stehlak i davrani inin idar edilm si m vzu stehlak t may ll
İstehlakçıların davranışının tədqiq edilmə tarixi İstehlak nəzəriyyəsinin ilk işlənib hazırlanma cəhdləri XIX – XX əsrlərin bir sıra tanınmış ictimaiyyatşünas alimi ilə bağlıdır. K.Marks əmtəə fetişizmi ideyasını irəli sürmüşdür. Amerikalı T.Veblen XIX əsrin sonunda nümayişkaranə (nüfuzlu) istehlak nəzəriyyəsini təklif etdi. Alman sosioloqu Q.Zimmel bir sıra əsas dəb nəzəriyyəsi ideyasını irəli sürdü. Alma sosioloqu və iqtisadçısı V.Zombart dəbdəbə konsepsiyasını təklif etdi. Başqa alman sosioloqu M.Veber status qrupları və protestant etikası konsepsiyasını hazırladı. Bu adlar istehlak tədqiqatlarında tez-tez yada salınır.
İstehlakçı davranışının daha konkret araşdırmaları sonralar meydana çıxmışdır. Bu istiqamətin yaranma məntiqi belədir: iqtisad elmi bölmələrindən biri İstehlakçıların davranışı olan marketinqi yaratmışdır. Sonralar marketinqdən “İstehlakçıların davranışı” adlı müstəqil fənn ayrılıb yaranmışdır.
İstehlakçıların davranışı təkcə Rusiyada yox, həm də menecmentin və marketinqin vətəni olan ABŞ-da da nisbətən yeni elm sahəsidir. “İD” üzrə ilk dərsliklər ABŞ-da 1960-cı ildə işıq üzü görmüşdür. İlk müəlliflər sırasında Ceyms Encel, Devid Kollat, Rocer Blekuel kimi amerikalı marketoloqlar var.
Amerikada “İstehlakçıların davranışının” institutlaşma prosesi (yəni bu istiqamətin müstəqil fənnə çevrilməsi prosesi) əsas etibarilə 1970-ci illərin birinci yarısında başa çatmışdır: 1969-cu ildə İstehlakçıları tədqiq assosiasiyası (Association of Consumer Research - ACR) yaranmış, 1974-cü ildə isə “Journal of Consumer Research” adlı xüsusi jurnal nəşr olunmağa başlayır.
1950-ci illərdə Amerikada dərin müsahibələr əsasında qurulan və Z.Freydədən gələn psixoanaliz ənənəsi ilə sıx əlaqəsi olan “motivasiya araşdırmaları” dəbə düşdü. Amma getdikcə onlara maraq yox olub getdi.
1960-cı illərdə istehlakçı davranışı araşdırmalarında psixologiyadan başlanğıc götürən yeni meyllər ortaya çıxdı. Onların əsasını istehlakçını informasiya prosesi kimi dərk etmək təşkil edirdi.
İstehlakçı mal və ya xidmət seçməklə bağlı qərarı hazırlamaq üçün informasiya alan və həmin informasiyanı işləyən kompüterə oxşadılırdı. İstehlakçı davranışının tədqiqində bu istiqamət psixologiyada idrak prosesinin tədqiqi ilə birləşdi. İstehlakçı davranışı barədə ilk dərsliklər, onlara mədəniyyətlə, alt mədəniyyətlə, qruplarla, siniflərlə, ailənin və şəxsiyyətin təsiri ilə bağlı bəzi mözular daxil edilsə də, əsas etibarilə problemin bu cür qavranması çərçivəsində qurulurdu.