Kurs ishi mavzu: “Yig'ish chizmalarida aksonometrik proyeksiyalar bajarish” Bajardi: “Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi” mutaxassisligi bakalavr yo’nalishi 2-kurs 20. 25-guruh talabasi Xakimova Fotima

Izometriya - yunoncha so ‘z bo‘lib, “isos” - bir xil (teng) degan ma'noni anglatadi.
Kubni aksonometrik proyeksiyalar tekisligini Pga nisbatan bir xil qiyalikda joylashtirib,unga kub uchlari orqali proyeksiyalash nurlarini perpendikular qilib o‘tkazilsa, kubning to‘g'ri burchakli izometrik proyeksiyasi hosil bo‘ladi.
Izometriyada Ox, Oy, Oz o'qlar orasidagi burchaklar o'zaro teng bo'lib, ular 120° ni tashkil qiladi (27.3-chizma, b). Chunki ular P tekisligiga nisbatan bir xil qiyalikda proyeksiyalanadi. Shunda, masalan, kub o'zining haqiqiy kattaligiga nisbatan ma'lum miqdorda o'zgarib, ya'ni qisqarib, proyeksiyalanadi. Bu o'zgarish izometriyada uchala o'qlar bo'yicha bir xil bo'lib, 0,82 ga teng. Lekin detal o'lchamlarini izometrik o'qlarga 0,82 marta ko'paytirib o'lchab qo'yish ancha noqulay.

3. 
   Standart aksonometrik proyeksiyalar
   

Aksonometrik tasvirlar yaxshi ko'rinish va qurilishning soddaligi tufayli keng qo'llaniladi.
"Axonometriya" so'zi yunoncha o'qlar bo'ylab o'lchash degan ma'noni anglatadi. Ob'ektni koordinatalar tizimi bilan birga proyeksiyalash sharti bilan aksonometrik usul ham parallel, ham markaziy proyeksiya bilan birlashtirilishi mumkin.
Parallel aksonometrik proyeksiyalash usulining mohiyati shundan iboratki, ob'ekt ma'lum bir koordinatalar tizimiga taalluqli bo'lib, keyin parallel nurlar bilan koordinatalar tizimi bilan birga tekislikka proyeksiyalanadi.
1-rasmda xyz to'rtburchaklar koordinatalar tizimiga taalluqli A nuqta ko'rsatilgan. S vektori P* proyeksiyalar tekisligiga proyeksiya yo'nalishini aniqlaydi.

1-rasm.Axonometrik proyeksiyalash usulining mohiyati
A nuqtaning gorizontal proyeksiyasining A1 * aksonometrik proyeksiyasi odatda ikkilamchi proyeksiya deb ataladi.
P' ga proyeksiya qilinganda koordinata o'qlari segmentlarining buzilishi buzilish koeffitsienti deb ataladi.
2-shaklda podshibnikni shveller balkasiga o’rnatilgan montaj o’lchami qo’yilgan montaj chizmasi ko’rsatilgan (spesifikatsiyasiz). Montaj chizmada spesfikatsiya bor yo’g’ligidan qat‘iy nazar chiqarish chizig’ini tokchasida ko’rilmaning (ob‘ekti) nomi va belgisi ko’rsatiladi.¹⁰
GOST 2.317-69 ga binoan, to'rtburchaklar aksonometrik proektsiyalardan to'rtburchaklar izometriya va dimetriyadan foydalanish tavsiya etiladi.
Buzilish koeffitsientlari va proyeksiya yo'nalishi va rasm tekisligidan hosil bo'lgan burchak ph o'rtasida quyidagi bog'liqlik mavjud:
u2+x2+u2=2+ctq2c,
agar u=90o, u2+x2+u2=2,
Izometriyada u=x=u va demak, 3u2=2, bundan u=Ts2/3 ≈ 0,82.
Shunday qilib, to'rtburchaklar izometriyada ob'ektning barcha uch o'lchamdagi o'lchamlari 18% ga kamayadi. GOST koordinata o'qlari bo'ylab qisqarishsiz izometrik proyeksiyani qurishni tavsiya qiladi (2-rasm), bu tasvirning asl nusxaga nisbatan 1,22 marta oshishiga to'g'ri keladi.

2-shakl O'qlarning izometrik joylashuvi
To'rtburchaklar dimetrik proyeksiyani qurishda y' o'qi bo'ylab uzunlikning qisqarishi (3-rasm) qolgan ikkitasi bo'ylab ikki barobar ko'p olinadi, ya'ni. bunga ishon

u=u, va x=0,5u.

U holda 2u2+(0,5u)2=2, bundan u2=8/9 va u≈0,94, va x=0,47.
Amaliy konstruksiyalarda bunday kasr koeffitsientlaridan odatda 1/0,94=1,06 nisbat bilan aniqlanadigan oshirish shkalasini kiritish yo‘li bilan voz kechiladi, so‘ngra x' va z' o‘qlari bo‘yicha buzilish koeffitsientlari birga teng, y' o‘qi bo‘yicha. , x=0 ning yarmi, besh.
Oblik aksonometrik proektsiyalardan GOST frontal va gorizontal izometriya va frontal dimetriyadan foydalanishni ta'minlaydi (ikkinchisi shkafning proyeksiyasi deb ham ataladi).


Shakl 3. Dimetriyada o'qlarning joylashishi
Aksonometrik doira
Aylana qandaydir P* tekislikka parallel proyeksiya qilinsa, uning umumiy holatda ellips shaklida tasvirini olamiz (4-rasm).
Doira tekisligi qanday joylashganidan qat'i nazar, birinchi navbatda A * B * C * D * parallelogrammasi - berilgan aylana bo'ylab chegaralangan ABCD kvadratining parallel proyeksiyasini qurish tavsiya etiladi, so'ngra sakkiz nuqta va sakkiz tangensdan foydalaning. ichiga ellips yozing.
1, 3, 5 va 7 nuqtalar parallelogramm tomonlarining o'rta nuqtalaridir. 2, 4, 6 va 8-nuqtalar diagonallarda shunday joylashtirilganki, ularning har biri yarim diagonalni 3:7 nisbatda ajratadi.
Haqiqatan ham, parallel proyeksiyaning xossalariga asoslanib, A2/1O=A*2*/2*O*, Lekin A1/1O=(r√2-r)/r≈3/7 deb yozishimiz mumkin .¹¹

Ellipsning sakkiz tangensidan birinchi to'rttasi parallelogrammning tomonlari, qolgan t2, t4, t6 va t8 esa uning diagonallariga parallel bo'lgan to'g'ri chiziqlardir. Demak, ellipsga t2* tangensi C*D* diagonaliga parallel.Bu t2* va C*D* ikkita parallel t2 va CD toʻgʻri chiziqning proyeksiyalari ekanligi bilan izohlanadi.

4-rasm. Aylanani tekislikka proyeksiyalash

Ellipsning o'zini chizishdan oldingi grafik konstruktsiyalarni quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi (5-rasm):

1. kvadratning aksonometrik proyeksiyasini - A*B*C*D* parallelogrammasini tuzing va A*C* va B*D* diagonallarini chizing;
2. parallelogramm tomonlarining o'rta nuqtalarini - 1*, 3*, 5* va 7* nuqtalarini belgilang; ¹²

5-rasm. Ellipsni qurish

3. 3*B* segmentida, xuddi gipotenuzada bo‘lgani kabi, 3*KB* to‘g‘ri burchakli teng yonli uchburchak yasang;

4. radiusi 3*K bo‘lgan 3* nuqtadan A*B* ni L va M nuqtalarda kesib o‘tuvchi yarim doira tasvirlang; bu nuqtalar 3*A* segmentni va unga teng 3*B* segmentni 3:7 nisbatda ajratadi;
5. L va M nuqtalar orqali parallelogrammning yon tomonlariga parallel to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazing va diagonallarda joylashgan 2*, 4*, 6* va 8* nuqtalarni belgilang;
6. topilgan nuqtalarda ellipsga teglar yasang. t2 va t6 tangenslari BD ga parallel, t4 va t8 teglari esa AC ga parallel.
7. Sakkiz ball va bir xil miqdordagi tangenslarni olgan holda, ellipsni etarli darajada aniqlik bilan chizish mumkin.
GOST 2.317-69 to'rtburchaklar izometrik proyeksiya (6-rasm) va to'rtburchaklar dimetriya (7-rasm) uchun proyeksiya tekisliklariga parallel bo'lgan tekisliklarda yotadigan doiralarning holatini belgilaydi.
Agar izometrik proyeksiya x, y, z o'qlari bo'ylab buzilmasdan bajarilsa, u holda 1,2, 3 ellipslarning katta o'qi 1,22 ga, kichik o'qi esa aylananing diametrining -0,71 ga teng..¹³

6-rasm. Proyeksiya tekisliklariga parallel tekisliklarda joylashgan aylanalarning izometrik proyeksiyalari

7-rasm. Proyeksiya tekisliklariga parallel tekisliklarda joylashgan aylanalarning dimetrik proyeksiyalari
Agar izometrik proyeksiya x, y, z o'qlari bo'ylab buzilish bilan bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o'qi aylananing diametriga, kichik o'qi esa aylananing diametrining 0,58 ga teng bo'ladi. .
Agar dimetrik proyeksiya x va z o‘qlari bo‘ylab buzilishsiz bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o‘qi aylana diametrining 1,06 ga, 1-ellipsning kichik o‘qi esa 2 va 3 ellipslarning 0,95 ga teng bo‘ladi. aylana diametrining 0,35 ga teng.
Agar dimetrik proyeksiya x va z o‘qlari bo‘ylab buzilish bilan bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o‘qi aylana diametriga, 1-ellipsning kichik o‘qi esa ellipslarning 0,9 ga teng bo‘ladi. 2 va 3 aylana diametrining 0,33 ga teng.1-ellips asosiy o'q y o'qiga 900 burchak ostida joylashgan); 2-ellips (asosiy o'q z o'qiga 900 burchak ostida); 3-ellips (asosiy o'q x o'qiga 900 da).¹⁴


AKSONOMETRIK PROYEKSIYALARNI OʻQITISHDA TALABALARNING FAZOVIY TASAVVURINI OSHIRISH Tashimov Nurlan Erpolatovich Nizomiy nomidagi TDPU, kafedra mudiri, dotsent Sultanova Gulshan Shukrullo qizi Qarshi davlat universitetining Pedagogika instituti magistranti ANNOTATSIYA Ushbu maqolada oliy taʼlim muassasalari chizmachilik darsida talabalarning fazoviy tasavvurini oshirishda aksonometrik proyeksiyalarning oʻrni yoritilgan. Kalit soʻzlar: Aksonometrik proyeksiya, chizmachilik, fazoviy tasavvur, tasvir, talabalar, oddiy, murakkab, model, ortogonal. АННОТАЦИЯ В данной статье освещена роль аксонометрических проекций в повышении пространственного воображения учащихся на уроке черчение высших учебных заведений. Ключевые слова: Аксонометрическая проекция, черчение, пространственное воображение, изображение, студенты, простое, сложное, модель, ортогональное. ABSTRACT This article highlights the role of axonometric projections in increasing the spatial imagination of students in the drawing lesson of higher educational institutions. Keywords: Axonometric projection, drawing, spatial imagination, image, students, simple, complex, model, orthogonal. KIRISH Talabalarning fazoviy tasavvurini kengaytirish chizma geometriya va chizmachilik fanlarida juda katta ahamiyatga ega boʻlib, u talabalarni ijodiy izlanishlarga yoʻnaltiruvchi omillardan biridir. “Chizmani oʻqish deganda narsaning chizmasini oʻrganish vaqtida uning fazoviy obrazining shakillanishi roʻy beradigan jarayon tushuniladi” deb oʻzlarining Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 188 w May 2022 www.oriens.uz «Oʻrta maktabda chizmachilikni oʻqitish metodikasi» kitobida S.I Dembinskiy va V.I. Kuzmenkolar yozishgan. MUHOKAMA VA NATIJALAR Haqiqatdan ham shunday, biz chizmani koʻzdan kechirib unda tasvirlangan narsaning balandligi, uzunligi va eni hamda uning elementlari tarkibiy qisimlari va shartli belgilarini oʻrganib chiqib, narsani koʻz oʻngimizda gavdalantiramiz, ya’ni chizmasini oʻqiymiz. Shunday qilib chizmani oʻqish deganda narsalarni bajarilgan tasvirlariga asosan uning tashqi va ichki tuzilishlarini bilib hamda fahimlab bir butun obrazni tasavvur qilish, uning oʻlchamlarini, ishlov berish usullarini bilish tushuniladi. Bulardan koʻrinib turibdiki, chizmani oʻqishda fazoviy tasavvur eng asosiy koʻrsatkich ekan, shu sababli talabalarning fazoviy tassavuri past boʻlsa ular chizmani oʻqishda qiynaladilar va chizmachilikka boʻlgan qiziqishlari susayib boradi. Shuning uchun biz chizmachilik fanlari oʻqituvchilari butun etiborimizni talabalarning fazoviy tassavurini oshirishga bor kuch g’ayratimizni va metodik soʻzlashlarimizni safarbar qilishimiz zarur boʻladi. Shundagina biz yoshlarni kelgusidagi ishlab chiqarish sharoitiga yoki ta’lim jarayoniga etuk boʻlishlariga erishamiz. Ilmiy tadqiqot ishimga oid mavzularni asosiy adabiyotlardagi taxlili shuni koʻrsatdiki chizmalarini oʻqish, yani chizmada tasvirlangan natijalarni tassavur qilishning quyidagi tartibda oshirilar ekan: 1) Chizmadagi koʻrinishlardan foydalanib narsani fikran oddiy geometrik figuralarga ajratib, uning tashqi sirtlarining formasini aniqlash; 2) Chizmachilikdagi kesim va qirqmlardan foydalanib, uning ichki tuzilishlarini anglab va faximlab etish; 3) Narsaning tarkibiy qisimlarini tahlil qilib va oʻrganib chiqib uning bir butun yaxlit obrazini fazoda tiklash-tassavur qilish; 4) Chizmada keltirilgan shartli belgilardan masalan (ø), (R), (□) va (▻) kabi belgilardan foydalanib narsaning ayrim sirtlari va yuzalari toʻg’risida qoʻshimcha tassavurga ega boʻlish. Fazoviy tassavurlash usullari toʻgʻrisida tahlil qilib chiqilgan adabiyotlarda faqatgina mashq qilish usullari toʻgʻrisida gap boradi. Mashq qilish usullariga quyidagi turlari kiradi. 1. Sodda, oʻrta, murakkab va oʻta murakkab narsalarning chizmasidan foydalanib ularning oddiydan murakkabga asosida yaqqol tasvirini bajarish hamda ularni chizmalari bilan qiyoslash; Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 189 w May 2022 www.oriens.uz 2. Yaqqol tasvirlarga mos keluvchi proyeksiyalarni proyeksiyalar bankidan topish va uning aksinchasi, yani berilgan koʻrinishlarga mos boʻlgan narsaning yaqqol tasvirini toʻgʻri topish. 3. Narsaning chizmasini asliga yoki yaqqol koʻrinishga qarab bajarish; 4. Yozma tavsifi boʻyicha koʻrinishlari va yaqqol tasvirini bajarish; 5. Narsani ikki koʻrinishi boʻyicha uchinchisini yasash. 6. Narsalarining kesilishi rejalashtirilgan elementlarining chizmasini bajarish. 7.Chizmasi boʻyicha narsalarni turli materiallardan modellarini yasash. 8. Yigʻma birlikning yigʻish chizmasini detallarga ajratish. Fazoviy tassavurini oʻstirishadigan mashq qilish usulining yuqorida qayd etilgan turlari bir-biri bilan uzviy bogʻlangan boʻlib ular talabalardan etarli nazariy bilim va amaliy koʻnikma hamda malaka talab qiladi. Mashq qilishning turlarini metodik nuqtai nazardan taxlil qilinsa, ular “Oddiydan murakkablikka” prinsipiga mos keladi. Shuning uchun biz oʻz ishimizda fazoviy tassavurning oʻstirishni mashq qilish usulining ayrim turlarini chuqurroq oʻrganishni metodik toʻgʻri deb topdik. Chunki talabalar chizmachilik fani dasturidagi rejalashtirilgan proyeksion chizmachilikga oid mavzularni oʻrganish jarayonida bu turlardagi vazifalarni bajaradilar. Uchta koʻrinishga qarab qaysi yaqqol tasvirga mos kelishini aniqlang Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 190 w May 2022 www.oriens.uz Berilgan yaqqol tasvirga qaysi ikki koʻrinish mos kelishini aniqlang va belgilang Fazoviy obrazlarga tayanib ish koʻrish va shu asosda turli oʻquv ishlab chiqarish vazifalarini bajarish inson aqliy foliyatining muhim xususiyatidir. XULOSA Talabalarning fazoviy tasavvurlarini shakllantirish va kengaytirish bilan bogʻliq boʻlgan malakani oshirish grafik faoliyatining eng muhim tarkibiy qismidir. Hech qanday fan fazoviy tasavvur va fazoviy farazni chizmachilikdek rivojlantira olmaydi. Oʻqitish amaliyotida foydalaniladigan masalalar talabalar tafakkur faoliyatiga ta`sir koʻrsatishi aniqlandi. Shunday ekan talabalrning ijodiy ishlashga intilish, fazoviy tasavurini rivojlantirish, ongli faolligini shakllantirishda chizmachilik fanida katta ahamiyatga ega. ADABIYOTLAR (REFERENCES) 1. Rahmonov I., Valiyev A. "Chizmachilik (chizmachilik fanida konstruksiyalash asoslari". -T.: Voris-nashriyot, 2011-y. 2. Ashirboyev A., Roʻziyev E., Tashimov N. “Mutaxassislik fanlarini oʻqitish metodikasi”. -T.: «Nodirabegim» nashriyoti, 2020-y. 3. Tashimov N. Umumiy oʻrta ta’lim maktab chizmachilik fanida oʻquvchilarning fazoviy tasavvurini oshirishda aksonometrik proyeksiyalarning oʻrni. Halq ta’limi jurnali. 2020/4 4. Khalimov Mokhir Karimovich. (2022). ELEMENTS OF STUDENT SPACE IMAGINATION IN THE TEACHING OF GRAPHIC SCIENCES AND METHODS OF USING IT. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 3(02), 103– 116. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-03-02-19 Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 191 w May 2022 www.oriens.uz 5. Rustam Ravshanovich, J. (2021). Formation of Creative Abilities of Students by Teaching the Genre "Landscape" of Fine Arts. Spanish Journal of Society and Sustainability, 1, 1-8. Retrieved from http://sjss.indexedresearch.org/index.php/sjss/article/view/1 6. Kozim, M., Zilola, F., &Sanjarbek, S. (2019). DETERMINATION OF THE PARAMETERS OF THE DEFAULT ISOMETRIC VIEW USING METHOD OF RECTANGULAR AUXILIARY PROJECTION. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12). 7. Халимов, М. К. Сравнение продуктивности учебной доски и проектора в преподавании предметов, входящих в цикл инженерной графики / М. К. Халимов, Р. Р. Жабборов, Б. Х. Абдуханов, А. А. Мансуров. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2018. — № 6 (192). — С. 203-205. — URL: https://moluch.ru/archive/192/48066/ 8. Xalimov, M. K., &Asanova, A. S. (2022, January). CHIZMA GEOMETRIYA VA MUHANDISLIK GRAFIKASI FANIDA DIDAKTIK O'YINLARDAN FOYDALANIB TALABALARNING DASTLABKI TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISH. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1). 9. Адилов, П., Ташимов, Н., &Есбоғанова , Б. (2021). МУҲАНДИСЛИК ГРАФИКАСИНИ АВТОМАТИК ЧИЗИШ ДАСТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ ЎҚИТИШДА ДИДАКТИК МУАММОЛАРНИ ЕЧИШ ЙЎЛЛАРИ. Нукусский государственный педагогический институт имени Аджинияза журнал «Фан важамият», 2(2015-2), 34–35. извлечено отhttps://science.ndpi.uz/index.php/science/article/view/68 10. Мурадов, Ш. К., Ташимов, Н. Э., & Рахматова, И. И. (2017). Сечение поверхностей 2-го порядка общего вида по эллипсу заданной площади. Молодой ученый, (50), 99-102. 11. ПОВЕРХНОСТЕЙ, С. 2-ГО ПОРЯДКА ОБЩЕГО ВИДА ПО ЭЛЛИПСУ ЗАДАННОЙ ПЛОЩАДИ МУРАДОВ ШМИДТ КАРИМОВИЧ. ТАШИМОВ НУРЛАН ЭРПОЛАТОВИЧ, РАХМАТОВА ИКБОЛХОН ИНОМЖАНОВНА, КУКИЕВ БОБУРМИРЗО БАХОДИР УГЛИ Ташкентский государственный университет имени Низами. 12. Nematovich, V. A. Z., &Karimberdiyevich, S. S. (2022). TEACHING PERSPECTIVE BASED ON INNOVATIVE TECHNOLOGIES. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1), 678-687

8-SINF 26-MAVZU:“AKSONOMETRIK PROYEKSIYALAR HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT VA O‘QLARINING JOYLASHISHI” Darsning maqsadi: Ta'limiy: o‘quvchining fazoviy tasavvurini rivojlantirish, buyumlarning yaqqol tasvirlarini idrok etish. Tarbiyaviy: aksonometrik proyeksiyalar va ularning Komoliddin Behzod asarlarida ifodalanishini tahli qilish. Rivojlatiruvchi: aksonometrik proyeksiyalar haqida tushuncha berish, yaqqol tasvir chizish malakalarini rivojlantirish. Darsning uslubi: animatsiya (namoyish) Darsning jihozi: ko`rgazmalar, rassomlar asarlaridan namunalar namoyishi Darsning borishi Tashkiliy qism: salomlashib, navbatchi axboroti tinglanadi va davomat belgilanadi. O`quvchilarni darsga hozirlab, darsga tayyorgarligi tekshiriladi. O`tilgan mavzuni mustahkamlash: o`quvchilarning uy ishlari tekshirilib, 5 balli tizim asosida baholanadi. O‘tgan dars mavzusini takrorlash mavzu "Modelning berilgan ikki proyeksiasi bo‘yicha uchinchi ko‘rinishni yasash". Kompyuter orqali uchinchi ko‘rinishni yasash animatsiyasi ko‘rsatiladi. Chizish bosqichlari savol-javob orqali takrorlanadi. Yangi mavzu bayoni: Yangi mavzu "Aksonometrik proyeksiyalar haqida umumiy ma'lumot va o‘qlarining joylashishi" haqida umumiy ma’lumot beriladi. Ekranda shu mavzuga oid ko`rgazmalar namoish etiladi. Aksonometriya yunoncha so‘z bo‘lib, “akson” o‘q va “metreo” olchash degan ma'noni bildiradi. Aksonometrik proyeksiyalar uch o‘lchamli yaqqol tasvir hisoblanad i. Aksonometrik proyeksiyada uch o‘lchamli tasvir X,Y,Z o‘qlari chiziladi. Aksonometrik proyeksiyalarda ikki hil dimetriya va izometriya turlari mavjud. Dimetriya o‘qlari orasidagi burchaklar 90°, 135°, 135° bo‘ladi. Izometriyaning o‘qlari orasidagi burchak bir-biriga teng 120° bo‘ladi. Shu o‘qlar asosida buyumlarning aksonometrik proyeksiyalari (yaqqol tasvirlari) chiziladi. Tasviriy san’nat darslarida yaqqol tasvirlar perespiktiva qoidalari asosida tasvirlanardi. Ya'ni kubning bizga yaqin bo‘lgan tomoni kattaroq uzoqlashgan sari kichiklashadi. Cizmachilikda aksincha perespiktivadan foydalinmaydi. Dimetriya – yunoncha, ikki marta kam o‘lchash degan ma’noni anglatadi. Jism bir tomoni bilan V tekslikka parallel joylashgani uchun ham frontal dimetriya deyiladi. To‘g'ri burchakli izometrik proyeksiya qisqacha izometriya ham deyiladi. Izometriya – yunoncha so‘z bo‘lib, “isos” - bir xil (teng) degan ma'noni anglatadi. Kubni aksonometrik proyeksiyalar tekisligini Pga nisbatan bir xil qiyalikda joylashtirib, unga kub uchlari orqali proyeksiyalash nurlarini perpendikular qilib o‘tkazilsa, kubning to‘g'ri burchakli izometrik proyeksiyasi hosil bo‘ladi. Agar koordinata o‘qlari orasidagi burchaklar o‘zaro teng bo‘lsa, ya'ni jism o‘lchamlari ushbu x, y, z o‘qlarga o‘zgarmasdan bir xilda tasvirlansa, to‘g'ri burchakli aksonometriya hosil bo‘ladi. Agar x, y, z o‘qlari orasidagi burchaklardan bittasi qolgan ikkitasiga nisbatan o‘zgarib tasvirlangan bo‘lsa, ya'ni jism o‘lchamlari x, y, z o‘qlardan bittasiga o‘zgarib (kichiklashib) proyeksiyalansa, qiyshiq burchakli aksonometriya deyiladi. Kubni aksonometrik proyeksiyalar tekisligi Pga nisbatan bir xil qiyalikda joylashtirib, unga kub uchlari orqali proyeksiyalash nurlarini perpendikular qilib o‘tkazilsa, kubning to‘g'ri burchakli izometrik proyeksiyasi hosil bo‘ladi. Aksonometrik proyeksiyalar o‘qlarini chizishda trasportir yordamida, burchaklarni o‘lchab chizishimiz mumkin. Yoki uchburchak chizg'ichlar yordamida ham chizishimiz mumkin. Katak dafitarga chizganda, dimetriyada X o‘qi gorizantal chiziq bo‘ylab Z o‘qi vertikal chiziq bo‘ylab chiziladi. Y o‘qi katakning dioganali bo‘ylab chiziladi. Izometriyada vertikal 3ta katak, gorizantal 5ta katak nisbatda chizilsa 120° gradusga teng bo‘ladi. O‘tilgan darsni mustahkamlash: Mavzu yuzasidan savol-javob otkazish. Aksonometriya sozininz manosini ayting? Aksonometriya yunoncha so‘z bo‘lib, “akson” o‘q va “metreo” oichash degan ma'noni bildiradi. 1. Aksonometrik proyeksiyani nechta turi mavjud? Aksonometrik proyeksiyalar ikki hil dimetriya va izometriya turlari mavjud. 2. Dimetriya o‘qlari orasidagi burchaklar nechiga teng? Dimetriya o‘qlari orasidagi burchaklar 90°, 135° , 135° bo‘ladi. 3. Izometriyaning o‘qlar orasidagi burchak nechiga teng? Izometriyaning o‘qlar orasidagi burchagi bir-biriga teng 120° bo‘ladi. O‘quvchilar mustaqil dimetriya va izometriya o‘qlarini ish daftariga chizadilar. O‘quvchilarning xato va kamchiliklari oqituvchi tomonidan izohlab beriladi. Uyga vazifa: Kubning aksonometrik proyeksiyasini katal daftarga chizish. Chizmachilik fanida o‘qitiladigan qiyin o‘zlashtiriladigan mavzularning chizmalarini animasiya (namoish) qilish mumkin bo‘lgan mavzularga animasiyalashtirilgan dars ishlanmalar ishlab chiqilganligi guvohi bo‘lamiz. Animasiyali darslarni tashkil etish fanni chuqur o‘zlashtirishga, o‘quvchilarda fazoviy tasavvurlarni rivojlantirishga hamda ta'lim samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Xulosa va tavsiyalar
Men, kurs ishini tayyorlash davomida quyidagi xulosalarni oldim: buyumni loyihalashni hamma bosqichlarida yig’ma birlikni chizmalariga ishlov beriladi, shu bilan birga loyihalash hujjatlariga ishlov berish bosqichida ularni umumiy ko’rinish chizmasi, ishchi hujjatlarni bajarish bosqichida yig’uv chizmasi deyiladi.
Umumiy ko’rinish chizmasi buyumning konstruksiyasini ishlab bitirish, yig’uv chizma, uni yig’ish (tayyorlash) va nazorat qilish uchun mo’ljallangan.
Shuningdek yig’uv chizma bo’yicha buyumning konstruksiyasini va ishlash prinsipini o’rganiladi. Ekspluatatsiya jarayonida tartibga soladi, buyumni ish o’rniga o’rnatadi (montaj qiladi) va ularni tamirlaydi.
Konstruktorlik byurolarda va o’quv jarayonida yig’ma birlikni chizmasi bo’yicha buyumning ishchi chizmasi bajariladi. korxonalarni texnik bo’limida undan ishlab chiqarishni tayyorlash, texnik xujjatlarni ishlov berish va tayyor mahsulotni nazorat va qabul qilish uchun foydalaniladi. Yig’ma birlikni chizmasi buyumlarga ajratish va birlikni va unga kiruvchi hamma buyumlarni konstruktiv tuzilishini to’liq ochadi.
Yig'ish chizmasi bo'yicha qismlar va yig'ish birliklarining tayyor tayyor mahsulotga ulanishi aniqlandi.
Yig'ish chizmasi quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak:
- ushbu chizma bo'yicha ulangan komponentlarning joylashishi va o'zaro bog'lanishi haqida tasavvur beradigan va yig'ish moslamasini yig'ish va boshqarish imkoniyatini ta'minlaydigan yig'ish birligining tasviri;

- ushbu yig'ish chizmasiga muvofiq bajarilishi yoki nazorat qilinishi kerak bo'lgan o'lchamlar, chegara og'ishlari va boshqa parametrlar va talablar;
- juftlikning tabiati va uni amalga oshirish usullari bo'yicha ko'rsatmalar;
- mahsulot tarkibiga kiradigan komponentlarning joylashuv raqamlari;
- mahsulotning umumiy o'lchamlari;
- o'rnatish, ulash va boshqa zarur mos yozuvlar o'lchamlari;
- mahsulotning texnik talablari va texnik tavsiflari.
Berilgan mavzuni o’quvchilarga o’rgatishda axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish, innovatsion pedagogic texnologiyalarning mashg’ulot davomida qo’llanilishi mavzuni o’zlashtirish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammo va kamchiliklarni sezilarli darajada kamayishiga olib keladi, hamda o’quvchilarning mavzuni o’zlashtirishlarida ijobiy ta’sirini ko’rsatadi