İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

1456- qqİBLİS j[V"~ : İnsanları Allah yolundan çıkarmağa çalışan şeytan. (Bak: Hannas, Şeytan)

“İblis ismini bazı müfessirîn-i mukaddime ‰«Ÿ²"~ masdarından bir ism-i Arabî olarak göstermişlerdir. İblâs ise hayırdan me’yusiyet, pişmanlık ve mahzuniyet ma­nalarına gelir. İblisi dahi Cenab-ı Allah ma’siyetine mukabil bütün hayırlardan me’yus bir şeytan-ı racim kılmıştır. O halde İblis, hayırdan son derece me’yus de­mektir ve i’rabda esma-i a’cemiye ahkâmına tabi tutul­muş ve gayr-ı münsarıf ol­muştur. Fakat böyle olması daha ziyade gösterir ki, bu dahi “Âdem” gibi a’cemîdir. Arabçaya diğer bir lisandan intikal etmiştir. Muhakkikîn buna kail olmuşlardır.” (E.T. 320)

İblis’in emr-i İlahîye muhalefet ve isyandan dolayı küfrü zahir oldu. Mu’cem-ül Müfehres, İblis’i cinlerin babası olarak kaydeder.

Rivayette, iblisin arşı (tahtı-hakimiyet merkezi) bahr (deniz) üzerindedir deniliyor. (Müslim 5. kitab 66,67. hadisler. İbn-i Hanbel 3. cild, sh.314,332, 354, 366, 384.ve Ramuz-ul ehadis sh. 110/9 ve Bak:3884/1.p.sonu.)

1456/1- İblis’in bilgisi ve isyanından önceki yeri ve inkârının mahiyeti ve hayatperestliği gibi hususlarda (7:13-15) âyetlerinin tefsirinde şu bilgi verili­yor: «Ä_«5 Allah buyurdu ki _«Z²X¬8 ²n¬A²;_«4 Öyle ise in oradan.-o bulunduğun Cennet’den ya­hut zümre-i melaike içinden. _«Z[¬4 «hÅA«U«B«# ²–«~ «t«7 ­–Y­U«< _«W«4 Çünki senin orada tekebbür etmen olamaz. -o makam-ı ulvi, haddini bilen ehl-i taat ve tevazua mah­sustur. «w<¬h¬3_ÅM7~ «w¬8 «tÅ9¬~ ²‚­h²'_«4 Binaenaleyh çık sen, artık küçülenlerdensin-tekebbür küçüklüktür, büyüyecek olan büyük­lenmez, büyüklenen behemehal kü­çülür.

....Bu hitab-ı gadab karşısında vücud-u mahlukun lâşey olduğunu anlayan İblis, derhal idamından korkarak ve zillet ü hakaretle olsun hayatı memata tercih ederek «–Y­C«Q²A­< ¬•²Y«< |«7¬~ |¬9²h¬P²9«~ «Ä_«5 beni onların ba’s olunacakları güne kadar inzar ve imhal et dedi: Yani Âdem ve zürriyetinin ba’delmevt ba’sleri vaktine kadar öldürme de ecelimi tehir eyle diye tazarru’ ve niyaz etti-ki bugün (39:68) «–—­h­P²X«< °•_«[¬5 ²v­;~«†¬_¬4 >«h²'­~ ¬y[¬4 «e¬S­9 Åv­$ mantukunca (83:6) «w[²W«7_«Q²7~ ¬±«h¬7 ­‰_ÅX7~ ­•Y­T«< «•²Y«< olan nefha-i saniye vaktidir. Bundan an­laşılır ki, İblis esasen Hâlık Teala’yı münkir olmadığı gibi, ba’si de münkir değildir. O biliyormuş ki; Âdem’in nesli ve zürriyeti olacak, bir müddet yaşıyacaklar, sonra ölecekler ve bir gün gelip ba’s olu­nacaklar. Şu halde İb­lis’in küfrü Allah’ı âhireti inkâr suretiyle değil, emr ü teklifi ve vücub-u ameli inkâr ile muaraza suretindedir. Şayan-ı dikkattir ki İblis bu yevm-i ba’se ka­dar imhal talebi zımnında nefha-i ûlâ devresini atlatıp illel’ebed ölümden kurtulmayı ve zillet ü hakaret içinde de olsa fenasız bir bekaye erişmeyi arzu etmiş ve fakat bunu tasrih etmeyip, kurnazlık etmek istemiştir. Çünki yevm-i ba’sten sonra mevt yoktur. Binaenaleyh bu derece meyl-i hayat da İblis’in hissi demektir. Hiçbir mahlukunun herhangi bir taleb ve niyazını külliyyen reddetmek şanından

olmıyan ve (3:l19) ¬‡—­f­M7~ ¬€~«g¬" °v[¬V«2 olan Allah Teala nazar-ı izzetinden koğduğu İblis’in bile ricasını suret-i mutlakada reddetmiyerek, «w<¬h«P²X­W²7~ «w¬8 «tÅ9¬~ «Ä_«5 Şübhelenme sen münzarîndensin-yani eceli tehir edilenlerdensin bu­yurdu. Fa­kat «–Y­C«Q²A­< ¬•²Y«< |«7¬~ gayesini müsaade etmedi, bil’akis Sure-i Hıcr’de ve Sure-i Sad’da geleceği vechile (15:38) (38:81) ¬•Y­V²Q«W²7~ ¬a²5«Y²7~ ¬•²Y«< |«7¬~ vakt-i malum gününe ka­dar bir ecel ile inzar buyurdu ki,

«yÁV7~ «š_«- ²w«8 ެ~ ¬Œ²‡«ž²~|¬4 ²w«8«— ¬€~«Y«WÅK7~|¬4 ²w«8 «¬i«S«4 ¬‡YÇM7~|¬4 ­e«S²X­< «•²Y«<

(27:87) medlûlü üzere nefha-i ûlâ günüdür. “ (E.T. 2134)

Aşağıda bir kısmını notlar halinde kaydettiğimiz İblis hakkındaki âyetler, kâfir ve bilhassa münafık insî şeytanların da İblis gibi azgın liderleri oldu­ğunu bildirirler. Bunlar da enaniyet firavunluğu ile hakka tuğyan edip (Bak: Tağut) insanları idlal et­tiklerinden, bu gibi âyetlerde mü’minler ikaz edilip, onlardan ve cereyanlarından uzaklaşmaları dersi verilir.