İsmail arabaci kiMDİR

LİTVANYA’LI TATARLAR
Türk Tatar tarihi çetrefillidir, onların kendilerine çizdikleri yollar o kadar çok ve çeşitlidir ki, izleyen tarihçileri bile şaşırtır. Büyük bozkıra yüzlerce yıl hükmeden ve Doğu Avrupa’ya saçılan Tatarlardan bir kısmı da 1397’den itibaren Litvanya topraklarına göç etmişti. O zamanki Büyük Litvanya Prensliği’nin tebaası olan, kılıçlarının bu Prensliğe kiralayan Tatarlar, bugünkü Litvanya, Polonya ve Belarus Tatarlarının atalarıdır. O tarihten beri, yani 600 yıldır, Litvanya Tatarlarının, Kırım’daki, Volga boylarındaki akrabalarından koparan şey dillerini kaybetmeleri oldu. Büyük Litvan kitlesi içinde, Tatar bilincinin kaybetmeden yaşayan Tatarların dillerinin unutmalarının nedeni şuydu: Onlar Litvanların arasına yabancılar olarak katıldılar ama içine girdikleri toplumun kıyısında kalmadılar. Litvan Prensi onların savaşçılıklarına büyük önem vermiş ve kendisinin de yaşadığı eski başkent Trakay etrafına Tatar ve Karay Türklerini yerleştirmişti. Sonraki yerleşimlerde de hep Litvanlarla iç içe yaşadılar. Giderek Litvanca birinci dil haline geldi. Ancak Tatarlar dinlerinin değiştirmediler, Müslüman kaldılar. Tatar ulusunun bir parçası olmayı bu sayede korudular. Tatarların Litvanya’daki asıl yerleşim yeri başkent Vilnius yakınlarındaki Kırk Tatar köyü. En eski Tatar camii ve mezarları burada. Lİtvanya’da 7.000 kişilik Müslüman Türk Tatar nüfusu yaşıyor.

Kimliklerini yaşatmanın tek yolu, yeni kuşakların eğitiminden geçiyor. Litvanya’nın başkenti Vilnius’da yaşayan Tatarlar, çocuklarını hafta sonları Türkiye’den gönderilen öğretmenlerin ders verdiği, İslam dininin gereklerinin öğretildiği kurslara gönderiyorlar. Litvanya Tatarları kendileri gibi azınlık bir topluluğun geleceğinin eğitimden geçtiğine inanıyorlar. Çocuklar Litvan okullarda okuyorlar. Vilnius’un yakın banliyölerindeki ve köylerindeki bu okullarda, Tatar çocuklarının kendi dillerinin öğrenme hakları var. Din dersi seçmeli, isteyen bu derslere girebiliyor.

Vilnius’daki Tatar mezarlığı, ay yıldızlı, Arapçayı ve ölenlerin fotoğraflarını bir araya getiren mezar taşlarıyla dikkat çekiyor. Koyu renk mermer üstüne lazer ile kazınarak oluşturulan resimler. Tatarların inanışına aykırı değil. Tatarlar, ata geleneği konukseverliğe büyük değer veriyor. On dakikalık bir ziyaret için bile olsa, gelenler yemek yemeden bırakılmıyor, hemen sofra kuruluyor. Kırk Tatar köyünde bir evde Türkiye’den gelen biz misafirleri için mantı hazırlayan kadınlar, Tatar yemeklerinin lezzetini yaşatmaya devam ediyor.

Litvanya’da birde nüfusları tükenmek üzere olan Karaim (Karay) Türkleri yaşıyor. Karaim Türkleri eski Hazar Türklerinin devamı. Yahudiliğe benzer bir dinleri var. Türkçe’nin Kıpçak dil grubuna ait bir dil konuşuyorlar. Litvanya’da 2.000-3.000 arasında nüfusları bulunuyor. Bir o kadar da Kırım’da yaşıyorlar. Kültürleri kayboluyor diye Unesco tarafından koruma altına alınmış bulunmaktalar.

Kaynak: ATLAS coğrafya ve keşif dergisi. Kasım 2004. Sayı 140.