Bir atıf notu:
-Münafıkların, hidayete karşılık dalaleti almaları, bak: 1301.p.
1902- Eğer desen: “Kader ile cüz’-i ihtiyarî, nasıl tevfik edilebilir?
Elcevab: Yedi vecihle.
Birincisi. elbette kâinatın intizam ve mizan lisaniyle hikmet ve adaletine şehadet ettiği bir Âdil-i Hakîm, insan için medar-ı sevab ve ikab olacak, mahiyeti meçhul bir cüz-i ihtiyarî vermiştir. O Âdil-i Hakîm’in pek çok hikmetini bilmediğimiz gibi, şu cüz-i ihtiyarînin kaderle nasıl tevfik edildiğini bilmediğimiz, olmamasına delalet etmez.
İkincisi: Bizzarure herkes kendisinde bir ihtiyar hisseder. O ihtiyarın vücudunu vicdanen bilir. Mevcudatın mahiyetini bilmek ayrıdır, vücudunu bilmek ayrıdır. Çok şeyler var: Vücudu bizce bedihi olduğu halde, mahiyeti bizce meçhul... İşte şu cüz’-i ihtiyarî, öyleler sırasına girebilir. Herşey, malumatımıza münhasır değildir. Adem-i ilmimiz, onun ademine delalet etmez.
Üçüncüsü: Cüz’-i ihtiyarî, kadere münafi değil. Belki kader, ihtiyarı te’yid eder. çünki kader, ilm-i İlahînin bir nev’idir. ilm-i ilahî, ihtiyarımıza taalluk etmiş. Öyle ise, ihtiyarı te’yid ediyor, ibtal etmiyor.
1903- Dördüncüsü: Kader, ilim nev’indendir. ilim, maluma tabidir. Yani nasıl olacak, öyle taalluk ediyor. yoksa malum, ilme tabi değil. Yani ilim desatiri, malumu haricî vücud noktasında idare etmek için esas değil. Çünki malumun zatı ve vücud-u haricîsi, iradeye bakar ve kudrete istinad eder. Hem ezel, mazi silsilesinin bir ucu değil ki, eşyanın vücudunda esas tutulup ona göre bir mecburiyet tasavvur edilsin. Belki, ezel; mazi ve hal ve istikbali birden tutar, yüksekten bakar bir ayine-misaldir. öyle ise, daire-i mümkinat içinde uzanıp giden zamanın mazi tarafında bir uç tahayyül edip, ona ezel deyip, o ezel ilmine, eşyanın tertib ile girmesini ve kendisini onun haricinde tevehhüm etmesi, ona göre muhakeme etmek hakikat değildir.
Şu sırrın keşfi için şu misale bak: Senin elinde bir ayine bulunsa, sağ tarafındaki mesafe mazi, sol tarafındaki mesafe müstakbel farzedilse; o ayine yalnız mukabilini tutar. Sonra o iki tarafı bir tertib ile tutar, çoğunu tutamaz. O ayine ne kadar aşağı ise, o kadar az görür. Fakat o ayine ile yükseğe çıktıkça o ayinenin mukabil dairesi genişlenir. Gitgide bütün iki taraf mesafeyi birden bir anda tutar. İşte şu ayine şu vaziyette onun irtisamında, o mesafelerde cereyan eden hâlat birbirine mukaddem-muahhra, muvafık-muhalif denilmez.
İşte kader, ilm-i ezelîden olduğu için; ilm-i ezelî, hadisin tabiriyle: “Manzar-ı a’lâdan, ezelden ebede kadar herşey, olmuş ve olacak birden tutar, ihata eder bir makam-ı a’lâdadır.” (181) Biz ve muhakematımız, onun haricinde olamaz ki, mazi mesafesinde bir ayine tarzında olsun.
1904- Beşincisi: Kader, sebeble müsebbebe bir taalluku var. Yani şu müsebbeb, şu sebeble vukua gelecek. Öyle ise denilmesin ki: “Madem filan adamın ölmesi, filan vakitte mukadderdir. Cüz’-i ihtiyariyle tüfek atan adamın ne kabahatı var, atmasaydı yine ölecekti?”
Sual: Niçin denilmesin?
Elcevab: Çünki kader, onun ölmesini onun tüfeğiyle tayin etmiştir. Eğer onun tüfek atmamasını farzetsen, o vakit kaderin adem-i taallukunu farzediyorsun. O vakit ölmesini ne ile hükmedeceksin? Yalnız Cebrî gibi, sebebe ayrı, müsebbebe ayrı birer kader tasavvur etsen veyahut Mu’tezile gibi kaderi inkâr etsen, Ehl-i Sünnet ve Cemaati bırakıp fırka-i dalleye girersin. Öyle ise, biz ehl-i hak deriz ki: “Tüfek atmasaydı, ölmesi bizce meçhul.” Cebrî der: “Atmasaydı yine ölecekti.” Mu’tezile der: “Atmasaydı ölmiyecekti.”
1905- Altıncısı:(*) Cüz’-i ihtiyarînin uss-ül esası olan meyelan, Maturidîce bir emr-i itibarîdir, abde verilebilir. Fakat Eş’arî, ona mevcud nazarıyla baktığı için abde vermemiş. Fakat o meyelandaki tasarruf, Eş’ariyece bir emr-i itibarîdir. Öyle ise o meyelan, o tasarruf, bir emr-i nisbîdir. Muhakkak bir vücud-u haricîsi yoktur.Emr-i itibarî ise, illet-i tamme istemez ki; illet-i tamme vücudu için lüzum ve zaruret ve vücub ortaya girip ihtiyarı ref’etsin. Belki o emr-i itibarînin illeti, bir rüçhaniyet derecesinde bir vaziyet alsa, o emr-i itibarî sübut bulabilir. Öyle ise, o anda onu terkedebilir. Kur’an ona o anda diyebilir ki: “Şu şerdir, yapma.”
Evet eğer abd, hâlik-ı ef’ali bulunsaydı ve icada iktidarı olsaydı, o vakit ihtiyarı ref’olurdu. Çünki ilm-i usûl ve hikmette ²f«D< ²v«7 ²`¬D«< ²v«7_«8 kaidesince mukarrerdir ki: “Bir şey vacib olmazsa, vücuda gelmez”: Yani illet-i tamme bulunacak, sonra vücuda gelebilir. İllet-i tamme ise, malulü bizzarure ve bilvücub iktiza ediyor. O vakit ihtiyar kalmaz.
1906- Eğer desen: Tercih bila müreccih muhaldir. Halbuki, o emr-i itibarî dediğimiz kesb-i insanî; bazan yapmak ve bazan yapmamak, eğer mûcib bir müreccih bulunmazsa tercih bilâ müreccih lâzım gelir. Şu ise, usûl-ü Kelâmiyenin en mühim bir esasını hedmeder?
Elcevab: Tereccüh bilâ müreccih muhaldir. (**) Yani: Müreccihsiz, sebebsiz rüchaniyyet muhaldir. Yoksa, tercih bila müreccih caizdir ve vakidir. İrade bir sıfattır, onun şe’ni böyle bir işi görmektir.
1907- Eğer desen: Madem katli halkeden Hak’dır. Niçin bana katil denilir?
Elcevab: Çünki ilm-i sarf kaidesince ism-i fail, bir emr-i nisbî olan masdardan müştaktır. Yoksa bir emr-i sabit olan hasıl-ı bilmasdardan inşikak etmez. Masdar kesbimizdir; katil ünvanını da biz alırız. Hasıl-ı bilmasdar, Hakk’ın mahlukudur. Mes’uliyeti işmam eden birşey, hasıl-ı bilmasdardan müştak kılınmaz.
1908- Yedincisi: İrade-i cüz’iye-i insaniye ve cüz-i ihtiyariyesi çendan zaiftir, bir emr-i itibarîdir, fakat Cenab-ı Hak ve Hakîm-i Mutlak o zaif, cüz’î iradeyi irade-i külliyesinin taallukuna bir şart-ı adi yapmıştır. Yani manen der: “Ey abdim! ihtiyarınla hangi yolu istersen, seni o yolda götürürüm. Öyle ise mes’uliyet sana aittir!” Teşbihte hata olmasın, sen bir iktidarsız çocuğu omuzuna alsan, onu muhayyer bırakıp “Nereyi istersen, seni oraya götüreceğim” desen, o çocuk yüksek bir dağı istedi, götürdün. Çocuk üşüdü yahut düştü. Elbette “Sen istedin” diyerek itab edip üstünde bir tokat vuracaksın. İşte Cenab-ı Hak, Ahkem-ül Hâkimîn, nihayet zaafta olan abdin iradesini bir şart-ı adi yapıp irade-i külliyesi ona nazar eder.
Elhasıl: Ey insan! Senin elinde gayet zaif, fakat seyyiatta ve tahribatta eli gayet uzun ve hasenatta eli gayet kısa, cüz-i ihtiyarî namında bir iraden var. O iradenin bir eline duayı ver ki, silsile-i hasenatın bir meyvesi olan Cennet’e eli yetişsin ve bir çiçeği olan saadet-i ebediyeye eli uzansın. Diğer eline istiğfarı ver ki, onun eli seyyiattan kısalsın ve o şecere-i mel’unenin bir meyvesi olan zakkum-u Cehennem’e yetişmesin. Demek dua ve tevekkül,meyelân-ı hayra büyük bir kuvvet verdiği gibi, istiğfar ve tevbe dahi meyelan-ı şerri keser, tecavüzatını kırar.” (S. 466-468)
1908/1- Kaderin adaletle muamele ettiğini beyan eden Bediüzzaman Hazretleri şu hususu ehemmiyetle nazar verir:
“Bir hâdisede hem insan eli, hem de kader müdahalesi olduğundan; insan, zahirî sebebe bakıp bazan haksız hükmedip zulmeder. Kader, o musibetin gizli sebebine baktığı için adalet eder.” diye Risale-i Nurda bir kaide-i esasiyedir. (K.L.193)
1909- Yani ef’al-i beşeriye içinde kaderin adaleti vardır. Evet” bazan zulüm içinde adalet tecelli eder. Yani insan bir sebeble bir haksızlığa, bir zulme maruz kalır; başına bir felaket gelir, hapse de mahkûm olur, zindana da atılır. Bu sebeb haksız olur. Bu hüküm bir zulüm olur. Fakat bu vakıa, adaletin tecellisine bir vesile olur. Kader-i İlahî başka bir sebebden dolayı cezaya mahkûmiyete istihkak kesbetmiş olan o kimseyi bu defa bir zalim eliyle cezaya çarptırır, felakete düşürür. Bu adalet-i İlahiyenin bir nevi tecellisidir.” (E.L.II.78) (Bak: 81.p.) der ve aynı kaidenin bir tatbikatı manasında şunu hikâye eder:
“Bu sekiz dokuz senede, sekiz dokuz defa tecrübem var ki, onların zâlimane bana karşı muamelelerinin vukuundan sonra, kader-i İlahîyi düşünüp “Ne için bunları bana musallat et diye nefsimin desiselerini arıyordum. Her defada, ya nefsim şuursuz olarak enaniyete fıtrî meyletmiş veyahud bilerek beni aldatmış, anlıyorum. O vakit kader-i İlahî o zâlimlerin zulmü içerisinde hakkım da adâlet etmiş, derdim. Ezcümle: Bu yazın arkadaşlarım güzel bir ata beni bindirdiler. Bir seyrangâha gittim. Şuursuz olarak nefsimde hodfuruşane bir keyf arzusu uyanmakla ehl-i dünya öyle şiddetli o arzumun karşısına çıktılar ki, yalnız o gizli arzuyu değil belki çok iştihalarımı kestiler. Hattâ ezcümle, bu defa Ramazandan sonra, eski zamanda gayet büyük, kudsî bir imamın bize karşı gaybî kerametiyle iltifatından sonra kardeşlerimin takva ve ihlasları ve ziyaretçilerin hürmet ve hüsn-ü zanları içinde-ben bilmeyerek-nefsim müftehirane, güya müteşekkirane perdesi altında riyakârane bir enaniyet vaziyetini almak istedi. Birden bu ehl-i dünyanın hadsiz hassasiyetle ve hattâ riyakârlığın zerrelerini de hissedebilir bir tarzda, birden bana iliştiler. Ben Cenab-ı Hakk’a şükrediyorum ki, bunların zulmü bana bir vasıta-i ihlas oldu.
1910- Hem Kur’anda kaderin tasarrufunu bildiren âyetlerden birinde şöyle buyurulur:
“ (3:26) š_«L«# ²w«8 «t²VW²7 |¬#ÌY# ¬t²VW²7~ «t¬7_«8 ÅvZ±V7~ ¬u5 İşte şu âyet Cenab-ı Hakk’ın nev’-i beşerin hayat-ı içtimaiyesindeki tasarrufatını şöyle gösteriyor ki; izzet ve zillet, fakr ve servet doğrudan doğruya Cenab-ı Hakk’ın meşietine ve iradesine bağlıdır. Demek kesret-i tabakatın en dağınık tasarrufatına kadar meşiet ve takdir-i İlahiye iledir, tesadüf karışamaz.” (S. 418)
Hem “(8:24) ¬y¬A²V«5«— ¯š²h«W²7~ «w²[«" ÄYE«< işaratıyla insanın kalbine ve iradesine müdahalesinden tut, ta (39:;67) ¬y¬X[¬W«[¬" °_Å<¬Y²O«8 ~«Y«WÅK7~«— yani, bütün semavatı bir kabzasında tutmasına kadar” (S.396) kader hâkimdir.
1911- Hakikat-ı hal böyle olduğu halde, “nefis daima ızdıraplar, kalaklar içinde evhamdan kurtulup tevekküle yanaşmıyor. Hükm-ü kadere razı olmuyor. Halbuki şemsin tulu’ ve gurubu muayyen ve mukadder olduğu gibi, insanın da dünyaya tulu’ ve gurubu ve sair mukadderat, kalem-i kader ile cephesinde yazılıdır. isterse başını taşa vursun ki, o yazıları silsin; fakat başı kırılır, yazılara bir şey olmaz ha! ...” (M.N. 122)
1912- Keza “ merayı tecavüz eden koyun sürüsünü çevirtmek için çobanın attığı taşlara musab olan bir koyun lisan-ı haliyle: “Biz çobanın emri altındayız, o bizden daha ziyade faidemizi düşünür. Madem onun rızası yoktur, dönelim.” diye kendisi döner, sürü de döner.
Ey nefis! Sen o koyundan fazla asi ve dâll değilsin. Kaderden sana atılan bir musibet taşına maruz kaldığın zaman «–YQ¬%~«‡ ¬y¬[«7¬~ _Å9¬~«— ¬y±V¬7 Å–¬~ (2:156) söyle ve merci-i hakikiye dön, imana gel, mükedder olma. O seni senden daha ziyade düşünür.” (M.N. 120)
1913- Kaderin hâkimiyetini gösteren bir hâdise hakkında sorulan bir sual ve cevabı:
“Hazret-i Ömer’in (R.A.) minber üstünde, bir aylık mesafede bulunan Sariye namındaki bir kumandanına: «u«A«D²7~«u«A«D²7~ «}«<¬‡_«, _«< (182) deyip, Sariye’ye işittirip, sevk-ül ceyş noktasından zaferine sebebiyet veren kerametkârane kumandası ne derece keskin nazarlı olduğunu gösterdiği halde, neden yanındaki katili Firuz’u o keskin nazar-ı velayetiyle görmedi?
Elcevab: Hazret-i Yakub. Aleyhisselâm’ın verdiği cevab ile cevab veririz. Yani Hazret-i Yakub’dan sorulmuş ki: “Ne için Mısır’dan gelen gömleğinin kokusunu işittin de, yakınında bulunan Ken’an Kuyusundaki Yusuf’u görmedin?” Cevaben demiş ki: “Bizim halimiz şimşekler gibidir; bazan görünür, bazan saklanır. Bazı vakit olur ki, en yüksek mevkide oturup her tarafı görüyoruz gibi oluruz. Bazı vakitte de ayağımızın üstünü göremiyoruz.”
Elhasıl: insan her ne kadar fail-i muhtar ise de, fakat (76:30)
yÁV7~ «š_«L«< ²–«~ Ŭ~ «–— š_«L«#_«8«— sırrınca meşiet-i ilahiye asıldır, kader hâkimdir. Meşiet-i İlahiye, meşiet-i insaniyeyi geri verir.
h«M«A²7~ «|¬W2 ‡«f«T²7~ «š_«% ~«†¬~ hükmünü icra eder. Kader söylese iktidar-ı beşer konuşmaz, ihtiyar-ı cüz’î susar.” (M.52)
1914- “Cenab-ı Hakk’ın ata, kaza ve kader namında üç kanunu vardır. Ata, kaza kanununu, kaza da kaderi bozar.
Meselâ: Bir şey hakkında verilen karar, kader demektir. O kararın infazı, kaza demektir. O kararın iptaliyle hükmü kazadan afvetmek, ata demektir. Evet yumuşak bir otun damarları katı taşı deldiği gibi, ata da kaza kanununun kat’iyetini deler. Kaza da ok gibi kader kararlarını deler. Demek atanın kazaya nisbeti, kazanın kadere nisbeti gibidir. Ata, kaza kanununun şümulünden ihraçtır. Kaza da kader kanununun külliyetinden ihracıdır. Bu hakikate vâkıf olan arif:
“Ya İlahî! Hasenatım senin ata’ndandır. Seyyiatım da senin kaza’ndandır. Eğer ata’n olmasa idi, helâk olurdum” der.” (M.N.206)
“Maziye, mesaibe kader nazarıyla ve müstakbele, maasîye teklif noktasında bakmak lâzımdır. Cebr ve İ’tizal, burada barışırlar.” (M.472)
Dostları ilə paylaş: |