KubâDÂBÂd sarayi

KUDAI

Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca'fer el-Kudâî (ö. 454/1062)

Hadis âlîmi, kadı, tarihçi ve diplomat.

380 (990) yılı dolaylarında Kahire'de doğduğu anlaşılmaktadır. Benî Kudâa'ya nisbetle Kudâî diye tanındı. Bağdat, Mu­sul, Dımaşk. İskenderiye. Horasan. İsfahan, Şîraz gibi bölgelerden Mısır'a gelen âlimlerle görüştü ve kıraat âlimi Ebû Ab­dullah Ahmed b. Ömer el-Cîzî, hadis âli­mi Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdülazîz b. Sersâl, İbnü'n-Nehhâs diye bilinen fakih ve muhaddis Ebû Muhammed Abdur-rahmarç b. Ömer et-Tücîbî, mutasavvıf Ebü'l-Hasan Ali b. Abdullah b. Cehdam el-Hemedânî gibi âlimlerden faydalandı. Mekke, İstanbul. Remle ve Trablusşam'a giderek 130 kadar âlimden hadis rivayet izni aldı; fıkıhta Şâfıî mezhebini benim­sedi. Kendisinden de Hatîb el-Bağdâdî, Ebü'l-Ferec Sehl b. Bişr el-İsferâyînî, İbn Mâkûlâ, Muhammed b. Fütûh el-Humey-dî ve Hz. Ali'nin torunlarından "Nesîb" diye anılan Ebü'l-Kâsım Ali b. İbrahim el-Alevî el-Hüseynî hadis rivayet etti. Kudâî'-nin en verimli devresi Fatımî Halifesi Müntasır-Billâh döneminde geçti. Daha çok kadı unvanıyla tanınmakla birlikte Fâ-tımîler devrinde vezir kâtipliği, devlet kü­tüphanesi müdürlüğü, elçilik ve kadılık ⁵¹görevlerinde bulundu. Müntasır- Billâh 447'de (1055) onu Kos-tantiniye'ye elçi olarak gönderdi. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'in aynı tarihte oraya giden elçisiyle karşılaşan ve Tuğrul Bey'in Bizans imparatoriçesine gönderdiği mek­tuptaki talebi üzerine elçisinin Kostanti-niye Camii'nde namaz kılıp Abbasî Halifesi Kâim-Biemrillâh adına hutbe okumasına muttali olan Kudâî bu durumu Münta-sır'a bildirdi. Bunun üzerine Müntasır, hı-ristiyanlara ait pek çok kıymetli eşyanın bulunduğu Kudüs Kamâme Kilisesİ'nde-ki hazinelere el koydu; Bizans orduları da bütün sahil ülkelerini istilâ ederek Kahi-re'yi muhasara altına aldı; 454 (1062) yı­lına kadar devam eden kıtlık dolayısıyla Mısır ülkesinde veba salgını baş gösterdi.⁵² Çok iyi yetişmiş bir şah­siyet olan ve evinin Fustat'ın Sûkulber-ber denilen semtinde olduğu belirtilen Kudâî ⁵³ 16 Zilhicce 454'-te (21 Aralık 1062) Kahire'de vefat etti ve Karâfe'deki Neccâr Kabristanı'na defne­dildi.

Eserleri.

1. Şihâbİ İ-ahbât. İlk keli­meleri ortak özellik taşıyan kısa lafızlı ha­dislerden yapılan seçmelerle düzenlenen eser eş-Şihâb İi'1-hikemi ve'1-âdâb adıyla yayımlanmıştır (Bağdad 1327).

2. Müsnedü'ş-Şihâb. Şihâbü'l-ahbâr'da-ki hadislerin senedleriyle birlikte derlen­diği eserin 489'da (1096) istinsah edilen en eski ve sıhhatli yazması Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.⁵⁴ HamdîAbdülmecîd es-Selefî, eseri Şam Zâhiriyye ⁵⁵ ve Bağdat Evkaf kütüphanelerinde-ki üç nüshasına dayanarak yayımlamıştır. ⁵⁶

3. Düstûru rne'û-limi'l-hikem ve me'şûru mekârimi'ş-şiyem. Hz. Ali'nin tebliğleri, öğütleri, edebî sözleri, sorulara verdiği cevaplar, duaları, ayrıca şiir ve temsillerinden bir kısmının dokuz bab ve çeşitli başlıklar al­tında toplandığı eserNehcü'l-belâğa, Dîvânü (Alî ve Şad Kelime gibi eserler­le Hz. Ali'ye ait söz ve bilgilere kaynak olmuş, Muhammed Saîd er-Râfiî'nin şer­hiyle birlikte Kahire'de (1332) ve harekeli olarak Beyrut'ta (1401/1981) basılmıştır.

4. el-Muhtâr fî zikri'l-hıtat ve'1-âşâr. Eserde Mısır'ın topografyası anlatılmak­tadır. Ünlü Hıtat müellifi Makrîzî, Mu­hammed b. Yûsuf el-Kindî ile Kudâî'nin hıtat türünün öncülüğünü yaptıklarını söylemekte, yazma nüshası tesbit edile­meyen esere birçok âlim atıfta bulun­maktadır. ⁵⁷

5. el-İnbâ' bi-enbâ'i'l-enbiyâ5 ve tevârîhi'l-hulef3 ve vilâ-yâti'I-ümerâ.⁵⁸ Pey­gamberler, halifeler ve beylikler tarihi ol­mak üzere üç ana bölümden meydana gelen eser, yaratılıştan itibaren 427 (1036) yılma kadarki zamanın muhtasar bir tarihi olup özellikle Abbasîler ve Fâtı-mîler dönemi için önemli bir kaynak duru­mundadır. Kitabın çeşitli yazmalarından Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki nüsha­sını ⁵⁹ esas alan Ömer Abdüsselâm Tedmürî eseri, adı bilinmeyen bir tarihçinin Bağdat'ın düşüşüne kadar Abbasî halifeleri ve Mı­sır'da hâkimiyetlerinin son bulmasına ka­dar Fatımî halifeleri tarihine yaptığı kü­çük bir zeyille birlikte yayımlamıştır.⁶⁰ AyrıcaCemîl Abdullah Muhammed el-Mısrî eseri beş nüs­hasına dayanarak Târîhu'I-Kudâ'î: Ki-tâbü yûnİ'î-macârif ve fünûni ohbâ-Tİ'î-halâHf adıyla neşretmiştîr (Mekke 1415/1995).

6. Dekâ'iku'l-ahbâr ve ha-kâ'iku (hadâ'iku) '1-Ftibâi. Vaaz, nasihat ve zikir kitabı olan eser Türkçe'ye ter­cüme edilerek yayımlanmıştır (İstanbul 1309, 1320).

Kudâfye nisbet edilen diğer eserler de şunlardır: Tefsîrü'l-Kur'ân (yirmi cilt ol­duğu söylenmektedir), Menâkıbü'ş-Şâffî, Mtfcemü'ş-şüyûh, Emâlîfi'1-hadîş, el-înbâh fi'1-hadîş, el-A'dâd. Fâtih Sultan Mehmed devri âlimlerinden birinin eseri olanDürretü' vaizin ve zuhrü'l-'âbidin ⁶¹ Kâtib Çelebi ta­rafından Kudâfye nisbet edilmiştir.

Bibliyografya :

Kudâî. Müsnedü'ş-Şihâb (nşr HamdîAbdül-mecîd es-5elefî), Beyrut 1405/1985, neşredenin girişi, I, 5-23; a.mlf.. ei-İnbâ' bi-enbâ'i'l-enbiya1 ue teuârîhi't-hulefâ' ve vilâyâü'l-ümerâ' (nşr. Ömer Abdiisselâm Tedmürî). Sayda -Beyrut 1418/1998, neşredenin girişi, s. 5-29; a.mlf.. Târihu't-Kuçlâ'î: KHâbü '(Jyûni't-ma'ârif oe fü-nûni ahbâri'l-halâ'if {nşı Ccmîl Abdullah Mu-hammcd cl-Mısrî), Mekke 1415/1995. neşre­denin girişi, s. 7-44; Kindi, el-Vüiât ve'i-kudât (Guest), s. 613; Kâdî iyâz, e(-Gunye (nşr Mahir Züheyr Cerrar). Beyrut 1402/1982, s. 101; İbn Hayr, Fehrese, s. 183; Yâküt, Mu'cemü'l-üde-b&\ VII, 393; İbnü'I-Esir, el-Lübâb, III, 43; İbn Halltkân. Vefeyât.1, 71, 173, 238; II, 293; III, 35, 36, 112, 129, 407, 408; IV, 105, 194, 197,212-213; V, 291; VII, 253, 254, 256; Ebü'l-Fidâ, el-Muhtaşar, II, 181; Zerıebî, A'lâmü'n-nübelâ1, XVIII, 92-93; Safedî. el-Vâfi,\\\, 116-117; Sübkî, Tabakât,\V, 150-151; Makrîzî, ei-Hdat, I, 5, 16, 31,57,59. 116, 122, 125, 165,207,208,287, 297,319,330, 331, 335, 343, 344, 346; II, 250, 251, 253, 254, 255, 266, 282, 296, 318, 370, 436, 443, 445, 455,457, 462; Keşfü 'z-zunûn, I, 165, 172, 745; H, 1067-1068, 1684,1689, 1839; îzâhu't-meknün,], 462; Hediyyetü'l-ıârifin,\\, 71; Serkîs. Mu'cem, II, 1515-1516; Brockel-mann, GAL, I, 418-419; SuppL, I, 584-585; ZirikİÎ, d-Ac;âm(Fethullah), VI, 146; M- Halil Yınanç, Türkiye Tarihi, Selçuklular Deuri I: Anadolu'nun Fethi, İstanbul 1944, s. 48;Os­man Turan. Selçuklular Tarihi ue Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 1969, s. 84-85; Meh­met Altay Köymen. Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul 1976, s. 47, 56, 90; Ali Yardım. Şi-hâbü'i-Ahbâr Tercümesi, İstanbul 1999, s. 1-27; a.mlf.. Hadis II, İstanbul 2000, s. 76, 108, 112; a.mlf.. "Kuzâî ve Müsnedü'ş-Şi-hâb'ı", DÜİFD, IV (1987), s. 285-348. Ali Yardım