayacaktır.
Arazi, tarım faaliyetlerine ayrılan veya parsellenerek arsa haline getirilmeye uygun geniş toprak parçasına denir. Arsa ise, belediye sınırları içinde olup, inşaata elverişle parsellenmiş arazi parçalarına verilen addır. Arazi ve arsaların maliyet bedeli, satın alma bedeline; noter, tapu, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye gider ve harçları ve emlak vergisi eklenerek bulunur. Arazi ve arsalar, "250 ARAZİ VE ARSALAR HESABI"nda izlenir. Bu varlıklar edinildiğinde elde etme maliyeti üzerinden hesaba borç, elden çıkması veya nitelik değiştirmesi durumunda alacak kaydı yapılır. İşletme, 20.2.200. tarihinde ihtiyacı için 5.000.000.000 liraya peşin olarak bir arazi satın almıştır. Bunun için emlak vergisi, noter harcı toplamı olarak 200.000.000 lira ödemiştir.
Satın alınan arsa üzerinde mevcut bina ve tesislerin bulunması durumunda, bunların yıktırılması, enkazının atılması ve arsanın düzenlenmesi amacıyla yapılan harcamalar, arsa maliyetine eklenir; enkaz satışından sağlanan gelirler ise, arsa maliyetinden indirilir. Yapılmakta Olan Yatırımlar Yukarıda da belirtildiği gibi işletmeler ihtiyaç duydukları maddi duran varlıkları: • Yapılmış, hazır olarak satın alabilirler. • Başka işletmelere sipariş vererek veya yapımını ihale ederek sahip olabilirler. • Bizzat kendileri imal ya da inşa edebilirler. İkinci şıkta belirtilen durumda, maddi duran varlığı imal ya da inşa etmeyi üstlenen işletmeye zaman zaman yapılan ödemeler "258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR" hesabına borç kaydedilir. Söz konusu maddi duran varlığın yapımı tamamlanarak, işletmeye teslim edildiğinde "258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı" alacaklandırılarak kapatılır; ilgili duran varlık hesabı borçlandırılır. Bu konuda örnekler diğer duran varlık kalemleri ele alınırken verilecektir. Üçüncü şıkta belirtilen durumda, işletmede yapımı süren ve tamamlandığında ilgili hesaba aktarılacak maddi duran varlık için yapılan her türlü hammadde ve malzeme, işçilik ve genel üretim giderleri için yapılan harcamalar da 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabında izlenir. Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Herhangi bir işin gerçekleşmesini sağlamak veya kolaylaştırmak için; yeraltında veya yerüstünde inşa edilmiş her türlü yol, köprü, kanal, tünel, sarnıç, iskele, park, bahçe vb. yapılar "251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI"nda izlenir. Yeraltı ve yerüstü düzenlerinin yapımı tamamlanıncaya kadar yapılan harcamalar, "258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı"na kaydedilir. Bu hesapta oluşan maliyet tutarı, yapım tamamlanınca "Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı"nın, borcuna yazılarak devredilir. Yeraltı ve yerüstü düzenlerinin hizmet dışı kalması veya devredilmesi gibi durumlarda Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı alacaklandırılır. İşletme, işyerinin çevresine duvar ördürmeye karar vermiş bu işin yapımına 10 milyar liraya bir müteahhit firmaya vermiştir. A. 2.3.200. de müteahhit firmaya; bu tarihe kadar yapılan işler için düzenlenen hakediş raporuna dayanarak kesilen 4.000.000.000 + 400.000.000 liralık fatura karşılığı nakden ödenmiştir. B. 3.4.200. de müteahhit firma işi bitirmiş; son hakediş raporuna dayanarak düzenlenen 6.000.000.000 + 600.000.000 lira fatura karşılığı nakden ödenmiştir ve iş müteahhit firmadan teslim alınmıştır.
İşletme bakımından binalar, faaliyetlerin sürdürülmesi için belli amaçlarla tahsis edilmiş yapılardır. Bu tür yapılar "252 BİNALAR HESABI"nda izlenir. Hesap, bina edinildiğinde, daha sonra binanın ekonomik değerini artırıcı harcama yapıldığında ve yeniden değerlendirildiğinde borçlandırılır; bina herhangi bir nedenle aktifler arasından çıktığında da alacaklandırılır. Binalar; idari, işletme, mağaza binaları adı altında açılacak yardımcı hesaplarda da izlenir. Binalar, satınalınma sırasında yapılan tapu, noter harcı vb. harcamaların alış bedeline eklenmesi suretiyle maliyet üzerinden kayda alınır. A İşletmesi 2.2.200. tarihinde 100.000.000.000 + 10.000.000.000 KDV liraya bir bina almış ve karşılığında İş Bankası nezdindeki hesap üzerine yazılmış bir çek vermiştir. Bu bina için ayrıca emlak vergisi, tapu ve noter harcı olarak 5.000.000.000 lira ödemiştir.
İşletmeler genellikle ihtiyaçlarını ve isteklerini her yönüyle karşılayabilmek için, faaliyetlerini yürütecekleri türdeki yapıların yeni olarak inşasını tercih ederler. Bu konuda en çok izlenilen yol, söz konusu varlıkların yapımının müteahhit işletmelere ihalesidir. İnşaat sahibi işletme ile müteahhit işletme arasında yapılan sözleşmeye göre inşaat süresince gerçekleştirilen işler karşılığı yapılan hakediş ödemeleri, işin bitirilerek teslimine kadar geçici aktif bir hesap olan "258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı"nda toplanır. Bu hesapta oluşan maliyet tutarı, inşaat tamamlanınca Binalar Hesabına borç yazılarak devredilir. Yapımı tamamlanan inşaatın maliyeti, ihale öncesi yapılan çeşitli harcamalar (proje hazırlığı, ilan, inşaat izni vb. işlemler) ile sözleşme gereği müteahhit işletmeye yapılan hakediş ödemeleri toplamından oluşur. Tesis, Makine ve Cihazlar İşletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü makine, tesis (elektrik, telefon, su buharı, havagazı, ısıtma, havalandırma, yangından koruma vb.) ve cihazlar ile bunların eklentisi ve bu amaçla kullanılan taşıma gerekleri "253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HESABI"nda maliyetle muhasebeleştirilir. Bu hesaba gereken yardımcı hesaplar açılabilir. Büyük sanayi işletmelerinde bu varlıklar, maddi varlıklar içinde genellikle en önemli bölümü oluştururlar. Bu varlıkların edinilmesi ve kullanılır duruma getirilmesine kadar yapılan ve maliyeti oluşturmaları nedeniyle aktifleştirilmesi gereken giderler şöyle sıralanabilir: Fatura bedeli, Taşıma ve hamaliye giderleri, Gümrük vergileri, Taşıma sırasındaki sigorta giderleri, Varsa alımla ilgili vergiler (KDV dışında), Montaj öncesi depolama giderleri, Montajla ilgili diğer giderler. A İşletmesi 1.3.200. tarihinde 8.000.000.000 + 800.000.000 KDV liraya bir makine satın almış, toplam 1.000.000.000 lira nominal değerli 2 alacak senedini ciro etmiş ve 7.800.000.000 liralık bir banka çeki vermiştir. Bu makinenin nakli ve montajı için ayrıca 100.000.000 + 10.000.000 KDV lira ödemiştir. 
Ünitenin başında maddi varlıkların edinilme sırasında satma düşüncesi olmasa da bazı nedenlerle sonradan satılabileceklerini ve satış bedeli ile net aktif değeri arasındaki farka göre satıştan kar veya zarar meydana gelebileceğini belirtmiştik. Şimdi bu durumu biraz açalım ve örneklendirelim: Örneğin, işletmenin 1.000.000.000 liraya satın aldığı bir makineden kullanıldığı süre için ayrılan amortisman paylarının 400.000.000 lira olduğunu varsayalım. Bu bilgilerin bilanço hesaplarındaki görünümü şöyle olacaktır: 
Makinenin net aktif değeri = Kayıtlı değeri - Birikmiş amortisman olduğuna göre; 1.000.000.000 – 400.000.000 = 600.000.000 liradır. Bu makine 600.000.000 liranın üzerinde bir bedelle satılırsa, satıştan kar elde etmiş demektir. Bu kar "679 Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabı"na alacak yazılır. Makine 600.000.000 liranın altında bir bedelle satılırsa, satıştan zarar elde edilmiş demektir. Bu zarar "689 Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabı"na borç yazılır. Ayrıca, bu makine işletmeden çıktığı için "253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı" alacaklandırılarak, "258 Birikmiş Amortismanlar Hesabı" da borçlandırılarak kapatılır.
Yandaki ele alınan 1.000.000.000 lira değerli ve birikmiş amortismanları 400.000.000 lira olan makine 800.000.000 + 80.000.000 KDV liraya peşin satılmıştır. Bu kayıtta satılan makine ve birikmiş amortismanları ilgili hesaplardan çıkarılmış ve satıştan doğan kar, 679 Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilmiştir.
İşletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü taşıma araçları, "254 TAŞITLAR HESABI"nda izlenir. Taşıtlar alındığında hesap borçlanır; çeşitli nedenlerle elden çıktığında ise, alacaklanır. Taşıtlar, maliyet bedeli üzerinden muhasebeleştirilirler. Bir taşıtın maliyeti; alış bedeli, gümrük vergisi (ithal edildiyse), taşıma gideri, taşıma sırasında sigorta gideri, taşıt alım vergisi ve alımla ilgili diğer giderlerden oluşur. İşletme 1.4.200. tarihinde 12.000.000.000 + 1.200.000.000 KDV liraya anahtar teslim bir kamyonet satın almıştır. Fatura tutarının 6.000.000.000 lirasını nakit olarak ödemiş 7.200.000.000 lirasını Vakıflar Bankası 1671 nolu A.c/h. üzerine çekilmiş çekle ödemiştir.
Maddi duran varlıkların kullanımları sırasında yapılan harcamalar sadece bunları çalışır durumda tutmak üzere yapıldıysa, dönem gideri olarak kaydedilmelidir; yapılan harcama o duran varlığın iktisadi değerini artırıyorsa aktifleştirilmeli, bir diğer ifadeyle ilgili bilanço hesabına kaydedilmelidir. İşletme, 14.8.200. tarihinde ticari mallarının naklinde kullandığı kamyonun normal bakım-onarımı için 300.000.000 + 30.000.000 KDV lira ödemiştir.
İşletme sahip olduğu kamyonun kasasını 22.11.200. tarihinde 5.000.000.000 + 500.000.000 KDV liraya yeniletmiş, 1.500.000.000 lira nakit ve toplam 4.000.000.000 liralık dört bono vermiştir. 
Demirbaşlar İşletmenin daha çok yönetim faaliyetleri sırasında yararlanılan kasa, hesap ve daktilo makineleri, evrak dolapları, masa, sandalye vb. büro eşyaları "255 DEMİRBAŞLAR HESABI"nda muhasebeleştirilir. Demirbaşlar da diğer maddi duran varlıklar gibi maliyet bedeli üzerinden muhasebeleştirilirler. Maliyeti oluşturan unsurlar, makinelerde olduğu gibidir. A İşletmesi, yönetim işlerinde kullanmak üzere 2.6.200. tarihinde 900.000.000 +90.000.000 KDV liraya peşin olarak bir bilgisayar satın almıştır. 
MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR VE İLGİLİ HESAPLAR Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyeler "26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR" grubunu oluşturur. Bu grubu oluşturan değerler Tekdüzen Hesap Planında şu ana hesaplarla izlenirler: 260 HAKLAR 261 ŞEREFİYE 262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ 263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 264 ÖZEL MALİYETLER 267 DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR 268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve ünvan gibi bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin, işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamalar "260 HAKLAR HESABI"nda izlenir. Bir işletme devralınırken katlanılan maliyet (ödenen bedeller) ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının değeri arasındaki olumlu farklar "261 ŞEREFİYE HESABI"nda izlenir. İşletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması, işlerin sürekli olarak genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen; iş ve piyasa etüvleri, şirket sözleşmesinin hazırlatılması, hisse senetlerinin basımı gibi giderler "262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ HESABI"nda aktifleştirilir. İşletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması, mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan her türlü harcamalar ise, "263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI"nda aktifleştirilir. Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya değerinin sürekli olarak artırılması amacıyla yapılan giderler (normal bakım, onarım ve temizleme giderleri hariç) ile bu gayrimenkullerin kullanılması sırasında yararlanılacak ve kira süresinin sonunda mülk sahibine bırakılacak olan kalorifer tesisatı gibi varlıklar "264 ÖZEL MALİYETLER HESABI"nda muhasebeleştirilerek aktifleştirilir. Mali Borçlar -11 İşletmeler bankalardan nakit kredilerden başka üçüncü kişi veya kuruluşlara üstlendikleri işleri yerine getirecekleri konusunda güvence vermek üzere teminat mektubu alabilirler. Bu teminat mektupları için bankaya sadece komisyon öderler. Mali borçlar kapsamına bankaların dışında sermaye piyasalarından sağlanan borçlar da girer. Anonim şirketler, tahvil çıkararak piyasadan uzun vadeli borçlanma olanağına sahiptirler. MALİ BORÇLARIN KAPSAMI VE İLGİLİ HESAPLAR Mali borçları, işletmelerin ticari borçlarından ve diğer borç türlerinden ayıran özellikleri; bu hesap grubunda yer alan borçların ya kredi kurumlarından sağlanan borçlar olması ya da sermaye piyasası araçları ile sağlanmasıdır. Tekdüzen Hesap Planında Kısa Vadeli Mali Borçlara ilişkin hesapların bazıları şunlardır:
Uzun Vadeli Mali Borçlara ilişkin en tipik örnek: 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 300 BANKA KREDİLERİ İşletmeler yabancı kaynaklardan da yararlanmaları, yani borçlanmaları kaçınılmazdır. Bankalar, işletmelerin bu gereksinimlerini karşılayan en önemli mali kuruluşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bankalar, çeşitli kaynaklardan sağladıkları paraları gereksinimi olan kişi veya kuruluşlara belirli bir faiz karşılığında kredi şeklinde verirler. Bankalar açısından verilen kredinin geri dönmeme riski vardır. Yani verilen her kredi, krediyi alan kişi veya işletmenin durumuna göre değişen oranda ödenmeme riski ile karşı karşıyadır. Bu riski belirlemek ve azaltmak amacıyla yapılacak değerlendirmeler için kredi talep edenin mali durumu ve ilgili konulara ilişkin bilgilere gereksinim duyulur. İşte bu amaçla bankalar, kredi talep eden kişi veya işletmelerden aşağıdaki belgeleri isterler ve kredi dosyalarına koyarlar:
1. Hesap vaziyeti (Bu belge basılı bir form olup, içinde işletmenin son üç yıla ilişkin bilanço ve gelir tabloları gösterilir.), 2. Ticaret sicil belgesi, 3. Ticaret ve Sanayi Odası veya dernek kaydı belgesi, 4. Şirketi temsile yetkililerin imza sirküleri (noterden onaylı), 5. Şirket ana sözleşmesi, 6. Diğer belgeler (Bankalar gerekli gördükleri her türlü belgelerin asıl veya suretlerini isteyebilirler). Yukarıdaki belgelerin elde edilmesinden sonra kredi isteyen işletme hakkında piyasada istihbarat yapılır. Kredi isteyenin konusundaki yeterliliği, iş ahlakı ve karakteri, taşınır ve taşınmaz mal varlığı, diğer bankalarla ilişkisi, projelerinin gerçekliği, fon ve katma değer yaratma kapasitesi, yöneticileri, pazarlama ve fiyatlandırma etkinliği, teknolojisi, maliyet yapısı ve işçi sorunları gibi çok çeşitli bakımlardan değerlemeye tabi tutulur. Eldeki belgeler ve istihbarat sonuçlarına göre firmanın kredi değerliliği yani ne kadar kredi verilebileceği belirlenir. Kredi talebinin tutarı şube yetkisini aşıyorsa, öneri Genel Müdürlüğe aktarılarak yetkili organlarca karara bağlanması sağlanır. Sonuç olumlu olduğu takdirde bankayla müşteri arasında bir kredi sözleşmesi imzalanır. Bankalar kredi talep edenlere iki tür kredi sağlarlar: 1. Nakit Krediler 2. Nakit Olmayan Krediler (Teminat Mektupları ve Kefalet Kredileri)
Nakit kredileri, bankaların müşterilerine ödünç para vermek suretiyle kullandırdıkları kredilerdir. Bu (ticari) kredilerin başlıcaları; iskonto, iştira, avans kredisi ve borçlu cari hesaptır. Bankaların kredi talebinde bulunan müşterilerine belirli bir rakamla sınırlı bir cari hesap açarak bu hesaptan kredi sınırları içinde borç para çekmelerine ve yatırmalarına olanak sağlarlar. Bankanın kredi olanağı sağladığı işletmeler adına açtığı bu hesaplarda, işletmelerin çektikleri ve yatırdıkları tutarlar kayda alınır. Bir işletme aldığı borçtan fazlasını bankaya yatırmayacağından, bu hesap açık kaldığı sürece bankaya borçlu olacaktır. Bu nedenle bu tür ilişki üzerine açılmış hesaplara "borçlu cari hesaplar" denir. Borçlu cari hesap şeklinde açılan krediler: 1. Açık krediler 2. Kefalet karşılığı krediler 3. Maddi teminat karşılığı krediler şeklinde sınıflandırılabilir. Bu şekillerde açılan krediler genellikle bir vade ile bağlı değildir. Ancak, banka 15 gün önceden haber vermek koşuluyla hesabı kapatma hakkına sahiptir. İşletme adına açılan borçlu cari hesaptan önceden belirlenen kredi limitini aşmamak koşuluyla gereksinimi olduğu zaman para çeker; para durumu elverişli olduğu zaman da bu hesaba yatırarak faiz giderini azaltmaya çalışır.
Borçlu cari hesap kredilerinde bir yılda dört kez faiz (finansman) gideri tahakkuku dönemi bulunur. Bu dönemlerin sonları 31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralıktır. Kredi ne şekilde sağlanırsa sağlansın, alınan krediler bankaya olan bir borç olması bakımından pasif karakterli bir yabancı kaynak hesabı olan "300 Banka Kredileri Hesabı"nın alacağına uzun vadeli kredilerde 400 Banka Kredileri Hesabı’nın alacağına kaydedilir. Alınan kredilerin çeşitli şekillerde ödenmeleri halinde bu hesaba borç kaydedilir. "300 Banka Kredileri Hesabı" bir büyük defter hesabı olduğundan, çeşitli bankalardan alınan kredileri toplam olarak göstereceğinden kredi alınan herbir banka için yardımcı hesap açılması gerekir. Açık Krediler Açık krediler borç alanın imzasından başka bir teminata dayanmayan kredi türüdür. Bu krediler banka tarafından çok iyi tanınan kişi veya kuruluşlara açılır ve mali durumları diğer kredi türlerindekine göre daha dikkatli olarak izlenir. Bu kredilerin limiti, karşılığı olan kredilere göre nispeten daha düşüktür. Bir kişi veya kuruluşa açık kredi açılabilmesi için: 1. Mali durumunun ve faaliyet sonuçlarının iyi olması, 2. Uzun bir ticari geçmişe sahip olması, 3. Ticari ahlakının iyi olması, 4. Faaliyet konusunun güvenli olması, 5. İşlerinde deneyimli olması, 6. O banka şubesinde yeterli ticari mevduatı olması ve komisyonlu işler getirmesi, gibi koşullar aranır. İşletme, 2.4.200. tarihinde T. İş Bankasından 2.000.000.000 lira limitli kredi sağlamış ve banka nezdinde adına açılan borçlu cari hesaptan 500.000.000 lira çekmiştir. 2.000.000.000 liralık kredi limiti, işletmenin borçlanabileceği en yüksek tutarı ifade etmektedir. İşletme bu tutarı geçmemek üzere, ihtiyacına göre bu hesaptan para çekebilir; istediği zaman da bu hesaba para yatırabilir. 
İşletme, 8.4.200. tarihinde T.İş Bankasına bir yazılı talimat vererek borçlu cari hesabından 1.500.000.000 liralık bir tutarın, aynı banka nezdindeki ticari mevduat hesabına (A.c/h) aktarılmasını (virman) istemiştir. Madde kaydıyla işletmenin T.İş Bankasına olan kredi borcunda 1.500.000.000 liralık bir artış olurken , yine aynı banka nezdindeki ticari mevduat hesabında da aynı tutarda bir artış olmuştur.  
Bu durumda işletme, İş Bankası tarafından kendisine sağlanan 2.000.000.000 liralık açık kredinin tamamını kullanmıştır. Bu borcunu azaltmadan hesaptan tekrar kredi çekme olanağı kalmamıştır. 300 Banka Kredileri Hesabı, bir ana hesap olduğundan başka bankalardan çekilen krediler de bu hesapta yer alacaktır. Bu nedenle ayrı ayrı bankalardan alınan krediler için yardımcı hesapların açılması gerekir. Örneğimizde sadece T.İş Bankası borçlu cari hesaptan çekilen krediler yer almıştır. İşletme 10.4.200. tarihinde T.İş Bankasındaki Borçlu Cari Hesaba 800.000.000 lira yatırmıştır.
“300 Banka Kredileri Hesabı”nın alacak kalanı 1.200.000.000 lira (2.000.000.000 – 800.000.000), 10.4.200. tarihinde işletmenin bankalara (örneğimizde T.İş Bankasına) olan borcunu gösterir. İşletme, daha önceki bir tarihte bir müşterisinden almış olduğu 300.000.000 TL’lik bir çeki 20.4.200. tarihinde T.İş Bankasına 15120 nolu kredi hesabından düşülmek üzere ciro etmiştir. 
20.4.200. tarihi itibariyle hesabın alacak kalanı olan 900.000.000 (2.000.000.000 – 1.100.000.000) lira, işletmenin bankaya olan kredi borcunu göstermektedir. Bu durumda işletme, T.İş Bankasındaki hesabından kredi limiti olan 2.000.000.000 liraya kadar yeniden 1.100.000.000 lira çekebilir. Yukarıda da kısaca belirttiğimiz gibi bankalar borçlu cari hesap kredileri için yılda dört kez 31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve yıl sonunda (31 Aralık) faiz hesaplayarak işletmelerin aldıkları kredi borçlarına eklerler. T. İş Bankasının B. c/h için işletmeye gönderdiği hesap özetinden 1 Nisan-30 Haziran dönemi için 90.000.000 lira faiz tahakkuk ettirdiği görülmüştür.
İşletmenin T.İş Bankasından aldığı krediler nedeniyle aleyhine tahakkuk eden faizden sonra “300 Banka Kredileri Hesabı”nın görünümü şöyle olacaktır:  İşletmenin bankaya olan kredi borcu tahakkuk eden faizle birlikte (2.090.000.000 – 1.100.000.000)=990.000.000 lira dır.
Maddi Teminat Karşılığı Krediler Açık kredilerin bankalar açısından geri ödenmeme riski büyüktür. Bu nedenle bankalar kendilerine bir güvence sağlamak için kredi talep eden işletmelerden ya sağlam bir kefil ya da maddi teminat isterler. Maddi teminat olarak kabul edilebilen varlıklar: Değerli madenler, menkul kıymetler, ticari mallar, akreditif ve kambiyo senetleridir. Maddi teminat karşılığı açılan borçlu cari hesaplarda banka, teminat olarak aldığı varlığın değerinin tamamı kadar kredi ödemesinde bulunmaz. Marj denilen, yüzde (%) ile ifade edilen bir kısım kadar noksan ödeme yaparak kendisini güvenceye alır. Uygulamada en çok senetlerin maddi teminat olarak kullanılması nedeniyle aşağıda senet karşılığı krediler açıklanacaktır. İşletme, Akbank’tan senet karşılığı 5.000.000.000 lira limitli kredi sağlamıştır. Yapılan anlaşmaya göre Akbank; işletmenin getireceği senetlere % 25 marj uyguladıktan sonra ödeme yapacaktır.
Yukarıdaki ilk muhasebe kaydı senetlerin bankaya teminata verilmesini, ikinci kayıt ise, çekilen tutarın muhasebeleştirilmesini göstermektedir. İşletme, bankaya olan borcunu ödediğinde senetlerini geri alabilecektir. Uygulamada genellikle bu senetlerin tutarının vadelerinde borçluları tarafından bankaya yatırılmasıyla borçlar kapatılmaktadır. Banka, tahsil ettiği senet tutarını işletmenin borcundan düşerek, durumu işletmeye bir dekont ile bildirir. İşletme, 2.6.200. tarihinde Akbank’tan aldığı dekonttan borçlusu Gül Tan olan 300.000.000 liralık senedin banka nezdindeki Borçlu Cari Hesaba yatırıldığını öğrenmiştir.
Teminata verilen senetler vadelerinde borçluları tarafından bankaya yatırılmaması durumunda, banka tarafından ödenmeyen senetler protesto ettirilerek durum işletmeye bildirilir. İşletme, 19.6.200. tarihinde bankadan aldığı dekonttan 200.000.000 liralık ve borçlusu Can Şan olan senedin tahsil edilemediği, protesto ettirildiği ve 5.000.000 lira protesto giderinin borçlu cari hesabına kaydedildiğini öğrenmiştir. Bunun üzerine protestolu senet bankadan alınmıştır.
Yapılan kayıtta teminata verilen ve teminattaki senetler yardımcı hesabında izlenen senet, borçlusu tarafından ödenmeyip, banka tarafından protesto edilmiş olması nedeniyle senet bu kez protestolu senetler yardımcı hesabına aktarılmıştır. Yukarıdaki durumda işletme, bankanın uyguladığı % 25 marj ve kalan kredi borcu dikkate alınarak hesaplanan tutarda ya yeni bir senedi teminata verecek yada nakdi ödemede bulunacaktır. Nakit Olmayan Krediler – Teminat Mektubu Bankalar müşterilerine nakit kredilerden başka, müşterisi adına kendi saygınlığını ortaya koyarak, onun taahhüdünü yerine getireceği konusunda üçüncü kişi ve kuruluşlara güvence verir. İşte verilen bu güvencelere nakit olmayan krediler denmektedir. Bu kredi grubu içinde yer alan en önemli kalem, teminat mektuplarıdır. Bankaların yurt içinde ve yurt dışında bulunan gerçek ve tüzel kişiler lehine bir malın teslimi; bir işin yapılması ya da bir borcun ödenmesi gibi konularda muhatap kuruluşlara hitaben verdikleri ve söz konusu yüklenimin yerine getirilememesi durumunda mektup bedelinin koşulsuz ödenmesi yükümlülüğünü içeren garanti belgelerine teminat mektubu denir. Teminat mektupları, lehine teminat mektubu verilen kişi veya işletmenin kredi itibarına göre: 1) Açık kredi şeklinde, 2) Kefalet karşılığı kredi şeklinde (başka kişi veya kuruluşların kefaletiyle), 3) Maddi teminat karşılığı verilebilir. Bu teminat mektuplarında nakdi kredi söz konusu olmadığından banka faiz almaz; sadece komisyon alır. Banka tarafından işletmeye teminat mektubunun verilmesi mali nitelikte bir olay değildir. Bu işlem ana hesaplarda bir değişme yaratmadığından kayıt zorunluluğu yoktur. Ancak istenirse, bu ilişkinin bilançonun aktifinde ve pasifinde değişme yaratmayan Nazım Hesaplarda izlenmesi mümkündür. Kaydı mutlaka gerekli olan, bankaya verilen komisyondur. İşletme, 5.6.200. tarihinde Eskişehir Belediyesi’nin açtığı bir ihaleye girebilmek için devamlı iş yaptığı Garanti Bankasından karşılıksız ve kefaletsiz 5.000.000.000 lira tutarlı bir teminat mektubu almış ve 50.000.000 lira komisyonu aynı banka nezdindeki ticari mevduat hesabından ödemiştir. 
Yukarıdaki ikinci madde, bankadan alınan teminat mektubunun ihaleyi veren kuruma verilmesinin muhasebeleştirilmesidir. "Teminat Mektubundan Borçlular" mektubun verildiği Eskişehir Belediyesi’ni; "Teminat Mektubundan Alacaklılar" ise, mektubun alındığı Garanti Bankasını ifade etmektedir. İstenirse, bankadan teminat mektubunun alınma safhası da Nazım Hesaplarda izlenebilir. İhalenin işletmede kalmaması nedeniyle ya da alınan ihalenin yerine getirilmesinden sonra, teminat mektubu Eskişehir Belediyesinden geri alınarak Garanti Bankasına iade edilecek ve yukarıda Nazım Hesaplara yapılan maddenin tersi yapılacaktır. ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER Anonim şirketlerin, iktisadi devlet teşekküllerinin ve kamu kurumlarının uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir. Bu konuda Sermaye Piyasası Kurulunun yayımladığı tebliğlere de uyma zorunluluğu vardır. Tahvil çıkararak borçlanma halinde uzun vadeli bir yabancı kaynak hesabı olan "405 Çıkarılmış Tahviller Hesabı", tahvillerin nominal değerleri ile alacaklandırılır. Estaş Anonim Şirketinin çıkardığı 2 yıl vadeli yıllık % 40 faizli 200 milyar liralık tahvil, aracı Vakıflar Bankası tarafından tamamen satılmış ve tutarı 5.9.2001 günü işletmenin ticari mevduat hesabına kaydedilmiştir.
Bilanço tarihinden itibaren bir yıl içinde ödenecek tahvil anapara borç ve taksitleri bilanço dönemlerinde (dönem sonunda) kısa vadeli bir yabancı kaynak hesabı olan "304 Tahvil Anapara Borç Taksit ve Faizleri Hesabı" na aktarılmak suretiyle "405 Çıkarılmış Tahviller Hesabı"na borç kaydedilir. Tahvillerin geri ödenme tarihi 31 Ağustos 2003 olduğundan, 31.12.2002 tarihinde aşağıdaki madde yapılacaktır. 
Çıkarılan tahviller için dönemsonlarında işlemiş faizler muhasebeleştirilir. Hesaplanan faiz "780 Finansman Giderleri Hesabı"na borç "381 Gider Tahakkukları Hesabı"na alacak kaydedilir. Borçlar -12 İşletmeler para ve sermaye piyasalarından sağladıkları mali borçların dışında kalan ve iş yaşamında senetli ve senetsiz borçlar şeklinde ortaya çıkan yabancı kaynaklardan da faaliyetlerinin finansmanında yararlanırlar. Bunların içinde en önemli grubu Ticari Borçlar oluşturur. Ticari borçlar, satıcılardan güvene dayanarak kredili alınan mallar sonucu doğabilir ya da alınan mallar karşılığında borç senedi imzalanarak verilir. İşletmelerin ticari borçlarının dışında değişik nedenlere bağlı olarak doğan, çeşitli kişi ve kuruluşlara ödemeleri gereken başka tür borçları da olabilir. BORÇLARIN KAPSAMI VE İLGİLİ HESAPLAR İşletmelerin faaliyetleri sırasında çeşitli işlemlere bağlı olarak nitelik itibariyle birbirinden farklı borçları doğar. Borç, açık olarak veya zımmen (kapalı olarak) ifade olunan bir anlaşmaya dayanarak, bir başkasına olan kanuni ödeme yükümlülüğüdür. Borçlar (yabancı kaynaklar) muhasebede çeşitli özellikleri bakımından farklı sınıflamalara tabi tutulmaktadır: Vadelerine göre: 1. Kısa vadeli yabancı kaynaklar (borçlar), 2. Uzun vadeli yabancı kaynaklar (borçlar). Senede bağlanıp, bağlanmamış olmalarına göre 1.Senetsiz borçlar, 2. Senetli borçlar. TİCARİ BORÇLAR
1. İşletme 15.4.200. tarihinde, Barış Ticaret İşletmesinden 74 nolu fatura ile tamamı kredili 250.000.000 liralık; Bilge Ticaret İşletmesinden 45 nolu fatura ile 140.000.000 liralık mal satın almıştır. Bu alımların toplam KDV’si 39.000.000 liradır. 2. Barış Ticaret İşletmesi, alınan malın gönderilmesi için işletme adına ödediği 10.000.000 + 1.000.000 KDV liralık nakliye faturasını 20.4.200. tarihinde işletmeye göndermiştir. 3. Bilge Ticaret İşletmesinden alınan malın 15.000.000 + 1.500.000 KDV liralık kısmı 25.4.200. tarihinde iade edilmiştir. 4. İşletme 30.4.200. tarihinde satıcı Barış Ticaret İşletmesine 100.000.000 lira; Bilge Ticaret İşletmesine 75.000.000 lira nakden ödemiştir.
Senetli borç, satın alınan mal veya sağlanan hizmetin bedeline ya da daha önceki borca karşılık, bir bono imzalanıp verilmesi ya da işletme üzerine çekilen poliçenin kabul edilmesiyle doğar. İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senede bağlı borçları "321 Borç Senetleri Hesabı"nın alacağına kaydedilirken, bu senetlerin çeşitli şekillerde ödenmeleri, borcuna kaydedilir. Bu hesap, borç senetlerinin üzerindeki yazılı değerler üzerinden alacaklanıp borçlandığından herhangi bir andaki alacak kalanı işletmenin ödemesi gereken borç senetlerinin yazılı değerleri (nominal değerler) toplamına eşit olur. Senetle mal alımında, mal mevcudunda ve senetli borçlarda bir artış meydana gelir. Senetli borçlardaki bu artış "321 Borç Senetleri Hesabı" nın alacağına kaydedilir. İşletme, 6.7.200. tarihinde Gezer Ticaret İşletmesinden 200.000.000 + 20.000.000 KDV liralık mal satın almıştır. Karşılığında 220.000.000 liralık bir bono imzalayarak vermiştir.
Yukarıda ilk madde senet karşılığı mal alımı; ikinci madde ise bonoya (220.000.000 x 0.006 = 1.320.000) daha önce kullanılmak için alınmış bulunan pul stokundan yapıştırılan damga pulunun muhasebeleştirilmesine aittir. Hesaba karşılık bono verilmesi durumunda senetsiz borç, senetli borç haline dönüşür. Senedin nominal değerinin saptanmasındaki koşullara göre de kayıtlarda farklılık olur. İşletme daha önce bir mal alımından doğan 150.000.000 lira tutarlı borcuna karşılık satıcı Kovan Kolektif şirketine 12.10.200. tarihinde aynı değerde bir bono vermiştir.
Poliçe, bir kişinin borçlusundan olan alacağını kendi borçlu olduğu üçüncü kişiye devretme esasına dayanır. Muhatap poliçeyi kabul etmekle senetsiz borcunu, senetli hale getirmiş olur. Poliçenin kendisine, keşideci veya lehdar tarafından sunulması fark yaratmaz. İşletme 8.8.200. tarihinde 180.000.000 lira borçlu bulunduğu satıcı Hakan Ateş’in keşide ettiği aynı değerde bir poliçe üzerine "kabul" şerhini koyduktan sonra lehdarına vermiştir.
Görüldüğü gibi senetsiz borca karşılık bir bono verilmesi ile poliçe kabulü arasında muhasebeleştirme bakımından da bir fark olmamıştır. Vadesi gelen senetler, alacaklısı tarafından ya işletmeye ibraz edilerek bedeli talep edilir; ya da bir bankaya tahsile verilir. Her iki durumda da işletme senet bedelini ya nakden ya da bankadaki ticari mevduat hesabı üzerine keşide edilmiş çek vermek suretiyle öder. İşletme, 3.11.200. tarihinde vadesi gelen 240.000.000 lira nominal değerli senedini ilgili bankaya ödemiş ve senedini geri almıştır.
Senedin vadesi dolduğunda nakit durumu elverişli olmayan işletme, senedin değiştirilmesi konusunda senedin alacaklısı ile anlaşabilir. Bu durumda yeni senedin tutarının uzatılan vade için hesaplanacak faiz kadar büyük olması doğaldır. İşletme, 3.5.200. tarihinde vadesi gelen 250.000.000 lira nominal değerli bir senedi, nakit durumunun elverişsiz olması nedeniyle ödeyemeyeceğinden senedin alacaklısı ile anlaşmış 3.8.200. vadeli ve 300.000.000 lira nominal değerli yeni bir senetle değiştirmiştir.
"326 Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı", üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği hesaptır. Alınan depozito ve teminatlar bu hesabın alacağına, geri ödenenler veya hesaba karşılık sayılanlar hesabın borcuna kaydedilir. İşletme, 6.6.200. tarihinde alıcı Cam Ticaret İşletmesi’nden 100.000.000 lira kap depozitosu almıştır.
Alıcı Cam Ticaret İşletmesi, karşılığında 100.000.000 depozito verdiği kapları işletmeye iade etmemiş; işletme de bu tutarı, kapların hesaplardaki bedeliyle (100.000.000) mahsup etmiştir. 
DİĞER BORÇLAR 331 ORTAKLARA BORÇLAR "331 Ortaklara Borçlar Hesabı" esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısıyla işletmenin ortaklara (ferdi işletmelerde işletme sahibine) olan borcu gösteren bir hesaptır. Borcun doğması halinde hesaba alacak, ödenmesi halinde ise borç kaydedilir. Arı Kolektif şirketi, kısa vadeli finansman ihtiyacı için 2.2.200. tarihinde ortak Ali Uzun’dan 500.000.000 lira borç almıştır. 
Arı Kolektif şirketi, ortağı Ali Uzun’un gelir vergisi ve fon payı taksidi olarak vergi dairesine 31.3.200. tarihinde 250.000.000 lira yatırmış ve bu ortağa olan borcundan mahsup etmiştir. 
335 PERSONELE BORÇLAR Ücret, bir üretim faaliyetine bedensel ve düşünsel çaba harcayarak katkıda bulunan kişiye emeğinin karşılığı olarak verilen bedeldir. Ücret gelirlerinin vergilendirilmesiyle ilgilenen Gelir Vergisi Kanunu ise, "Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir…" şeklinde bir tanım yapmıştır. İş hayatında çalışanlara gerek yasalardan, gerekse yapılan sözleşmelerden doğan çeşitli ödemeler yapılmaktadır. Bu ödemelerin bazıları, yapılan bir çalışma karşılığı olup, bazılarının da herhangi bir çalışma ile ilgisi bulunmamaktadır. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Kök ücret, yasalara veya hizmet (iş) sözleşmesine göre çalışanın işverene yapmak zorunda olduğu hizmet karşılığı aldığı bir ücreti ifade eder. İşçilere çalışmadıkları halde ödenen hafta tatili ve resmi tatil ücretleri de kök ücret kavramı içinde sayılmaktadır. Fazla çalışma ücreti, genel olarak günlük çalışma süresinin dışında fazladan yapılan çalışmalar karşılığı İş Kanunu ve toplu sözleşme hükümlerine uygun olarak ödenen bedeldir. Prim, işçinin daha verimli çalışmasını, işletme amaçlarının gerçekleştirilmesine yardımcı olmasını, işçiler arasında verimli çalışmanın özendirilmesini sağlamak amacıyla normal çalışma karşılığı ücretten ayrı olarak yapılan ödemeler ya da sağlanan menfaatlerdir (satış primi, üretim primi gibi). İkramiye, işçiye işverenler tarafından yasa, toplu sözleşme, bir buluş karşılığı ya da işinde gösterdiği beceri ve başarı karşılığı ödenen bir ücret eklentisidir. Kasa tazminatı ya da mali sorumluluk tazminatını "kendi kusuru olmaksızın zarara uğrayan ya da uğradığı varsayılan kişiye bu zararını karşılamak amacıyla yapılan ödemelerdir" diye tanımlamak mümkündür. Yıllık izin ücreti, personele yılın belirli bir zamanında dinlenmesi için çalışma karşılığı olmaksızın ödenen bir ücrettir. Diğer ücret eklentileri, yukarıda tanımlananların dışında, yasalar ya da toplu sözleşmeler sonucu personele nakdi ya da ayni ödemelerin yapıldığı görülmektedir. Yemek yardımı, ulaşım yardımı, aile yardımı, yakacak yardımı, konut yardımı, sosyal sigorta işveren primi, kıdem tazminatı vb. İşveren, çalıştırdığı personelin brüt ücretlerinden Gelir vergisi İşçi sigorta primi Damga Vergisi, bazı hallerde tasarruf teşvik primi keserek belirli süreler içinde ilgili kurumlara yatırmakla sorumludur. Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
Büyük Defter Kayıtları:
