Jahon iqtisodiyoti globallashuvi, uni harakatlantiruvchi kuchlar va omillari Mundarija: Kirish

Tadqiqot ob'ekti - jahon iqtisodiyotidagi O’zbekiston.
Tadqiqot uchun ma'lumotlar bazasi quyidagi manbalardan tuzilgan:
1. Ilmiy manbalar (monografik, o‘quv adabiyotlari)
2. Davriy nashrlar.
3. Internet resurslari.
Ushbu kurs ishining tuzilishi 2 ta bob, 4 ta boʻlim, kirish, xulosa, 2 ta jadval, 4 ta rasmdan iborat.
I.bob. Jahon iqtisodiyoti globallashuvining nazariy jihatlari
1.1 Jahon iqtisodiyoti: mohiyati, shakllanishining asosiy bosqichlari
Jahon iqtisodiyoti - bu doimiy dinamikada, harakatda bo'lgan, o'sib borayotgan aloqalar va o'zaro bog'liqliklarga ega bo'lgan va shunga mos ravishda murakkab o'zaro ta'sirga ega bo'lgan milliy iqtisodiyotlar yig'indisi bo'lib, buning natijasida nihoyatda qarama-qarshi, lekin ayni paytda ko'proq yoki kamroq integraldir. jahon iqtisodiy tizimi shakllandi. Jahon xoʻjaligi - xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimi (tashqi savdo, kapital eksporti, valyuta munosabatlari, mehnat migratsiyasi, integratsiya va boshqalar) bilan oʻzaro bogʻlangan turli milliy xoʻjaliklar tomonidan shakllantirilgan global iqtisodiy mexanizmdir. Jahon xo'jaligi bir jinsli bo'lib, unga kiruvchi milliy xo'jaliklar ijtimoiy tuzilishi, siyosiy tuzilishi, ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanish darajasi, shuningdek, tabiati, ko'lami, ko'lami, ko'lami va xususiyatlari bilan farqlanadi.
Jahon iqtisodiyoti - bu xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimi orqali bir-biri bilan bog'langan va bozor iqtisodiyotining ob'ektiv qonuniyatlariga bo'ysunadigan milliy xo'jaliklarning majmuidir. Jahon xo'jaligining asosini alohida davlatlar, moddiy va ma'naviy ne'matlarni ishlab chiqarish, ularni taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish doirasida chegaralangan xalqaro va milliy tashkil etadi. Shu asosda mamlakatlar o'rtasida xalqaro iqtisodiy munosabatlar vujudga keladi, ya'ni. rezidentlar va norezidentlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlar.
Jahon iqtisodiyoti tarixiy va siyosiy-iqtisodiy kategoriyadir. Bu har bir aniq tarixiy bosqich ishlab chiqarishning ma'lum ko'lami va darajasiga ega ekanligi bilan izohlanadi.
Jahon global iqtisodiyoti XX asr boshlarida shakllana boshladi. tadbirkorlik kapitali natijasida G'arb davlatlari tomonidan keng mustamlaka periferiyasini xalqaro ekspluatatsiya qilish tizimini yaratish. Bu vaqtga kelib dunyoning hududiy boʻlinishi tugallandi, xalqaro monopoliyalar shakllandi, ishlab chiqarishni ijtimoiylashtirish jarayoni global xususiyat kasb etdi. Yigirmanchi asr boshidagi jahon iqtisodiyoti. G'arbning sanoat mamlakatlari - metropoliyalar va ularning koloniyalari - qishloq xo'jaligi va xom ashyo qo'shimchalaridan iborat edi. Jahon xo'jaligini shakllantirish sharti jahon bozori bo'lib, uning shakllanishi XIX asr o'rtalaridan boshlab, G'arb mamlakatlarida mashinasozlik ustunlik qilgan paytdan boshlab jadal sur'atlar bilan amalga oshirildi. Jahon bozori ham kichik, ham yirik mamlakatlarda muhim rol o'ynadi. Ommaviy ishlab chiqarishning rivojlanishi jahon bozorining jahon iqtisodiyotiga aylanishiga yordam berdi. Tovar ayirboshlash bilan bir qatorda yakuniy mahsulot ishlab chiqarish bo'yicha xalqaro ishlab chiqarish aloqalari ham ancha rivojlandi. Ular kapitalning o'sib borayotgan migratsiyasi tufayli rivojlandi.
Tashqi iqtisodiy aloqalarni sinfiy yondashuvga asoslangan muvofiqlashtirish ilgari birlashgan jahon xo‘jaligining ko‘lamini toraytirdi, lekin jahon bozorini vayron qilmadi. Sotsialistik va kapitalistik mamlakatlarning iqtisodiy ehtiyojlari sof moddiy-texnikaviy mazmunga ega bo'lgan tashqi iqtisodiy aloqalarning saqlanishini ta'minladi. O'zaro munosabatlarning tabiati murakkab va qarama-qarshi edi. Turli ijtimoiy tizimga ega davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar qarama-qarshilik va raqobat bilan birlashtirildi. Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining bu davri jahon kapitalistik iqtisodiyotida tadbirkorlik kapitali eksportining intensiv o'sishi sharoitida o'tdi. 3a bu safar xorijiy ishlab chiqarishning o'sishi jahon iqtisodiyotining tashkiliy va iqtisodiy parametrlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Unitar mehnat taqsimotining tashuvchisi bo'lgan transmilliy korporatsiyalar (TMK) ishlab chiqarish munosabatlarining asosiy kuchiga aylandi. Ular mahsulot yaratish, uni sotish, to‘lovlar va kreditlar berishni o‘z ichiga olgan xalqaro ishlab chiqarish komplekslarini shakllantirdilar. Iqtisodiy hududning yanada torayishi va ikki ijtimoiy tizim o'rtasidagi qarama-qarshilik sharoitida sotsialistik bo'lmagan mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlarning kuchayishi kuzatildi. Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining bu davri jahon kapitalistik iqtisodiyotida tadbirkorlik kapitali eksportining intensiv o'sishi sharoitida o'tdi. 3a bu safar xorijiy ishlab chiqarishning o'sishi jahon iqtisodiyotining tashkiliy va iqtisodiy parametrlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Unitar mehnat taqsimotining tashuvchisi bo'lgan transmilliy korporatsiyalar (TMK) ishlab chiqarish munosabatlarining asosiy kuchiga aylandi. Ular mahsulot yaratish, uni sotish, to‘lovlar va kreditlar berishni o‘z ichiga olgan xalqaro ishlab chiqarish komplekslarini shakllantirdilar. Iqtisodiy hududning yanada torayishi va ikki ijtimoiy tizim o'rtasidagi qarama-qarshilik sharoitida sotsialistik bo'lmagan mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlarning kuchayishi kuzatildi. Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining bu davri jahon kapitalistik iqtisodiyotida tadbirkorlik kapitali eksportining intensiv o'sishi sharoitida o'tdi. 3a bu safar xorijiy ishlab chiqarishning o'sishi jahon iqtisodiyotining tashkiliy va iqtisodiy parametrlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Unitar mehnat taqsimotining tashuvchisi bo'lgan transmilliy korporatsiyalar (TMK) ishlab chiqarish munosabatlarining asosiy kuchiga aylandi. Ular mahsulot yaratish, uni sotish, to‘lovlar va kreditlar berishni o‘z ichiga olgan xalqaro ishlab chiqarish komplekslarini shakllantirdilar. Iqtisodiy hududning yanada torayishi va ikki ijtimoiy tizim o'rtasidagi qarama-qarshilik sharoitida sotsialistik bo'lmagan mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlarning kuchayishi kuzatildi.
Yigirmanchi asrning so'nggi o'n yilligi. jahon iqtisodiyoti rivojlanishida yangi davrning boshlanishi deb hisoblash mumkin. Geografik makonning rivojlanish darajasi, xalqaro va ayrim hollarda sayyoraviy ishlab chiqaruvchi kuchlarning shakllanishi oshdi, iqtisodiy o'zaro ta'sir va o'zaro bog'liqlik kuchaydi. Bu davr jahon iqtisodiyoti rivojlanishining quyidagi yo‘nalishlari bilan tavsiflanadi:
1. Geografik makonning rivojlanish darajasi, xalqaro va ayrim hollarda ishlab chiqaruvchi kuchlarning shakllanishi oshdi, iqtisodiy o'zaro ta'sir va o'zaro bog'liqlik kuchaydi.
2. Mamlakatlar o‘rtasida tovar va xizmatlar almashinuvi kengaydi. Har yili Yer yuzida ishlab chiqarilgan hamma narsaning 1/5 qismi xalqaro savdo kanallariga kiradi.
3. Eng zamonaviy ishlab chiqaruvchi kuchlar 10 ta yetakchi Gʻarb davlatlarida toʻplangan boʻlib, ular bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda sanoat ishlab chiqarishining 4/5 va xalqaro savdoning 2/3 qismini tashkil qiladi. Shu bilan birga, 9% aholiga ega bo'lgan AQSH, Yaponiya va Germaniya dunyo daromadining yarmini to'playdi va dunyoning barcha mamlakatlari xarid qobiliyatining 1/3 qismidan ko'prog'iga ega. Bu davlatlarning jahon xo‘jalik munosabatlaridagi o‘rni yuqori darajada rivojlangan axborot-sanoat va ilmiy-investitsion komplekslarning, erkin kapitalning mavjudligi va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning global infratuzilmasini, jumladan, xizmatlar, transport va boshqalarni ularning ko‘pchiligi ustidan nazorat qilishlari bilan belgilanadi.
4. 1960-yillardan boshlab rivojlanayotgan mamlakatlar jahon iqtisodiy tizimiga kirdi. 80-yillarning o'rtalariga kelib, ular orasida yangi sanoat mamlakatlari (NICs) sezilarli darajada ajralib turdi (Janubi-Sharqiy Osiyoda: birinchi to'lqin - 4 ta "kichik ajdaho" - Janubiy Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur va Lotin Amerikasi mamlakatlari; Braziliya, Argentina, Meksika).
Jahon iqtisodiyoti globallashuv sharoitida harakat qiladi, bu ishlab chiqarishni xalqarolashtirishning yangi darajasi va turini ifodalaydi. Bugungi kunda dunyo mamlakatlari va mintaqalari nafaqat yirik tovar va moliyaviy oqimlar, balki xalqaro ishlab chiqarish va biznes, axborot texnologiyalari, ilmiy bilimlar oqimi, yaqin madaniy va boshqa aloqalar bilan ham chambarchas bog‘langan.