Korporativ boshqaruv
O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi
Yüklə 110,81 Kb.
|
Yuqoridagi jadvaldan foydalangan holda, har bir yo’nalish uchun belgilangan xarajatlarning jami byudjet xarajatlarida nisbatan ulushini ko’rib chiqamiz: Shu bilan bir qatorda, 2021-yilda byudjet xarajatlarida ta’lim sohasida Davlat dasturlarini amalga oshirish xarajatlariga salkam 2,2 trillion so’m, shu jumadan, ilk bor chin yetim va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni uy-joy bilan ta’minlash xarajatlari uchun 30 milliard so’m mablag’ ajratish ko’zda tutilgan. Yana bir muhim jihat, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog’i kengaytirilganligini hisobga olgan holda, Davlat byudjetidan Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalariga 600 milliard so’m, ya’ni 2020-yilga nisbatan 2 barobar ko’p subsidiyalar ajratish rejalashtirilgan. 2021-yil 26-noyabr ma’lumotiga ko’ra 2021-yil O’zbekiston Respublikasi tovarlari va xizmatlari eksporti mamlakatlar bo’yicha yanvar-oktabr oylarida jami summa 12 434 994 200 AQSH dollarni tashkil qilgan. Yuqoridagi diagrammaga ko’ra, mamlakatimiz o’z Tovar va xizmatlarini Afg’onistonga eng ko’p eksport qilgan va eng katta summa ham aynan shu davlatda aks etgan. Keyingi o’rinlarda esa Albaniya, Aljir, Samoa va Angola hisoblanadi. Bu haqida batafsil ma’lumot quyidagi jadvalda aks ettirilgan:
Shu bilan bir qatorda, asosiy kapitalga o’zlashtirilgan investitsiyalar 2021-yil 1-noyabrholatiga ko’ra quyidagi ko’rsatkichlarni aks ettirgan: Asosiy kapitalga o’zlashtirilgan investitsiyalar (o’sish surati foizlarda)
Ushbu holatni tahlil qiladigan bo’lsak, mamlakatimiz 2018-yilda 29,9%, 2019-yil 38,1 % o’sish ko’rsatkichiga erishgan, 2020-yil esa koronavirus pandemiyasi sababli 4,4% ga pasaygan va 2021-yil yanvar-sentabr hisobiga ko’ra 5 % ga o’z holatini tiklagan va yana 5 % o’sish ko’rsatkichiga erishgan. 2021 yilda Davlat byudjeti xarajatlari 165 879 mlrd so‘m miqdorida tasdiqlangan, bu YaIMning 24,1 foizi miqdori tashkil etib, 2020 (20,1 foiz) yilga nisbatan qariyb 4 foizga ko‘p. Sog‘liqni saqlash sohasiga – 19 648 mlrd so‘m ajratilgan, 2021 yilda koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashish va vaksina sotib olish uchun. COVID-19 pandemiyasi inqirozi barcha mamlakatlarda ijtimoiy himoya muammolarini kuchaytirdi. Aholini qo‘llab-quvvatlash choralarida ijtimoiy zaif toifalarni qo‘llabquvvatlash byudjet xarajatlarining dolzarb masalalariga aylandi. Ijtimoiy himoya xarajatlari – 10 244,7 mlrd so‘m. 2021 yilda oilalarni ijtimoiy nafaqalar bilan qamrab olishning o‘sishi davom etadi. Ijtimoiy nafaqa oladigan kam ta’minlangan oilalar soni 2020 yil boshiga nisbatan 2 baravarga ko‘payadi.
Davlat byudj etining daromadlari va xaraj atlari muvozanatda bo’lishini taqozo qiladi. Lekin ko‘pchilik hollarda davlat byudjeti xarajatlarining daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqibatida byudjet taqchilligi ro‘y beradi. Bu holning sabablari ko‘p bo‘lib, ularning ichida davlatning jamiyat hayotining barcha sohalaridagi rolining uzluksiz o‘sib borishi, uning iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi alohida o‘rin tutadi. Byudjet taqchilligining o‘sishi yoki kamayishi mutlaq miqdorda va uning yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatida aniq namoyon bo‘ladi. Davlat qarzi ichki va tashqi qarzlardan iborat bo‘ladi. Davlat ichki qarzi - bu davlatning mamlakat ichida zayomlar va boshqa qimmatli qog‘ozlarini chiqarish, turli nobyudjet fondlari (sug‘urta fondi, ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalash fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko‘rinishidagi qarzlari. Byudjet taqchilligini moliyalashtirish (qoplash)ning muhim ko‘rinishlaridan biri davlat krediti hisoblanadi. Davlat krediti - davlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida maydonga tushadigan barcha moliyaviy-iqtisodiy munosabatlar yig‘indisi. Moliyaviy resurslami davlat tomonidan qarzga olishning asosiy shakli - bu davlat qarz majburiyatlari (zayomlari)ni chiqarish hisoblanadi. Ulami joylashtirish jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb qiladi. Davlat o‘z majburiyatlarini nafaqat xususiy sektorda joylashtirishi, balki ularni Markaziy bankda hisobga olishi ham mumkin. Bunda bank muomalaga pulning tovar hajmining ko‘payishi bilan bog‘liq bo‘lmagan qo‘shimcha miqdorini chiqaradi. Mazkur holda, davlat byudjetini moliyalashtirish pul muomalasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri inflyatsion ta’sir ko‘rsatadi. Pul massasining o‘sishi jamiyat haqiqiy boyligining ko‘payishi bilan birga bormaydi. Davlat qarzlarining to‘xtovsiz ko‘payib borishi, milliy daromadni foiz to‘lovlari shaklida tobora ko‘proq qayta taqsimlanishga olib keladi. Katta byudjet taqchilligi va davlat majburiyatlari bo‘yicha foiz to‘lovlari o‘sish sharoitida davlat qarzlarini to‘lash vaqtini imkon darajada cho‘zishga harakat qiladi. Buning uchun turli xil usullardan foydalanish mumkin. Jumladan davlat o‘zining qisqa muddatli majburiyatlarini o‘rta va uzoq muddatli zayomlarga almashtiradi. U o‘zining qisqa muddatli majburiyatlarini ancha yuqori foiz bo‘yicha yangi, uzoq muddatli zayomlar chiqarish hisobiga ham sotib olishi mumkin. Bunday turdagi tadbirlar qisqa davrli samara berishi va vaqtincha davlatning moliyaviy ahvolini yengillashtirishi mumkin, chunki u odatda kelgusida foiz stavkasining oshishi va qarzlar umumiy miqdorining o‘sishi bilan bog‘liq. Xo‘jalik hayoti baynalminallashuv jarayonlarining tez o‘sishi, xalqaro kreditning jadal rivojlanishi natijasida davlat o‘ziga zarur bo‘lgan moliyaviy resurslami jalb qilish uchun bo‘sh pulmablag‘larining milliy chegaradan tashqaridagi manbalaridan faol foydalanadi. Buning natijasida tashqi qarz vujudga keladi. Davlat tashqi qarzi - xorijiy davlatlardan, ulardagi jismoniy va yuridik shaxslardan, shuningdek, xalqaro moliyaviy tashkilotlardan olingan qarz. Tashqi qarzning me’yoridan oshib ketishi milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Agar tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlar mamlakat tovar va xizmatlari eksportidan tushumning ahamiyatli qismi, masalan, 20-25 foizdan oshib ketsa, bu holat mamlakatning kredit bo‘yicha reytingini pasaytirib yuboradi. Natijada, chetdan yangi qarz mablag‘larini jalb etish mushkullashadi. Shunga ko‘ra, davlatlar muntazam ravishda tashqi qarzni tartibga solish chora-tadbirlarini amalga oshirib boradilar. Bular qatoriga mamlakat oltin-valyuta zaxirasi hisobidan qarzlarni to‘lab borish; kreditorlarning qarz to‘lov muddatlarini o‘zgartirishlari, ayrim hollarda ularning ma’lum qismidan voz kechishlariga erishish; qarzlarni mamlakatdagi ko‘chmas mulklar, qimmatli qog‘ozlar, kapitalda ishtirok etish va boshqa huquqlami sotish hisobiga to‘lash; xalqaro banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlardan yordam olish va h.k. Mamlakatimiz iqtisodiyotiga to’xtaladigan bo’lsak, 2021 yilda iqtisodiyotni bosqichma-bosqich tiklanishi Konsolidatsiyalashgan byudjet taqchilligi 37 534,2 mlrd so‘m miqdorida prognoz qilinmoqda (YaIMga nisbatan 5,4%). Jami davlat qarzi 2021 yil yakunida 28,3 mlrd AQSh dollari miqdorida bo‘lishi prognoz qilinmoqda (YaIMga nisbatan 45,3%). O‘sish dinamikasiga qaramay davlat qarzi mo‘’tadil bo‘lib, makroiqtisodiy barqarorlikka xavfsiz darajada qolmoqda. 2021 yil yakuniga davlat tashqi qarzi 25,7 mlrd AQSh dollari hisobida prognoz qilinmoqda, shundan 18,6 mlrd AQSh dollari – O‘zbekiston Respublikasi nomidan (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati) va 7,1 mlrd AQSh dollari – O‘zbekiston Respublikasi kafolati ostida jalb qilingan. Shunday sharoitda, davlat byudjetining daromadlar qismini xarajatlar qismiga nisbatan ko’paytirish va bu bo’yicha iqtisodiy-siyosiy dasturlar ishlab chiqish, uni bosqichma-bosqich amalga oshirish mamlakatimiz iqtisodiyotining yanada rivojlanishiga dasturilamal xizmat qiladi va bu borada ko’pgina yutuqlarga erishishimiz uchun poydevor vazifasini o’taydi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 25-dekabrda qabul qilingan O’RQ-657 son “O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to’g’risida”gi qonun. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining rasmiy sayti www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi qonunchiligining milliy ma’lumotlar bazasi www.gazeta.uz – axborot sayti. Yüklə 110,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||