Kirish I. Bob. Muammoni o‘rganishning ilmiy-nazariy asoslari

Uchinchi bob bo‘yicha xulosa
Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalar bolalarni kamol toptirish, maktab ta’limiga tayyorlash, ularda mavjud bo‘lgan kamchiliklarni korreksiya va kompensatsiyalash vazifalarini amalga oshiradi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun kar bolalarning so‘li nutqini fikrlash va muloqot qilish vositasi sifatida shakllantirish va rivojlantirish kerak. Shunday qilib, kar bolalarning nutkiy va umumiy rivojlanish jarayonlari uzviy bog‘likdir, zero bolaning umumiy kamol topishi zaminida ularning nutqiy rivojlanishi amalga oshiriladi. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning kattalar bilan aloqa qilish vositasi sifatida nutq funksiyasi insonning keyigi verbal va shaxs rivojlanish asosida yotadi. Shuning uchun nutqni rivojlantirish bo‘yicha korreksion – tarbiyaviy ishlarning asosiy yo‘nalishlarning biri – qandaydir boshqa bir faoliyat bo‘yicha (predmetli, o‘yin va hokazo) nutqiy muloqat uchun sharoit yaratishdir. Kommunikativ so‘zlashuv (bayon etishning) barcha turlarini egallab olishning va shu bilan birga so‘zlarning sintagmatik munosabatlarini egallash nutq o‘stirish bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlarda muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin. Boladagi nutqning qiyinchiliklarni bartaraf etishda individual korreksiyalash mashg‘ulotlari katta ahamiyatga ega.Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni nutqga o‘rgatishda bunday yondashishda ular nutqiy, shaxsiy rivojlanishida har tomonlama kamol toptirish hamda maktab ta’limiga tayyorlashda ancha yuqori darajalarga erishishlari mumkin.
XULOSA
1. Kar va eshituvchi bolaning har tomonlama kamol toptirish hamda uni maktab ta’limiga tayyorlash har tomonlama kamol toptirish hamda maktab ta’limiga tayyorlash uning nutqiy rivojlanishi bilan bevosita borliqdir, kar bolalarning nutqi faqat ularning umumiy rivojlanishi negizida shakllanish mumkinligini, shu bilan birga ularning umumiy kamoloti so‘zli nutqining rivojlanish darajasiga bogliqligi L.S.Vigotskiy, F.F.Rau, L.P.Noskova, L.A.Golovchis, I.Kislisina, U.Fayziyev, F.Alimxodjayeva va boshqa olimlarning asarlarida e’tirof etiladi.Ilk davrda kar va eshituvchi bolalar o‘rtasidagi farq sezilmaydi, nutqacha bo‘lgan davrda kar bolalarga xuddi eshituvchi bolalarga kabi ovoz chiqarish, gugulash, so‘ng guldirashdek nutq ko‘rinishlari hos bo‘ladi. Keyinchalik, eshituvchi bolalar atrofdagilar nutqini eshitib va ularga taqlid qilib gapirishni boshlaganda kar bolalarning nutqi rivojlanmay qoladi, mavjud nutq ko‘nikmalari ham so‘nib boradi.
2. Maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning lug‘at boyligini eksperemental o‘rganish natijalari mazkur kategoriyadagi bolalarning nutqi tizimli buzilishlarga ega ekanliklari va bu buzilishlar nutqning barcha tomonlarini qamrab olganligini ko‘rsatadi. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda impressiv va ekspressiv nutq buzilganligi, shuningdek, nutqning fonetik, leksik va grammatik qurilishida murakkab nuqsonlar borligi aniqlandi.Tekshirilgan eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda nutqiy aloqaga bo‘lgan ehtiyojning kamligi, nutqiy faoliyatiga bo‘lgan intilishning buzilganligi aniqlandi. Bolalarning ko‘pchiligida nutqiy aloqaning savol-javob darajasida ekanligi kuzatildi. Aksariyat bolalarda murakkab nutq ko‘lami juda oz. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning nutqini o‘stirish bo‘yicha ishlarni tashkil etishda barcha holatlarda muloqatga (aloqa qilishga) bo‘gan intilishni yuzaga keltirish va ehtiyojini shakllantirish lozim.
3. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning kattalar bilan aloqa qilish vositasi sifatida nutq funksiyasi insonning keyigi verbal va shaxs rivojlanish asosida yotadi. Shuning uchun nutqni rivojlantirish bo‘yicha korreksion – tarbiyaviy ishlarning asosiy yo‘nalishlarning biri – qandaydir boshqa bir faoliyat bo‘yicha (predmetli, o‘yin va hokazo) nutqiy muloqat uchun sharoit yaratishdir. Kommunikativ so‘zlashuv (bayon etishning) barcha turlarini egallab olishning va shu bilan birga so‘zlarning sintagmatik munosabatlarini egallash nutq o‘stirish bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlarda muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin. Boladagi nutqning qiyinchiliklarni bartaraf etishda individual korreksiyalash mashg‘ulotlari katta ahamiyatga ega. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni nutqga o‘rgatishda bunday yondashishda ular nutqiy, shaxsiy rivojlanishida har tomonlama kamol toptirish hamda maktab ta’limiga tayyorlashda ancha yuqori darajalarga erishishlari mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI:

1. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. -T.: «Sharq» nashriyot-matbaa konserni, 1999
2. Karimov I.A. O‘zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo‘lmaydi. – T.: O‘zbekiston , 2005.
3. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. –T.: O‘zbekiston, 1998.
4. Karimov. I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008.
5. Amirsaidova Sh.M.. Maxsus pedagogika fani rivojlanishida sharq mutafakkirlari g‘oyalarining o‘rni va roli. Ped.fan.nomz....diss.T. 2008.
6. Aytmetova S.Sh. Yordamchi maktab o‘quvchilarining psixik rivojlanish xususiyatlari. –T .: O‘qituvchi, 1994.
7. Alimxo‘jayeva F.J. Zaif eshituvchi bolalar eshitish qobiliyatini rivojlantirishda didaktik materiallardan foydalanish. P.f.n. diss…avtoref. –M., 1992.
8. Ayupova M.Yu. Preodolenie fonetiko-fonematicheskiy nedostatochnos ti u detey o‘zbekov starshego doshkolnogo vozrasta. Avtoreferat. diss. …kand. ped. nauk. - M., 1992.
9. Bagrova I.G. K voprosu ob obuchenii slaboslishashix shkolnikov vospriyatiyu rechi na slux //Defektologiya. – 1981. –№4.
10. Beltyukov V.I. Vzaimodeystvie analizatorov v protsesse vospriyatiya i usvoeniya ustnoy rechi (v norme i potologii) – M.: Pedagogika. 1999. –
11. Bogdanova T.G. Surdopsixologiya. –M., 2002.
12. Borovlyova R.A. Roditelyam malenkix ogloxshix detey (nachalo korreksionnoy raboti s detmi, poteryavshimi slux v 2,5 – 3 goda) // Defektologiya, -2004. -№.4 -s. 78-82.
13. Boskis R.M. Gluxie i slaboslishashie deti. M.: Izd. APN RSFSR,9. – 2008.
14. Boskis R.M. Uchitelyu o detyax s narushennim sluxom. – M.: Prosveshenie, 2008.
15. Boskis R. M., Fingerman L.E. Razvitie pismennoy rechi v nachalnix klassax shkoli slaboslishashix. –M., 2008.
16. Boskis R.M. Razvitie smislovoy storoni rechi u gluxix i slaboslishashix detey. –M., 2008.
17. Bikova L.M. Metodika obucheniya russkomu yaziku v shkole dlya gluxix detey. – M.: Prosveshenie, 2005.
18. Bikova L.M. Razvitie svyaznoy rechi gluxix uchashixsya nachalnix klassov. – M.: Prosveshenie, 2011.
19. Vigotskiy L.S. Voprosi detskoy psixologii. – M.: SPB. 1999.
20. Zayseva G.L. Dialog s L.S. Vigotskim o problemax sovremennoy surdopedagogiki // Defektologiya. -2008. -№2 - s. 28-36.
21. Zikeyev A.G. Formirovanie i korreksiya rechevix navikov i umeniy v upotreblenii slojnosochinennix predljeniy mladshimi shkolnikami s narusheniyami v razvitii //Defektologiya. -2005. - №3. – s. 67-75.
22. Inklyo‘ziv ta’lim. O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma. Nogironlar uchun xalqaro dastur. – T., 2003.
23. Kastelyanos Peres Rosa-Mariya. Rechevaya gotovnost gluxix detey k obucheniyu v pervom klasse (na materiale Respubliki Kuba). Avtoref. diss. kand. ped. nauk. – M., 2008.
24. Kniga dlya uchitelya shkoli slaboslishashix. Obuchenie russkomu yaziku, chteniyu, proiznosheniyu /Pod red. Korovin K.G. –M., 1999.
25. Kolshanskiy G. V. Logika i struktura yazika. –M., 1999.
26. Komarov K.V. Metodika obucheniya slaboslishashix detey gramote. –M.: Prosveshenie, 1990.
27. Komarov K.V. Metodika obucheniya russkomu yaziku v shkole dlya slaboslishashix detey. –M.: Prosveshenie, 2008.
28. Matveyev V.F. Trudovoe obuchenie shkolnikov s narusheniyami sluxa v sovremennix usloviyax // Defektologiya. -2005. - №4. – s. 31-34.
29. Mo‘minova L.R. Nutqi umumiy rivojlanmagan maktabgacha yoshdagi bolalarni logopedik tekshirish bo‘yicha metodik qo‘llanma. –T.,O‘qituvchi, 1999.