İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi

. 640, 645, terc. Bachrach, s. 71, 78; Itinerarium, s. 247.

270 Willermus Tyrensis, terc. Krey, II, s. 171.

271 Niketas Khoniates, Niketas Khoniates. Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), terc. F. Işıltan, TTK-Ankara 1995, s. 22; Odo de Deuil (s. 111) ve Willermus Tyrensis (terc. Krey, II, s. 171) de Türk atlılarının bu özelliğine dikkat çekmişlerdir.

272 Radulfus Cadomensis, RHC occ., III, s. 715, terc. Bachrach, s. 58, 171.

273 Niketas Khoniates, terc. Işıltan, s. 122.

274 Çağdaş Bizans tarihçisi Anna Komnena (terc. Dawes, s. 398) da Türklerin okçulukta ne kadar usta olduklarını ifade etmektedir.

275 Willemus Tyrensis, terc. Krey, I, s. 171, II, s. 171.

276 Anna Komnena, terc. Dawes, s. 397 vd., terc. Umar, s. 487 vd.

277 Fulcherius Carnotensis, RHC occ., III, s. 335, terc. Ryan, s. 85; Radulfus Cadomensis, RHC occ., III, s. 622, terc. Bachrach, s. 47; Willermus Tyrensis, RHC occ., I, s. 132, terc. Krey, I, s. 171.

278 Willermus Tyrensis, RHC occ., s. 748, terc. Krey, II, s. 176.

279 Albertus Aquensis, RHC occ. IV, s. 569 vd.; Anna Komnena, terc. Dawes, s. 289, terc. Umar, s. 347.

280 Gesta Francorum, s. 14, 40; Odo de Deuil, s. 95; Radulfus Cadomensis, terc. Bachrach, s. 48, 51; Ansbert, s. 85, 87; Willermus Tyrensis, terc. Krey, II, s. 171.

281 Raimundus Aguilers, terc. Hill, s. 32; Itinerarium, s. 61; Ambroise, s. 232; Willermus Tyrensis, terc. Krey, I, s. 171, II, s. 171.

282 Fulcherius Carnotensis, terc. Ryan, s. 85.

283 Gesta Francorum, s. 23; Odo de Deuil, s. 109, 119, 125, 127; Ansbert, s. 43, 74; Albertus Aquensis, terc. Hefele, I, s. 90 vd.; Willermus Tyrensis, terc. Krey, II, s. 171.

284 Bu Türk savaş taktiği hakkında geniş bilgi için bk. İ. Kafesoğlu, “Malazgirt muharebesi”, İA; A. Donuk, “26-30 Ağustos 1922 Ta’arruzu ve Turan Taktiği”, İ. Ü. Tarih Enstitüsü Dergisi, 12 (1982), s. 459-498. Bu taktik Birinci Haçlı Seferi’nden önce Avrupa’da biliniyordu ve Yakındoğu’daki Franklar tarafından da bazen kullanılmıştır, krş. Smail, s. 78; İ. Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, İstanbul 2007³, s. 291.

285 Bk. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih, terc. A. Özaydın, İslâm Tarihi. İbnü’l-Esîr el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, X, İstanbul, 1987, s. 303 vd. Bu savaşta Haçlılar da Türklerin taktiklerine benzer bir taktikle ikiye ayrılmışlardı. Urfa birlikleri ön safta yer alırken, Antakya birlikleri çarpışmanın ortasında Türklere arkadan hücum etmek için bir dağın arkasında mevzilenmişlerdi. Harran Savaşı hakkında geniş bilgi için bk. Demirkent, Urfa, s. 87 vdd.

286 Urfalı Mateos, s. 239 vd.; Fulcherius Carnotensis, terc. Ryan, s.198; İbnü’l-Kalânisi, s. 103. Mevdûd’un 1110 yılındaki Urfa seferi hakkında geniş bilgi için bk. Demirkent, Urfa, I, s, 133 vdd.

287 Kinnamos, Historia, terc. I. Demirkent, Ioannes Kinnamos’un Historia’sı (1118-1176), TTK-Ankara 2001, s. 63 vd.

288 Frank orduları hakkında geniş bilgi için bk. Smail, s. 88 vdd.

289 Albertus Aquensis, RHC occ., IV, s. 564 vdd., terc. Hefele, II, s. 80 vdd. Krş. I. Demirkent, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul 1995, s. 33 vd.

290 Munro, Letters of the Crusades, I, No: 4, s. 13.

291 Ansbert, s. 80; Itinerarium, s. 61.

292 Odo de Deuil, s. 125.

293 Odo de Deuil, s. 95.

294 Merzifon Savaşı hakkında bk. Albertus Aquensis, RHC occ., IV, s. 567 vdd., terc. Hefele, II, s. 84 vdd. (en geniş bilgiyi verir); Anna Komnena, terc. Dawes, s. 289 vd., terc. Umar, s. 346 vd.; İbnü’l-Esîr, X, s. 248. Geniş bilgi için krş. Demirkent, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, s. 33 vdd., ayrıca Runciman, II, s. 19 vd.

295 Albertus Aquensis, RHC occ., IV, s. 576 vdd., terc. Hefele, II, s. 98 vdd. Krş. Demirkent, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, s. 44 vdd.

296 Albertus Aquensis, RHC occ., IV, s. 580 vdd., terc. Hefele, II, s. 104 vdd.; Urfalı Mateos, s. 217 vd.; Anonim Süryâni Vekayinâmesi, terc. (kısmen) A. S. Tritton, The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1933, s. 74 vd. Krş. Demirkent, ‘1101 Yılı Haçlı Seferleri’, s. 50 vdd. 1101 Yılı Haçlı Seferleri hakkında geniş bilgi için ayrıca krş. agm., Kılıç Arslan, s. 34 vdd.

297 Willermus Tyrensis, RHC occ., I, s. 742 vd., terc. Krey, II, s. 171; Kinnamos, s. 64. İkinci Haçlı Seferi’ne katılan orduların Anadolu’daki yürüyüşleri hakkında geniş bilgi için krş. E. Altan, İkinci Haçlı Seferi (1147-1148), TTK-Ankara 2003, s. 60 vdd.; agm., “İkinci Haçlı Seferi ve Selçuklular”, Türkler, VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 630-634.

298 Odo de Deuil, s. 111; Willermus Tyrensis, RHC occ., s. 746, terc. Krey, II, s. 175.

299 Odo de Deuil, s. 115 vdd.; Willermus Tyrensis, RHC occ., s. 748 vd., terc. Krey, II, s. 175 vdd.

300 Ansbert, s. 76 vd.; Itinerarium, s. 60 vd.; İbnü’l-Esîr, terc. Özaydın, XII, s. 47.

301 Bk. Ansbert, s. 77. Itinerarium (s. 61) da savaşın dar bir geçitte yapıldığını belirtir. Niketas Khoniates (terc. I. Demirkent, Niketas Khoniates’in Historia’sı (1180-1195). Komnenos Hânedanı’nın Sonu ve II. Isaakios Angelos Devri, yay. haz. F. Başar - B. Demiriş, İstanbul 2006, s. 224, n. 413), savaşın Ginklarion yakınlarında olduğunu yazar; kesin yeri bilinmemekle beraber Akşehir ile Konya arasında bir yer olduğuna işaret ederek savaşın Akşehir’den sonra yapıldığını belirtir. Ramsay (Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, terc. M. Pektaş, İstanbul 1960, s. 140)’e göre burası, 1176’da İmparator Manuel’in Türklere mağlup olduğu geçittir.

302 Bu savaş hakkında bk. Ansbert, s. 77 vd.; Itinerarium, s. 61 vd. Bu konuda bilgi veren, dönemin Bizans tarihçisi Niketas (terc. Demirkent, s. 225)’ın kaydına göre Alman Kralı, Türklerin dağ geçitlerinde yerleştiğini duyunca ordugâhını düz arazide kurdu. Gece ordusunu iki kısma ayırdı. Gruplardan birine çadırlarda kalmalarını emretti, öteki gruba da şafak sökerken başka bir yoldan kaçıyormuş gibi yapmalarını emretti. Türkler Almanların gerçekten kaçtığını zannederek, dağlardaki yerlerini terk edip düz araziye indiler ve Almanların ordugâhına hücuma geçtiler. Fakat kaçıyormuş gibi yapanlar geri dönünce Türkler her yönden sarılıp tuzağa düşürüldüler.

303 Ansbert, s. 79; Niketas, terc. Demirkent, s. 223 vd.

304 Ansbert, s. 80 vdd.; Itinerarium, s. 62 vd.; Niketas, terc. Demirkent, s. 226; İbnül-Esîr, XII, s. 47 vd. Friedrich Barbarossa’nın Haçlı seferi ve ölümü hakkında geniş bilgi için ayrıca krş. E. Eickhoff, “Friedrich Barbarossa Anadolu’da”, VII. Türk Tarih Kongresi (25-29 Eylül 1970), Ankara 1972, s. 269 vdd.; Runciman, III, s. 12 vd.; Demirkent, Haçlı Seferleri, s. 150 vdd.; Turan, s. 220 vdd.; S. Kaya, I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), TTK-Ankara 2006, s. 25 vdd.

305 Geniş bilgi için bk. E. Altan, “Dördüncü Haçlı Seferi’nden Sonra Anadolu /Anatolia After the Fourth Crusade”, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Prof. Dr. Işın Demirkent Hatıra Sayısı, 42, İstanbul 2007, s. 65-74, s. 75-84.

 Dr.; [e-mail]

306 Bahsedilen defterdeki bilgiler şu çalışmalarda kullanılmıştır: Rıfkı Melül Meriç, “Beyazid Câmii Mimarı”, AÜ, İlahiyat Fakültesi, Türk ve İslam Sanatları Enstitüsü Yıllık Araştırmalar Dergisi, II, Ankara, 1958, s. 5-75; Ömer Lütfü Barkan, “Osmanlı Saraylarına Ait Muhasebe Defterleri” Belgeler, IX, Ankara 1979, s. 95; İsmail E. Erünsal, “Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları I, II. Bâyezid Devrine Ait Bir İn‘âmât Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, X-XI. İstanbul 1981, s. 213-222; a.mlf., “Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları V, XVI. Asır Divan Şairleriyle İlgili Bâzı Arşiv Kayıtları”, Türklük Araştırmaları, VII İstanbul 1991-92, s. 243-258; Mustafa Açıkgöz, II. Bâyezid Devri İn’âmât Defteri (Muharrem-Zilhicce 910/Haziran-Mayıs 1504-1505), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996. (yayınlanmamış yüksek lisans tezi),

307Şair Kabûlî, İran Şirvan’dan gelmiş. 1472 de Bayezid’in sarayında olduğu biliniyor. Geniş bilgi için bkz. Petra Kappert, Die Osmanischen Prinzen und İhre Residenz Amasya im 15. und 16.Jahrhundert, İstanbul 1976, s. 63-64.

308Şerafettin Turan, Bayezid II, DİA, V, İstanbul 1992, s. 234-238.

309TSMA D.9600 numaralı ve 877/1472-73 yıllarına ait Ruznamçe Defteri’nde Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb diğer sanatkâr gruplarından ayrı olarak yer almaktadır ve 2 kişiden müteşekkildir. Ehl-i hıref ise 11 kişidir. Daha sonra bu katipler cemâati de ehl-i hırefe ilhak edildiği için burada da ehl-i hırefle beraber verilmiştir.

310TSMA D.9600, İstanbul Belediye Ktp. Muallim Cevdet, nr. 0.71.

311Haluk İpekten, Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul 1996, s. 28.

312A.g.e

313 Ömer Lütfü Barkan, “Osmanlı Saraylarına Ait Muhasebe Defterleri”, Belgeler, IX, 13, Ankara 1979, s. 296-380. Adı geçen defter 909/1503-04 yılına ait bilgileri ihtiva etmektedir.

314Firdevsî’nin eserinden farklı müstakil bir eserdir.

315Bütün kayıtlarda umumiyetle “kitab-ı telif-i hod” tabiri geçmekte dolayısıyla kitapların ismi zikredilmemektedir.

316 “İn’âm be-mezkûrîn fî 9 Şaban sene 916: Mevlâna Şah Çelebi bin Kemal Paşa ki Tarih-i Al-i Osman güft nakdiye 30000, cübbe ‘an murabba‘ ba-postin samur sevb.”: İstanbul Belediye Ktp. Muallim Cevdet, nr. 0.71, s.405.

317Halil İnalcık, “The Rise of Ottoman Historiography”, Historians of the Middle East, ed. P.M.Holt, B. Lewis, London 1962, s. 152-157; Sara Nur Yıldız, “Historiography XIV. The Otoman Empire”, Encyclopedia Iranica XII, New York 2004, s. 403-411.

318İn‘âm be-mezkûrîn fî 12 Safer 910: Mevlâna İdris münşî nakdiye 10 000 ‘an hızane, çatma-i Bursa: (Aynı Defter, s. 69); Tetimme-i in‘âm be-mezkûrîn fî 7 Ramazan 910: Mevlâna İdris münşî mirahori ‘an kadife-i kırmızı frengi sade sevb: (Aynı Defter, s. 97); İn’âm be-mezkûrîn fî 10 Şevval 910: Mevlâna İdris münşî nakdiye 7000, çatma-i Bursa sevb: (Aynı Defter, s. 104)

319 Tasadduk be-mezkûrîn fî 16 Zilhicce 910: kâtibân-ı Mevlâna İdris ki kitab-ı hâssa-i neferâni yed 1000, 2000: (Aynı Defter, s. 120); İn‘âm be-mezkûrîn fî 27 Zilhicce 914: Merdüm-i Mevlâna İdris münşî ‘an hidmet-i hâssa feristâde 2000: (Aynı Defter, s. 327); Tasadduk be-mezkûrîn fî 16 Şaban 916: Merdüm Mevlâna İdris 1000: (Aynı Defter, s. 407)

320İn‘âm be-mezkûrîn fî 25 Receb 914: Mevlâna İdris münşî ki kitab dâde nakdiye 10 000, ‘an murabba‘ ba-post samur sevb: (Aynı Defter, s. 304); İn’âm be-mezkûrîn fî 29 Şevval 914: Mevlâna İdris münşî ki kitab âverd nakdiye 7000, came misluhu: (Aynı Defter, s.321).

321İn‘âm be-mezkûrîn fî 29 Receb 916: Valide-i Mevlâna İdris nakdiye 4000, kemha-i sürme-i firengi sade bezira’i Bursa 47: (Aynı Defter, s. 402).

322Tasadduk be-mezkûrîn fî 5 Ramazan 916 Veled-i Mevlâna İdris ki kaside âverd nakdiye 2000, ‘an murabba‘ ba çuka sevb: (Aynı Defter, s. 411).

323Tâziye-i Mevlâna İdris münşî ki veledeş müteveffâ şüd fî 4 Rebiulahir 915; çatma-i Bursa sevb: (Aynı Defter, s. 337)

324TSMA, D.8003. Bu defterde Bayezid’in torunlarından Alemşah Sultan’ın oğlu Osman Çelebi’nin 100 akçe yevmiyesinin olduğu, ayrıca kendisine ayda 2 mirahori kaftan ve diğer istihkakının verildiği, annesi ve diğer maiyetinin gelirleri de kayıtlıdır. Şehzâde Osman 1512’de Yavuz tarafından ortadan kaldırıldığına göre, bu defter onun vefatından önce belki de II. Bayezid’in son aylarına ait olmalıdır.

325TSMA, D.9629

326Muhittin Serin, Şeyh Hamdullah Hayatı, Talebeleri, Eserleri, İstanbul 1992, s. 34 (bundan sonra Serin, Şeyh Hamdullah şekinde kısaltılacaktır); Julian Raby, Zeren Tanındı, Turkish Bookbinding in the 15th Century. The Fondation of an Ottoman Court Style, London 1993, 96-100.

327TSMK, A.5. 909/1504 tarihli Bayezid için yazılmış olan Şeyh Mushaf’ı bu olsa gerektir. Serin, Şeyh Hamdullah,, s. 89.

328İ. Ü. Kütüphanesi’ndeki 6662 no’lu Mushaf’ın 914/1508’de II. Bayezid için yazıldığı kaydını havidir. Muhittin Serin, a.g.e., s. 94.

329TSMK. A.5. 909 tarihinde Bayezid için yazılmış olan Şeyh Mushaf’ı bu olsa gerektir. Bkz. Serin, Şeyh Hamdullah, s. 89.

330TSMK. A.5. 909 tarihli Bayezid için yazılmış olan Şeyh Mushaf’ı için bkz. Serin, Şeyh Hamdullah, s. 89.

331TSMK, HS.84 no’lu ve İ. Ü. Ay.6662 no’lu Mushaf 914/1508’de II. Bayezid için yazıldığı kayıtlarını havidir. Serin, Şeyh Hamdullah, s. 90,94; İ. Ü. Ay.6662 no’lu Mushaf’ın resimleri için Serin, Şeyh Hamdullah, s. 103-107.

 Arş. Gör. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü; [e-mail].

332 Fahir Armaoğlu, “Çanakkale Muharebelerinin Rusya üzerindeki etkileri”, Çanakkale Savaşları Sebep ve Sonuçları Uluslararası Sempozyumdan Ayrı Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993, s.8-9.

333 Cezmi Eraslan, ,“I.Dünya Savaşı ve Türkiye”, Türkler, XIII, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002,s.353.

334 Yuluğ Tekin Kurat, Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1976, s.11-12; Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi I, s.114-115.

335 Askold’un faaliyetleri için bkz. Mete Tuncoku, “Çanakkale Savaşları’nda Bir Rus kruvazörü. Askold”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, Sayı 12, İstanbul, 1998, s.44-50.

336 Y. Hikmet Bayur, Türk İnkilâbı Tarihi, III/2, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi,1991, s.32; Genelkurmay (ATESE) Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, Ankara,1969, s.121.

337 Kemal Beydilli, “Boğazlar Meselesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, İstanbul,1992,s.268.

338 Fahir Armaoğlu, a.g.e., s.11; Y.Hikmet Bayur, a.g.e., III/2, s.33.

339 Fahir Armaoğlu, a.g.e., s.94.

340 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.38, Y. Hikmet Bayur, a.g.e., III/2 s.37.

341 Y. Hikmet Bayur, a.g.e., s.33.

342 İmparatoriçe Mariya ve Ekaterina II isimli gemilerini filosuna ekleyen Rusya, Karadeniz’de daha etkin olmaya başlamıştır, bkz. Erol Mütercimler, İmparatorluğun Çöküşüne Denizden Bakış, Toplumsal Dönüşüm Yay., İstanbul 2004, s.292-293.

343 Nilüfer Hatemi, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, I, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2002, s.311.

344 Liman V. Sanders, Türkiye’de Beş Yıl, Çev. M.Ş.Yazman, İstanbul, Burçak Yayınevi, 1968, s.67.

345 Nilüfer Hatemi, I., a.g.e., s.307.

346 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi (Deniz Harekâtı), Ankara, VIII, Genelkurmay Basımevi, 1976. s.74,75,122, Erol Mütercimler, a.g.e., s.235.

347 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.122.

348 B. Siepen, A. Güleryüz, The Otoman Steam Navy (1828-1923), London, 1955, s.46-47.

349 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, C.VIII, s.76-86.

350 Erol Mütercimler, a.g.e., s.292.

351 Osman Köse, “Rusların Samsun’u Bombardımanı (1915)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.12/1, Samsun, 1999, s.66.

352 Y.Hikmet Bayur, a.g.e., III/2, s.32, 33.

353 Çanakkale Savaşları sırasında Rusların da İstanbul Boğazına karşı bir saldırı da bulunma ihtimali karşısında Yavuz harekâta hazır durumda bekletilir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Erol Mütercimler, a.g.e.,s. 290-291.

354 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.78.

355 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.103.

356 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR) Dosya:46, Gömlek:53.

357 21 Mayıs 1331 tarihli Karadeniz’den maden kömürü taşıyan sefain ve mürettebatı hakkındaki Kanun-u Muvakkat için bkz; Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre.3, C.1, TBMM Basımevi, Ankara,1991, s.348; BOA. Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV),199/51, İstanbul Tektik-i Hasar Komisyonunca hazırlanan defterler için bkz. BOA. Dâhiliye Nezareti İdareyi Umumiye Müdüriyeti (DH. İUM.) 49/56.

358 Ali İhsan Sabis, I.Dünya Harbi, II, İstanbul 1990, s.126; Eser Tutel, Seyr-i Sefain Öncesi ve Sonrası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000, s.140.

359 BOA, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.) 5.şube. 13/30 lef, 9. Nilüfer Hatemi, a.g.e.,I, s.310, Erol Mütercimler, a.g.e, s.290.

360 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.122.

361 BOA. DH. EUM. 5.şb. 13/30, lef 10.

362 İkdam, Nr. 6532, 13 Nisan 1331( 26 Nisan 1915).

363 12 Nisan 1331 (25 Nisan 1915) tarihli Bakırköy Kaymakamlığınca hazırlanan tahrirat, BOA. DH.EUM. 5. şb. 13/30 lef 7.

364 Fahir Armaoğlu, a.g.e.,s.16.

365 BOA. DH. EUM. 5. şb. 13/30 lef 7.

366 BOA. DH. EUM. 5. şb. 13/30 lef 7.

367 İstanbul Polis Müdürünün 14 Nisan 1331 (27 Nisan 1915) tarihli yazısı için bkz; BOA. DH. EUM. 5.şb. 13/30 lef 9.

368 Nilüfer Hatemi, a.g.e.,I, s.316.

369 BOA. DH.EUM. 5.Şb. 13/30 Fevzi Paşa günlüklerin de 250 mermi kullanıldığını yazmıştır. Genelkurmay Başkanlığının Birinci Dünya Harbi serisi çalışmasında bu sayı 450 olarak verilir bkz. Nilüfer Hatemi, a.g.e.,318, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.212.

370 Şile Kaymakamlığından alınan 20 Nisan 1331(3 Mayıs 1915) tarihli tahrirat için bkz. BOA. DH. EUM. 5.şb. 13/30, lef 3.

371 BOA. DH.EUM. 5.Şb. 36/22 lef 24 ve 25.

372 BOA. DH.EUM. 5.Şb. 36-22 lef 5.

373 15 Eylül 1915 tarihli Hasar Cetveli için bkz. BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 4.

374 BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 11, 12.

375 Anadolu Cihet-i Tahlisiye Müfettişliğinin Bahriye Nezaretine gönderdiği rapor için bkz. BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 17.

376 Şile Kaymakamı ve Liman dairesince hazırlanan cetvelde binalar(Tablo-B) için 12 sütun; gemiler(Tablo- C) için ise 13 sütun vardır, mülahazat gibi bazı tekrar bilgileri içeren sütunlar cedvelde gösterilmedi her iki tablo makalenin sonuna eklenmiştir; vesikanın orijinali için bkz. BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 11, 12

377 BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 11, 12.

378 Rumeli Feneri Nahiyesince hazırlanan cetvelde 10 sütun vardır; hasar sahiplerinin isimleri, ikamet yerleri ve hasarların çeşitleri hakkında önemli bilgiler vardır; detaylar için bkz. BOA. DH.EUM.5. şb. 36/22 lef 13.

379 Nilüfer Hatemi, a.g.e.,I, s.319.

380 BOA. DH. EUM. 5.Şb. 36/22 lef 3.

381 Aynı vesika.

382 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, VIII, s.232.

383 Karadeniz kıyılarının bombalanması ile ilgili şu çalışmalara bakılabilir. Mehmet Evsile, “Birinci Dünya Savaşında Karadeniz’de Kıyı Gözetleme Faaliyetleri, Akademik Açı, S. 3 1997/1 Samsun, s.61- 69; Osman Köse, “Rusların Samsun’u Bombardımanı (1915)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 12/1, Samsun 1999, s.59–79.

* Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi; [e-mail].

384 Yunan devlet adamı ve aynı zamanda tarihçi olan Panoyatis Pipinellis “Megali İdea” fikrini şöyle tanımlamaktadır: “…Yunan varlığının anlamı, Yunanistan’ı, tüm Yunan ırkını bir sınır içinde toplayacak, birleşik, ulusal bir devletin çekirdeği haline gelmeye zorluyordu. Herkes kendisini Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma hayaline kaptırmıştı”. Bkz, R. Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: I, Üçüncü Basım, TTK, Ankara–1995, s. 30; “Megali İdea” fikrinin ortaya çıkışı ve Yunanistan’ın genişleme siyaseti hakkında geniş bilgi için, bkz, Zafer Çakmak, İzmir ve Çevresinde Yunan İşgali ve Rum Mezalimi (1919-1922), Yeditepe Yayınevi, İstanbul-2007, s. 35-55.

385 Nitekim Yunanistan, İstanbul merkezli bir Bizans-Yunan İmparatorluğu’nun oluşturulması adına politika güdüyor ve bunun hayalini kuruyordu. Bkz, Adnan Sofuoğlu, “Anadolu Üzerindeki Yunan Hedefleri ve Mütareke Dönemi Fener Rum Patrikhanesinin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: X, sayı 28, Mart–1994, s. 211.

386 Bekir Sıtkı Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali ve Bu Olayın Doğu Anadolu’daki Normal Tepkileri”, Atatürk Konferansları III (1969), TTK, Ankara-1970, s. 110-111; Bilge Umar, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınevi, Ankara-1974, s. 45; Nurdoğan Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, Hür Yayın, İstanbul-1981, s. 139-140; Ali Çetinkaya, Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-1993, s. 3; İtilaf Devletlerinin Osmanlı Devleti’ne yönelik paylaşım projeleri için, bkz, Selahattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul–1991, s. 151–155.

387 Tevfik Bıyıklıoğlu, Trakya’da Millî Mücadele, Cilt: I, Üçüncü Basım, Ankara–1992, s. 121; Mondros Mütarekesi görüşmeleri esnasında İngiliz murahhaslarının Türk murahhaslarına gösterdikleri ilgi ve mütarekenin imzasından sonra Amiral Calthorpe’un Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf’a gönderdiği gizli mektupta, mütareke koşullarında doğan bazı anlaşmazlıkların giderilmesi adına verdiği sözler Hüseyin Rauf Bey ve umutlandırmıştır. Ve heyeti İstanbul’a dönünce imza edilen mütarekenin umut verici bir gelişme olduğunu dile getirmişlerdir. Bkz, Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: I, s. 8.

388 Bıyıklıoğlu, Trakya’da Millî Mücadele, Cilt: I, s. 121.

389 Mondros Mütarekesi ve tatbikatı hakkında geniş bilgi için bkz, Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Üçüncü Basım, Genelkurmay Yayınları, Ankara–1999, s. 20–285; Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 23-37; Padişahın; İngilizlerin mütareke şartlarını öğrendiği zaman İzzet Paşa’ya şunları söylediği rivayet edilmektedir: “Bu şartları, çok ağır olmalarına rağmen, kabul edelim. Öyle tahmin ederim ki, İngilizlerin doğuda asırlarca devam eden dostluğu ve lütufkâr siyaseti değişmeyecektir. Biz onların müsamahasını daha sonra elde ederiz”. Bkz, Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çev: Cemal Köprülü, TTK, Ankara–1991, s. 2.

390 Venizelos’un iddiaları yanında Osmanlı Devleti’nin 1917 yılına ait resmî kayıtlarına göre İzmir Sancağı’nda 414.955 Türk, 143.801 Rum, 46.801 diğer unsurlar yaşamaktadır. Bkz, Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 104; Venizelos’un iddialarına göre Aydın ve Bursa vilayetlerinde 1.013.195 Rum bulunuyordu. Osmanlı Hükümeti’nce Paris Barış Konferansı’na sunulan nüfus istatistiğine göre ise İzmir’i de içine alan Aydın vilayetinde 1.249.067 Türk, 299.097 Rum, 20.287 Ermeni yaşamaktaydı. Bkz, Türk İstiklal Harbi II’nci Cilt Batı Cephesi 1’nci Kısım, Üçüncü Basım, Genelkurmay Yayınları, Ankara-1999, s. 5-6; Nüfus hareketi hakkında geniş bilgi için, bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 39-63.

391 Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, 351 No’lu Dipnot, s. 103; Amerikalı Profesör A. Lyber’in 1922 Nisanı’nda yazdığı ve 1918–1919 tarihlerinde Yunan İmparatorluğunu diriltmek için harcanan çabaları anlattığı bir yazısında “Türk Trakya’sınıda ve İzmir dolaylarında nüfus durumu, halkın isteği ve ekonomik koşulların, bu bölgelerin Yunanistan’a verilmesini haklı çıkarıp çıkaramayacağını öğrenmek için Paris Konferansı yerinde soruşturma yapmak zahmetine bile katlanmamıştı. Oysa 1919’da Trakya ve Küçük Asya’nın İzmir dolaylarındaki Türkler büyük çoğunluğu teşkil ediyordu..” demekte ve Yunan iddialarının gerçekle alâkası olmadığını açık bir dille vurgulamaktadır. Bkz, Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s. 32.

392 Venizelos’un İngiltere ve Fransa’ya iddialarına kabul ettirmesinde İtalyan’ın Akdeniz’de önemli bir güç olmaya çalışması önemli bir etkendir. Özellikle İngiltere İtalya’nın bölgede etkili bir güç haline gelmesini istememiştir. Böylelikle de hem Yunanistan isteklerinin karşılanması sağlanmış, hem de İtalya’nın Akdeniz’de büyük bir güç olmasının önüne geçilmiştir. Bkz, Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 112-113; Paris Barış Konferansı’nda İtalya’nın tutumu ve İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi yönündeki kararlara tepkileri için, bkz, Mevlüt Çelebi, Millî Mücadele’de Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-2002, s. 40-49.

393 Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 112-113; Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli 1919-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-1999, s. 12-13.

394 Turan, Yunan Mezalimi, s. 15; Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 106-108.

395 Celal Bayar, Ben de Yazdım –Millî Mücadele’ye Giriş-, Cilt: 6, Sabah Kitapçılık, İstanbul-1997, s. 31; Engin Berber, Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, s. 209-210. (Tam Künye Yazılacak)

396 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 35; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 50, Sayı: 112, Haziran-2001, s. 3-7 (Belge No: 4112); İzmir’in İtilaf Devletleri tarafından işgal edileceği haberi Osmanlı Hükümeti tarafından öğrenilince; Sadrazam derhal harekete geçmiş, her türlü direnme ve memleketi müşkül duruma düşürecek her türlü hareketten kaçınılması gerektiğini Vali’ye bildirmiştir. Bkz, Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 114; Sıtkı Aydınel, Güneybatı Anadolu’da Kuvâ-yı Milliye Harekâtı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara-1990, s. 32; Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 95-96; Bayar, Ben de Yazdım, s. 37-38.

397 Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 183-184.

398 Kamil Erdeha, Millî Mücadele’de Vilâyetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul-1975, s. 402.

399 Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 111-112; İzmir’in işgal edileceği şayiaları Mütarekename’nin imzasından sonra dillendirilmeye başlanmıştır. Nitekim, İzmir’in işgal edileceği şayiasının yayılması üzerine 17–19 Mart 1919 tarihinde İzmir’de Müdafaa-i Hukuk Kongresi toplanmış ve bu toplantıda Wilson Prensipleri’nin dünya kamuoyuna vermiş olduğu teminata dikkat çekilmiş, Türk topraklarının işgal edilemeyeceği belirtilmiş ve eğer işgal vaki olursa bu duruma silahla karşı konulması kararlaştırılmıştır. Bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 153-165; Asaf Gökbel, Millî Mücadele’de Aydın, Coşkun Matbaası, Aydın–1964, s. 33–34; Ahmet Emin Yaman, “Anadolu’da Kongre Kararlarında Silahlı Direniş Güçlerinin Malî Finansmanı ile İlgili Hükümler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi (Atatürk Yolu), Yıl: 1, Sayı: 1, Mayıs-1988, s. 88; Ayrıca, İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti hakkında geniş bilgi için, bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, 122-127; Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 71-77; Mesut Çapa, “İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti (Aralık 1918-Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VII, Sayı: 21, Temmuz-1991, s. 553-566.

400 Venizelos 7 Mayıs tarihli Barış Konferansı görüşmelerinde şunları dile getirmektedir: Zaten İzmir’de Yunan Krallığı’nın 30 bin vatandaşı da bulunmaktadır. Yalnız bu işgalden Türklerin son dakikada haberdar edilmeleri mühim bir noktadır”. Bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, 176.

401 Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 187-188; Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 100-101.

402 Bildirinin tam metni şöyledir: “Ey bedbaht Türk! Wilson Prensipleri unvan-ı insaniyet karanesi altında senin hakkın gasp ve namusun hetk ediliyor. Buralarda Rum’un çok olduğu ve Türklerin Yunan ilhakını memnuniyetle kabul edeceği söylendi. Ve bunun neticesi olarak güzel memleketin Yunan’a verildi. Şimdi sana soruyoruz: Rum senden daha mı çoktur? Yunan hâkimiyetine taraftar mısın? Artık kendini göster! Tekmil kardeşlerin maşatlıktadır. Oraya yüz binlerle toplan! Ve kahir ekseriyetini orada bütün dünyaya göster. İlan ve ispat et! Burada zengin, fakir, âlim, cahil yok, fakat Yunan hâkimiyetini istemeyen bir kitle-i kahire vardır. Bu sana düşen en büyük vazifedir. Geri kalma! Hüsran ve nekbet fayda vermez. Binlerle, yüz binlerle Maşatlığa koş ve Heyet-i Milliye’nin emrine itaat et. İlhak-ı Red Heyet-i Milliyesi”. Bkz, Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 103; Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 190-191; Bayar, Ben de Yazdım, 41.

403 Kazım Özalp, Millî Mücadele 1918–1920, Cilt: 1, TTK, Ankara–1985, s. 6–7.

404 Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 116-117.

405 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 40-41; ATBD, Yıl: 50, Sayı 112, s. 8-10, Belge No: 4113; Rahmi Apak, İstiklal Savaşı’nda Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, TTK, Ankara-1990, s. 3; Verilen notada; “İtilaf Devletleri Mondros Mütarekesi’nin yedinci maddesine dayanarak İzmir’i Yunan birliklerine işgal ettirmeye karar vermişlerdir” denilmiştir. Bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 193-194; Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 97; Bayar, Ben de Yazdım, s. 39; Erdeha, Vilayetler ve Valiler, s. 396.

406 Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 112-113.

407 Zeki Arıkan, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını (30 Ekim 1918-8 Eylül 1922), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-1989, s. 70; Apak, Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, s. 3; Erdeha, Vilayetler ve Valiler, s. 396; Ayrıca İzmir Metropolidi Hristostomos işgali Rumlara şu bildiri ile haber vermiştir: “…Mayıs’ın 14’ü olan bu günden başlayarak, birleşik, şanlı, ölümsüz, büyük vatanımız Yunanistan’ın ayrılmaz bir parçasını oluşturuyoruz. İzmir’in dıştaki kalesi (Sancakkale) Yunan kıtaları tarafından işgal edilmiştir, kurtarıcılarımız yarın şehrin işgali için geleceklerdir. Yaşasın Millet!” Bkz, Berber, İşgal Döneminde İzmir Sancağı, s. 218.

408 Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 111; TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 42; Hristostomos Mütareke esnasında bir “Yunan çetecisi ve politikacısı gibi hareket etmiştir. İzmir’in işgalinde yapılan katliamı, Hristostomos’un idare ettiğini ve sağa sola koşarak “feslileri öldürün” diye bağırdığını, TBMM’nin 15 Mayıs 1920 toplantısında olaya şahit olmuş mebuslar ifade etmişlerdir”. Bkz, Aynı Yer.

409 Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 116; Apak, Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, s. 4-5; Osman Nevres (Hasan Tahsin) hakkında geniş bilgi için, bkz, Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 99-121; İlk kurşunu kimin attığı hususunda detaylı bilgi için, bkz, Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 116-166.

410 Turan, Yunan Mezalimi, s. 76; Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 203-205.

411 Aydınel, Kuvâ-yı Milliye Harekâtı, s. 37; İşgal sırasında 21 subayımız ve bazı ileri gelen kişiler şehit edilmişlerdi. Bkz, Yücel Özkaya, “İzmir’in İşgalinin Anadolu’daki Tepkileri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi (Atatürk Yolu), Yıl: 1, Sayı: 1, Mayıs-1988, s. 66.

412 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 44; İzmir’in işgali ertesinde Yunanlılar tarafından 17. Kolordu Komutanlığı’nda gerçekleştirilen yağma hareketleri hakkında hazırlanan bir tablo için, bkz, Zekeriya Türkmen, Belgelerle Yunan Mezalimi, Ocak Yayınları, Ankara-2000, s. 9-10, 18, 25; Çetelerin yardımlarıyla ele geçirilen Türk askerlerinin rütbeleri dahi dipçik darbeleri altında Yunan askerleri tarafından sökülmüştür. Bkz, Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 127; Yerli Rumlar bazı Türk askerlerini ellerindeki demir parçaları ile kafalarını kırmak suretiyle öldürmüşler, birçok askeri de denize atmışlardır. Bkz, Apak, Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, s. 9; Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 211; Erdeha, Vilayetler ve Valiler, s. 397-399.

413 Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 114-115; Yunan işgal kuvveti o derece şımarık davranmıştır ki; mesela bir Yunan teğmeni Ali Nadir Paşa’ya dahi hakaret etmiştir. Bkz, Turan, Yunan Mezalimi, s. 77-78.

414 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 44; Aydınel, Kuvâ-yı Milliye Harekâtı, s. 37; Bazı kaynaklara göre işgalin ilk gününde beş bine yakın Türk öldürülmüştür. Bkz, Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 115; İzmir’de silah ve cephane depoları ve resmi kurum kasaları yerli Rumlar tarafından yağmalanmıştır. Bkz, Çakmak, Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, s. 134; Venizelos’a göre ise işgal günü İzmir’de cereyan eden olaylarda 63 ölü 100 yaralı vardır ve bunların 62’si asker ve sivil olarak Yunanlı, 78’i Türk, 1’i Musevi, 22’si ise diğer milletlerdendi. Yüksek Konsey’in araştırmasına göre ise, tahmini olarak Yunanlılardan 2 ölü 6 yaralı, 20 sivil ölü 60 yaralı, Türklerden ise 300 veya 400 civarında ölü veya yaralı idi. Bkz, Berber, İşgal Döneminde İzmir Sancağı, s. 224.

415 Baykal, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali…”, s. 115.

416 Turan, Yunan Mezalimi, s. 80. İşgalde Yunan mezalimi hakkında geniş bilgi için, bkz, Aynı Eser, s. 73-92; Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, s. 207, 210-211; Bayar, Ben de Yazdım, s. 53.

417 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 42; Turan, Yunan Mezalimi, s. 73.

418 Nitekim İzmir’i işgal eden Yunanlılar İstanbul’a da taliptirler. Fakat İngiltere İstanbul’u kendi uhdesine almaya kararlıdır. Mesela Rum Patrikhanesi’ni destekleyen Eklisiastiki gazetesinde yer alan bir makalede, Rum milletinin birçok zulümlere maruz kaldığından bahsedilmekte ve Wilson Prensipleri’nden hareket ederek 1453’te yapılan haksızlığın giderilmesi ve İstanbul’un tekrar Rumlara iade edilmesi istenmektedir. Bkz, Yenigün, 27 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1918, Nr: 84, s. 2.

419 İzmir’in işgaline Anadolu halkının göstermiş olduğu ve devamında tüm yurda teşmil olunan direniş neticesinde Mehmet Vahdettin tarafından yayınlanan beyannamede, “Bu hâl esef-i iştimâl İzmir işgali ile ânı ta’kîb eden vekâyi-i fecîanın ve Anadolu vilâyât-ı şarkıyesi mukadderatı hakkında işâe edilen rivâyâtın efkâr-ı ahâlide hâsıl eylediği te’sîrât neticesi olup vukûât ve şâyiât-ı mezkûreden bi’l-cümle efrâd-ı ahâlimizle beraber kalbimizde husûle gelen te’sîrât pek amîk ve hukûk-ı devlet ve milletin sıyânet-i emrinde sarf-ı mâ-hâsıl-ı gayret etmek cümlemiz için pek tabii ise de şu ân-ı mühimde hükûmet ve millete terettüb eden vazîfe-i teşebbüsât ma’kûle-i siyasiye ve ittihad-ı ârâ-yı umûmiye ile muhafaza-i hukûka çalışmaktan ibaretdir…” denilmekte ve ülkenin içinde bulunduğu durum açısından makul bir siyaset takip edilmesi gerektiği dikkatlere sunulmaktadır. Bkz, Takvim-i Vekayi, 21 Eylül 1335/1919, Nr: 3651. ; Alemdar, 21 Eylül 1335/1919, Nr: 179 (1579).

420 Umar, Yunanlıların Son Günleri, s. 103-104.

421 TİH. II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, s. 49.

422 20 Mayıs 1919’da Üsküdar Doğancılar’da 30.000 civarında kalabalık işgali protesto etti. Üniversite öğrencileri tarafından tertip edilen mitingde “yaşamak için ölmeye yemin ettik, yalnız İstanbul değil, köylüler de ayakta” denilmiş ve işgale duyarsız kalınmayacağı en açık dille ifade edilmiştir. Bkz, Vakit, 21 Mayıs 1335/1919, Nr: 562; 21 Mayıs’ta 3.000 kadar öğretmen üniversitede toplanarak işgali protesto etmişlerdir. Bkz, Vakit, 22 Mayıs 1335/1919, Nr: 563; İşgale karşı en büyük miting 23 Mayıs’ta yapılmıştır. 300.000 kişi katılmıştır. Bu mitingde “Bayrağımıza, dedelerimizin namusuna ihanet etmeyeceğiz” denilmiştir. Bkz, Alemdar, 24 Mayıs 1335/1919, Nr: 152 (1462); Vakit 24 Mayıs 1335/1919, Nr: 565; Yine 30 Mayıs’ta da Sultan Ahmet’te bir miting düzenlenmiş işgal protesto edilmiştir. Bkz, Alemdar, 31 Mayıs 1335/1919, Nr: 159 (1469), s. 2.

423 Haluk Selvi, İşgal ve Protesto, Değişim Yayınları, İstanbul-2007, s. 99-134.

424 Selvi, İşgal ve Protesto, s. 150-158.

425 İzmir’e Doğru, 27 Teşrin-i Sani (Kasım) 1335/1919, Nr: 4; İzmir’e Doğru, 30 Teşrin-i Sani (Kasım) 1335/1919, Nr: 5.

426 Selvi, İşgal ve Protesto, s. 135-149.

427 Selvi, İşgal ve Protesto, s. 230-262.

428 Anadolu’dan çekilen telgraflar hakkında, bkz, Alemdar, 24 Mayıs 1335/1919, Nr: 152 (1462), s. 2.

429 Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s. 60; Mustafa Kemal, 23 Mayıs’ta 15. Kolordu Komutanlığı’na “İtilaf hükümetlerinin duygularımız ve siyasî varlığımızın aleyhine İzmir’i yunanlılara işgal ettirmek suretiyle başlayan haksız davranışlarına karşı her tarafta yapılan gösteriler ve müracaatların arkası bırakılmayarak eylem sonuçlanıncaya kadar sürdürülmesi ve her tarafta bu millî gösterinin iyi şekilde idare edilmesi çok önemlidir…” diyerek işgali protesto etmiştir. Bkz, ATBD, Yıl: 50, Sayı: 112, s. 149-151, (Belge No: 4144)

430 Erdeha, Vilayetler ve Valiler, s. 270; İzmir’in işgal edildiği gün Yıldırım Birlikleri Müfettişi Cemal Paşa, Harbiye Nezareti’ne şu telgrafı çekmiştir: “İzmir ve havalisinin Yunanistan’a ilhak edilerek şu anda işgalin başladığı haber alınmıştır. Hatta Redd-i İlhak Komisyonu başkanı imzasıyla bütün belediye başkanlıklarına gönderilen bir genelgede bu konudan bahsedilerek İzmir’in son dakikalarını yaşamakta olduğu ve halkın son dakikaya kadar savunma amacıyla bir millî ordu teşkil ettiği diğer vilayet, sancak ve kazaların kendilerine yardım etmesi istenmiştir. Bu konuda bilgi ve gerekli direktifin verilmesini rica ederim”. Bkz, ATBD, Yıl: 50, Sayı: 112, s. 11-13, (Belge No: 4114)

431 Dursun Gök, “Mersinli Cemal Paşa”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XII, Sayı: 34, (Mart-1996), s. 19.

432 İkdam, 23 Mayıs 1335/1919, Nr: 8005, s. 2.

433 Bu Miting kararları şu kişiler tarafından imzalanmıştır: Konya Umum Ahalisi Namına Belediye Reisi Hakkı, Meclis-i Umumi-i Vilâyet Reisi Sanisi Mehmed Ali, Çiftçiler Cemiyeti Reisi Kadri, Amele Cemiyeti Reisi Muhittin, Meram Nahiyesi Umum Ahalisi Vekili Bayramzade Mustafa, Çumra Nahiyesi Umum Ahalisi Vekili Hacı Mehmed, Akviran Nahiyesi Umum Ahalisi Vekili Mustafa Celaleddin, Kızılviran Nahiyesi Umum Ahalisi Vekili Hatib Mehmed. Bkz, BOA, A. VRK, 832/75; İkdam, 23 Mayıs 1335/1919, Nr: 8005, s. 2.

434 Bu protesto telgrafı şu kişiler tarafından imzalanmıştır: Umum Ahali Namına Konya Belediye Reisi Hakkı, Sertarîk-i Mevlâna Ahmed Adil, Sertabbah Nizameddin, Ulemadan: Kadızade Sadık, Günağazade Vehbi, Hidayet Çelebizade Hasan, Şahabeddin, Hasan, Rıdvanzade Ali, Lekelizade Kadri, Kürd Hacı Halil, Musa, Salahaddin, Tüccardan: Nuri, Mollazade Ali Rıza, Besim Ömer, Cevrî, Mehmed, Yorgancızade Remzi, Karaimamzade Emin, Hacı Osman, Ekmekçi Esnafından Edhem, İbrahim, Ahmed, Mehmed, Hasani Hacı Ahmed, Karpuzoğlu Abdurrahim, Kudduszade Ali, Hacı Nafiz, Zühdü, Mehmed, Hasan, Ahmed, Attariye Tüccarından Ziya, Süleyman, Kadızade Bahri, Tahsin, Mevlüd, Mustafa, Sipahi Pazarı Esnafından Hacı Mehmed. Bkz, BOA, A. VRK, 829/69; Alemdar, 18 Mayıs 1335/1919, Nr: 146 (1456), s. 2.

435 Bu telgraf birçok isim tarafından imzalanmıştır. Nitekim “birçok imza” lafzı geçmektedir. Bkz, Yeni Gazete, 21 Mayıs 1335/1919, Nr: 171-1735.

436 BOA, A. VRK, 832/82; Alemdar, 24 Mayıs 1335/1919, Nr: 152 (1462), s. 2.

437 ATBD, Yıl: 50, Sayı: 112, s. 76-83, (Belge No: 4131)

438 Bu protesto telgrafı şu kişiler tarafından imzalanmıştır: Konya Umum Ahali Namına Belediye Reisi Hakkı, Akviran Nahiyesi Umum Ahali Vekili İhsan