Istanbul Üniversitesi Matbaası

18. YÜZYIL OSMANLI TIBBI:

Osmanlığı İmparatorluğunda 17. yüzyılda başlayan gerileme dönemi 18. yüzyılda da devam etti. Bu nedenle imparatorluğun ekonomik kaynakları da çok sarsıldı. Ekonomik yetersizlikler nedeniyle bu yüzyılda kayda değer bir sağlık kuruluşu inşa edilmemiş olmasına karşın, geçen yüzyıldan kalan sağlık ve sosyal yardım kuruluşları halka hizmet vermeye devam etti.

18. yüzyıl başlarında Batı’daki bilimsel devrimin henüz Osmanlı Devleti’ne bir etkisinden söz etmek mümkün değilse de yüzyılın sonlarına doğru artık batılılaşma yönünde çaba harcanmaya başlandı. Aradaki bu uzun kopukluğun pek çok psikolojik ve kültürel etmenleri vardı. Ancak belki de bütün bunların hepsinden önemlisi, medreselerdeki matematik, astronomi, felsefe gibi derslerin kaldırılması yüzünden imparatorluk içinde, Batı’daki gelişmeleri izleyebilecek, ileri sürülen yeni görüşler üzerinde düşünebilecek ve araştırma yapabilecek bilimsel bir topluluğun bulunmamasıydı. 18. yüzyılda özellikle Bursalı hekim Ali Münşi’nin Batı dillerinden yaptığı çeviriler tıbbımızın ilerlemesi yolunda bu yüzyılda çaba harcandığının kanıtlarıdır. Ancak bu çağdaşlaşma çabalarının hekimlerimizce büyük bir ilgisizlikle karşılandığı da bir gerçektir.

18. yüzyılın kayda değer olaylarından biri de Türk usulü çiçek aşısının İngiliz devletinin Osmanlı’ya gönderdiği elçinin eşi olan Lady Mary Montagu aracılığıyla Avrupa’ya yayılmasıdır. Osmanlı’nın aşıcı kadınları çiçek geçiren çocukların irinlerinden aldıkları aşıyı çiçek geçirmemiş çocukların kol ya da bacaklarını çizerek üzerine koyuyor ve bir ceviz kabuğuyla kapatıyorlardı. Bu yöntemle aşılanan çocuklar çiçek hastalığını çoğunlukla daha hafif atlatıyorlardı. İşte Lady Montagu bu usulü Avrupa’ya yazdığı mektuplarda anlatarak aşının oralarda da uygulanmasını sağladı. Bu aşı, içinde bazı komplikasyonları barındıran ancak o günkü şartlar altında belli bir oranda koruyuculuğu da olan bir aşıydı. Bundan sonra çiçek hastalığının kesin çaresi 18. yüzyıl sonunda Jenner tarafından bulunacaktı. Jenner inek çiçeğinden aldığı materyalle aşılama usulünü keşfetti, böylece komplikasyonlar giderildi ve yüzyıllar sonra çiçek hastalığının yeryüzünden silinmesine giden süreç başladı.