Kadrlar tayyorlash milliy modeli

Talim shakllari. Dars- talimni tashkil etishning asosiy shakli.

Reja

1.Talimning tashkiliy shakllari tushunchasining mohiyati.

2.Dars jaraenining tarkibiy tuzulmasi. Dars turlari.

3.Talimni tashkil etishning naonanaviy shakllari.

Adabiyotlar

Munavvarov. Pedagogika T-1996 y

Tursunov I. Nishonaliev Pedagogika kursi T-1996 y

Mavlonova R Pedagogika T-2001 y

Komenskiy G`Buyuk didaktikaG` T-1975 y

Likachev Pedagogika M-2000 y

Pedagogika nazariyasi ma`ruzalar matni prof Xasanboev J

Ta`lim ijtimoiy shodisa bulib, uning tarixi juda uzokdir. Ta`lim insoniyat jamiyati rivojlanishining dastlabki paytlaridayoq katta rol` uynagan. U tuplangan tajribalarni, dunyo shaqidagi axborotlarni berish jarayonini ta`minlagan, insoniyatning fakat ijtimoiy rivojlanishiga emas, balki qiyin sharoitlarda yashay olishiga sham yordam bergan. Uzluksiz rivojlangan jamiyatda ta`limning mukammal emas shaqli, ya`ni dars ming ming yillar mobaynida vujudga kelgan. Ya.A.Komenskiy “Buyuk didaktika” asarida jamoaviy tarbiyaning oldingi barcha tajribalarni umumlashtirdi, sinfning dars tizimida ta`limning asosiy didaktik printsiplarini izchil ifodaladi. Usha zamondan buyon qo0 mingdan ortiq vaqt utdi. Shuncha vaqt mobaynida darsning tashkiliy, shaqllari sham ta`limning metodlari sham takomillashib ketdi.

Xalq maktablari tashkil topgandan boshlab oqituvchi va oquvchilarning ozoro shamkorligi shamda ozaro munosabati muammolari sham vujudga kelgandir. Ma`lumki, oqituvchining bilimi uning darsdagi va uydagi faoliyatining xarakteriga bevosita bogliqdir, faoliyatsiz bilimlar sham bulmaydi. Oqituvchi ajoyib yusinda dars utishi va lekin bu darsning natijasi muayan oquvchi uchun narsaga arzimaslii mumkin.

Shularga kura oqituvchi ozini ana shunday oquvchining orniga kuya bilishi, uning darsdagi faoliyatini va uning maktabda butun oqish davrdagi munosabatini tasavvur qilish goyat mushimdir. Vatan tarbiya va ta`lim asta sekin amalga oshadi hamda oquvchiga barcha darslar majmui qanday ta`sir etishiga, oquvchi qituvchi rahbarligida ongli va faol bajaradigan ishlarning shajmi shamda muntazamligiga bogliqdir.

Oqituvchining vazifasi-darsda tafakkur va faoliyatning ana shu turlarini eng tugri uygunlashtirishdir. Binobarin bunday uygunlik dars samadarligini oshirishning mushim omilidir.

Ta`limda bilimlarnin ozlashtirish jarayoniga kuyidagi komponentlar kiradiU`

Shodisalarni, narsalarni kuzatish, axborotlarni idrok etish

Olingan axborotlarni taxlil kilish (bilimlarning xarakterli belgilarini aniqlash, taqqoslash, kochirish)

Eslab qolish

Ishlar, umumlashtirishlarning togriligini tekshirish shamda basholash

Ta`limni basholashning asosiy tashkiliy shaqli kuyidagi ma`lum belgilarga ega bOlgan mashgulotlarga guruxiy yosinda otkaziladi

-Mashgulotlarning har yili va har bir oqish kuni bir paytda boshlanishi

-Gurushdagi bolalarning yoshi va soni jishatdan baravarligi

- material organish sur`atining bir xilligi

-Oquv mashgulotlarining ma`lum tashkiliy shaqlda otkazilishi

Guruhli mashg`ulotlarning sinf-dars tizimi deb atalgan bunday shaqli keng tarqaldi, mustahkamlandi va hozir ham ancha takomillashgan holda mavjuddir.

Maktab rivojlanish tarixida 20 yillarda ta`limning yakka tartibdagi shaqli notanqidiy yusinda qabul qilindi va amalietga ta`limning brigada laboratoriya metodi kiritildi. Unda bu guruh (5-6 nafar) oquvchilar oqituvchi tavsiya etgan materialni mustaqil holda urganganlar. Oqituvchi maxsus tushuntirishlar bermay, fakat yul yuriklar kursatgan. Hamma narsa uchun brigadir javob bergan. Bunday ta`lim bolalarning uquv faoliyati uchun ma`suliyatini pasaytirgan. Maktab barham topishining notug`ri pedagogik kontse ptsiyalari davrida ta`limning (mashklar metodi) deb atalgan shaqli vujudga kelgan. Unda oquvchilar oqituvchining topshirig`i buyicha qandaydir ob`ektning loyihasini tayerlaganlar. Mazkur g`oyalar mualliflaring aytishishcha oquvchilar loyihani tuzishda uquv rejasi buyicha utiladigan predmetlarga doyr kompleks bilimlarni uzlashtirgan.

Sungi 20 yil mobaynida pedagogika nazariyasi kombinatsiyalangan darsni urganishdan darsni elementlari buyicha bosqichma-bosqich uzlashtirishga, undan sintetik va mukammmal urganishga utdi.

Sinf-dars tizimi kuyidagi mazmunga egadir

1. Har qaysi sinf yoshi va bilim darajasiga kura bir xil oquvchilarning doyimiy guruhiga egadir

2. 
   . dars jarayoni asosan 45 daqiqa (eki akademik soat 80 daqiqa) davom etib, qat`iy jadval asosida olib boriladi.
   
3. 
   . Dars oqituvchi va oquvchilarning faoliyat borligiga asoslanib bulib, bevosita oqituvchi raxbarligida jamoa, guruhli va yakka tartibda olib boriladi
   
4. 
   . Dars mashguloti olib borilaetgan va uzlashtirilaetgan materialning mazmuniga karab turli xil metodlar erdamida olib boriladi hamda umumiy ta`lim tarbiyaning bir qismi sifatida, albatta, tugallangan bilim beradi va navbatdagi bilimlarni uzlashtirish zamin yaratadi.
   

Bugungi kunda darslarni tashkil etishga nisbatan kuyidagi didaktik talablar kuyilmokda:

1. Darsning maksadi va vazifalarining anikligi hamda pedagogik jihatdan tug`riligi.

2. Darsning ta`limiy tarbiyaviy va shaxsiy rivojlantiruvchanlik vazifalarining birligi va uzviyligi

3. Uqitishning yaxlit dars va uning ma`lum qismlari vazifalari va mazmuniga muvofik, keladigan oquvchilarning bilish faolliklari va mustakil faoliyatlarini ta`minlashga xizmat qiluvchi makbul metodlarni tiklash

4. Mashg`ulotlarni turli shaqllar: jamoa, guruhli va yakka tartibdagi shaqllarini ma`kul ravishda kushib olib borish

5. Oqituvchining rahbarlik roli bilan oquvchilar faol bilish faoliyatini birga olib borish.

6. Darslarning uzaro uzviy va dialektik xususiyatga ega bulishiga erishish

7. oquvchilarning esh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish

8. Darsda oquvchilarni uqitish va tarbiyalash uchun kulay shart sharoit yaratish.

9. Darslarni demokratik talablar asosida tashkil etish

10. Darsda oquvchi erkinligini ta`minlashga erishish.

Bir soatlik darsga muljallangan dastur uquv materiali mazmunini baen qilish, didaktik maqsad va talablarga muvofiq tashkil etilgan mashg`ulot turi dars tipi deb ataladi.

Ayni vaqtda ta`lim tizimida eng kup kullanadigan dars tiplari kuyidagilar:

1. Yangi bilimlarni baen qilish darsi

2. Yangi utilgan materialni mustahkamlash darsi

3. oquvchilarning bilim, kunikma va malakalarini tekshirish darsi

4. Takrorlash umumlashtiruvchi va kirish darslari

5. Aralash darslari

Muayan dars tipi asosida olib boriladigan mashg`ulotlarda ikkinchi, uchinchi bir dars tipining turlari bulishi mumkin. Misol uchun, ta`lim muassasalarida eng kup kullaniladigan dars tiplarining biri- ya`ni bilimlarni baen kilish darsida kuyidagi holatlar omalga oshirilishi mumkin:
a) yangi bilimlarni baen kilish

b) yangi bilimlarni mustahkamlash

v) yangi bilimlar ustida mashq utkazish

g) yangi bilimlarga bogliq holda uy vazifalarini topshirish va hokazo. Demak, dars umuman jarayon davomida bir dars tipi asosida tashkil etilmaydi. Shunga karamay darsning maksadi oquvchilarga yangi bilim berishga qaratilgan bulsa, butun didaktik usullar ana shunga buysindiriladi. Shuning uchun ham bunday dars yangi bilim berish darsi deb ataladi. Muayan dars tipi bilan ish kurilaetganda boshka bir dars tipi unsurlarining asosiy tipidan urin olishi va ayni paytda asosiy dars tipining tuzilishini tashkil kilish mumkin.

Dars jarayonida kuyiladigan har kanday didaktik usul tuzilishini ifodalashga xizmat qilavermaydi. Didaktik usullar ta`lim metodi bilan baholangandagina dars tuzilishini tashkil kila oladi. Ta`lim metodlarining uzgarishi dars tuzilishining uzgarishiga olib keladi. Dars jarayonining uzgarishi dars tuzilishining uzgarishiga olib keladi. Dars jarayonining muayan qismida dars shaqli ham metodlarining uzgarishi-darsning yangi bosqichini boshlaganligini anglatadi.

D
2-боскич

3-боскич

4-боскич

Янги материални байон килиш

Янги материални мустахкамлаш (сухбат, машк )

Уй вазифаларини топшириш тушинтириш
emak dars tuzilishining biridan ikkinchisiga utishi va shu orqali darsning shaql va metodlarining uzgarishi dars bosqichi deb yuritiladi. Dars tipi kuyidagi tuzilishga ega buladi:

1-боскич

Аралас дарс типининг таркибий тузилиши

Уй вазифаларини сураш, текшириш

Takroriy umumlashtiruvchi dars odatda uquv dasturining ma`lum bir qismi, bob, bulim eki yirik mavzu utib bulingandan keyin utkaziladi.

Yuqori sinflarda ba`zi materiallarning ma`lum qismi va yakka yirik mavzuyi boshlashdan avval kirish darslari olib boriladi, bunday darslar odatda gumanitar predmetlarda olib boriladi
Bugungi kunda ta`limni tashkil etish tizimiga yakka tartibda ta`lim olish uziga xos urin olmoqda.Oqituvchining xoxlagan predmeti, qiziqishi extiejiga kura muayan fan yuzasida chuqur bilim olish, ya`ni repititorlik ta`limi keng tarqalmoqda.
Uqitishning noan`anaviy shaqllaridan biri ma`ruza keng tarqalmoqda. Ma`ruza asosan ijtimoiy fanlarni uqitish jarayonida qullanilmoqda. Ma`ruza darsi tajribali yuksak darajada pedagogik maxoratlar tomonidan tashkil etiladi. Maktab amalietida ma`ruzaning: ma`ruza-xikoya, ma`ruza -suxbat, ma`ruza-munozara xamda ammaviy ma`ruza foydalanilmoqda. Ma`ruzani bir daqiqada 1 sinfda 20-25 ta suz, II sinfda 25-30 ta suz, III sinfda 30-35, IV-sinfda 35-50 suz. Yangi turdagi uquv muassasalarida 40-45 suz tushunib olinadi.

Fakul`tativ mashg`ulotlar-oquvchilarning qiziqish va xoxishiga kura muayan fan, predmet yuzasidan beriladigan ilmiy nazariy bilimlarni chuqurlashtirish, ularda amaliy kunikmalarni xosil qilish maqsadida tashkil etiladigan ta`lim shaqlidir.

Seminar mashgulotlar-oquvchilar tomonidan u eki bu mavzu buyicha ma`ruzalar tayyorlash xamda uni sinf oquvchilari bilan muxokama kilish yuli bilan olib boriladi. Seminarlarga 2-3 xafta tayergarlik kuriladi, oqituvchi raxbarligida utkiziladi.

Shuningdek ta`limning noanaviy turlarida ekskursiya, viktorina kabi turlari mavjud.

1. 
   Alex Moore. Teaching and learning: Pedagogi. Curriculum and culture. USA, 2012. Routledge
   
2. 
   Neil Selwyn Education and Technology: Key issues and Debates. Australia, 2011. Continuum.
   

3. Keith S. Taber. Modelling Learners and Learning in Science Education: Developing Representations of Concepts, Conceptual Structure and Conceptual Change to Inform Teaching and Research, UK, 2013 Springer.