Kurs: IV fənn: Verilənlər bazası
Yüklə 5,49 Mb.
|
| Əlaqəli cədvəllər. Yuxarıda göstərilən nümunələri sadə VB adlandırmaq olar. Əslində onlar baza yox, sadəcə cədvəllərdir. Əgər informasiya belə sadə strukturda saxlanılsaydı, onunla işləmək üçün xüsusi verilənlər bazasının idarə sistemləti (VBİS) lazım olmazdı. Belə ki, praktikada daha mürəkkəb strukturlu informasiyaları saxlamaq lazım gəlir ki, onlar da çoxlu sayda belə cədvəllərdən ibarət olurlar.
Əlaqə cədvəllərinə malik VB relyasion VB adlanır. Nümunə üçün alqı və çatdırılms ilə məşğul olan kiçik bir müəssisənin işinə baxaq. Müəssisə hansı məhsulu alıb, hansından anbarda neçəsi qaldığını bilmək üçün ona VB lazımdır. Anbar hər bir alıcı, məhsulu gətirən və məhsullar haqqında məlumatı bir cədvəldə saxlanılması işləmək üçün çox böyük çətinliklər yaradır. Bu zaman hər dəfə verilənlərin təkrarı baş verəcəkdir. Hər dəfə müştəri növbəti məhsulu alanda onun ünvanını, telefonunu və başqa verilənləri yazmaq lazım gələcəkdir. Əlbəttə ki, heç kim belə işləmir. Daha yaxşı olar ki, bir neçə cədvəl hazırlansın. Birində kliyentlər haqqında onların bütün verilənlər saxlanılsın, birində alınmış məhsullar – ixtiyari anda öyrənmək olsun ki, kliyentə nə verilib və hansı sənədləri o hazırlamalıdır. Üçüncüdə - anbarda qalan məhsulların siyahısı ki, vaxtında ehtiyatını görə biləsən. bundan sonra cədvəllərin ayrı-ayrı sahələri əlaqələndirilir. Bazanın əlaqəli cədvəllərə bölünməsi təkcə rahatlıq üçün deyil, bu həm də vacibdir. Belə ki, əgər müxtəlif yazılarda eyni verilənlər təkrarlanırsa, deməli baza pis strukturlaşdırılıb. Bu halda düşünmək lazımdır ki, cədvəl əlaqəli cədvəllərqrupuna necə bölünsün. Əgər cədvəllərarası əlaqələr verilibsə, onda bu cədvəllərlə vahid bir VB kimi işləmək olar. Unikal və açar sahələr. VB-nın yaradılması onun cədvəllərinin yaradılmasından başlayır. Struktur elə olmalıdır ki, baza ilə işləyərkən imkan daxilində az verilən daxil edilsin. əgər hər hansı veriləni bir neçə dəfə daxil etmək lazım gəlirsə, bazanı əlaqəli cədvəllərdən təşkil edirlər. Hər bir cədvəlln strukturunu ayrı-ayrı işləyirlər. Cədvəllər arası əlaqələr etibarlı işləsin deyə və bu cədvəldəki yazıya görə o birində olan uyğun yazını tapmaq üçün cədvəldə unikal sahəyə baxmaq lazımdır. Unikal sahə elə sahədir ki, onda olan məzmun təkrarlanmır. Məsələn, tutaq ki, Ehtiyat cədvəlindən məlumdur ki, onu əməkdaş Əliyev işləyib, lakin müəssisədə çoxlu Əliyev ola bilər və kompüter bilməyəcək ki, hansı sifarişi hansı Əliyev edib. Bu o deməkdir ki, Familiya sahəsi unikal ola bilməz və ondan cədvəllər arası əlaqədə istifadə etmək olmaz. Telefon nömrəsi sahəsi – daha münasib olardı, lakin bildiyimiz kimi müəssisədə bir telefondan çoxlu sayda adam istifadə edə bilər. Belə hallarda unikal kimi bir sahə yaradılır. Bu halda müəssisənin Əməkdaşlar cədvəlində əməkdaşın kodu sahəsi yaradılır. Əməkdaş haqqında verilənlərin VB-a daxil edilməsi zamanı ona mənimsənilir. Məhz ondan da cədvəllər arası əlaqə üçün istifadə edilir. Odur ki, əməkdaşın kod sahəsi unikal görünür və cədvəllər arası əlaqə ilə bağlı problem baş vermir, ancaq yaxşı olar ki, bu sahədə yazılar təkrarlandıqda kompüter siqnal bildirsin. Bunun üçün açar sahə anlayışı istifadə olunur. Cədvəlin strukturu yaradılarkən bir sahəni və ya bir neçə sahələr kombinasiyasını açar qeyd etmək olar. Açar sahələr ilə kompüter xüsusi işləuir. O, onun unikallığını yoxlayır və bu sahələr üzrə seçməni yerinə yetirir. Açar sahə əlaqələrin yaradılması üçün ən münasibdir. Bəzən açar sahəni birinci dərəcəli açar adlandırırlar. Əgər cədvəl yaradılarkən müəllif açar sahə verməyibsə, VBİS cədvəldə ilkin açar sahəsinin verilməsi barədə xəbər verir. Cədvəldə ilkin açar qismində tez-tez hesabat tipli sahələr istifadə olunur. Bu sahədə iki eynimənalı yazı ola bilməz. Belə ki, bu sahənin mahiyyəti avtomatik mənimsənilir. İxtisas: Riyaziyyat-informatika müəllimliyi Kurs: IV
Fənn: Verilənlər bazası Mövzu: Access-də yeni formanın yaradılması. Ədəbiyyat:
S.Q.Kərimov, S.B.Həbibullayev, T.İ.İbrahimzadə. İnformatika. Bakı 2010. S.Q.Kərimov. İnformasiya sistemləri. Bakı 2008. Elmir Vəlizadə, Ziyafət Əmirov., Microsoft Office 2007 Paketi., «Şərq-Qərb», 2012. Natiq Quliyev, Zəfər Şamilov., İnformatika., Bakı 2013. S.Quliyeva, N.Qafarova, N.Ağayeva,V.Qasımov, M.Mehdiyev. İnformatika. Dərs vəsaiti. Bakı 2011. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası., İnformatika., Bakı, 2015 Müəllim: Vüqar Salmanov E-mail: vuqars69@mail.ru Plan 1. Yeni formanın yaradılması 2. Formalarla iş 3. İdarəedici düymənin yaradılması 1. Forma –verilənlər bazasının cədvəllərində saxlanılan informasiyanın daxil və redaktə edilməsini, əks olunmasını sadələşdirən vasitədir. Forma – bazaya yeni verilənlərin daxil edilməsinə və ya onlara baxış keçirməyə imkan verən obyektdir. Formanı blank şəklində təsəvvür etmək olar. Bu blankı doldurmaq lazımdır. Forma blank bazanı doldurmaq prosesini asanlaşdırır. Forma vasitəsilə bütün informasiyanı deyil müəyyən informasiyanı daxil etmək olar. Forma WYSIWYG (What you see is what you get – nə görürsən onu da alırsan) mühitində yaradılır. Bu o deməkdir ki, formaya yeni element əlavə etdikdə o dəyişir. Yəni həmin an görünür. Formalarda yazıdan, mətn verilənləri sahəsindən, xətlərdən və düzbucaqlılardan istifadə etmək olar. Bundan başqa formanın elementlərinin rəngini dəyişmək və kölgə əlavə etmək olar. Formalar bir-neçə səhifədən ibarət ola bilər. Formada əvvəlcədən baxış recimində baxmaq və miqyasını dəyişmək olar. Bir və ya bir neçə cədvəllərdə saxlanılan informasiyadan istifadəsini asanlaşdırır. Cədvəl rejimi ilə müqaisədə formanın bir neçə üstünlükləri mövcuddur:
Diqqət hər hansı bir yazıya yönəlir; - Formada idarəetmə elementləri məntiqi şəkildə yerləşdirmək olar, bu da verilənlərin oxunmasını və verilənlərlə işi asanlaşdırır; Verilənlər bazasının bəzi obyektləri(şəkil, səs, videoklip, animasiya) cədvəl rejimində deyil yalnız formada əks oluna bilər. Access-də informasiyanı iki üsulla daxil etmək olar: cədvəl və forma şəklində. Əgər daxil edilən verilənlər nadir hallarda dəyişirsə, onda cədvəldən istifadə etmək daha səmərəlidir. Əgər verilənlər tez-tez dəyişirsə və orada hesablamalardan istifadə olunursa onda formadan istifadə edilir. Access-də istənilən forma cədvəl və sorğu əsasında təşkil olunur. Bir cədvəl əsasında istifadəçi bir neçə forma təşkil edə bilər. MS Access 2007 formanın yaradılması və dəyişdirilməsinin yeni üsulları mövcuddur. Access 2007 -də formaları müxtəlif üsullarla yaratmaq olar: - Form alətinin köməyi ilə(Форма); - Ayrılmış forma elementi ilə (Разделенная форма); - Bir neçə elementin vasitəsilə (Несколько элементов); - Boş formanın vasitəsi ilə (Пустая форма); - Ustanın köməyi ilə (Мастер форм) - Konstruktor vasitəsilə (Конструктор форм)
Форма köməyi ilə yaradılan formaya informasiya bir sətrlə əlavə edilir. Форма əmrini seçdikdə Access yaradılmış formanı maket rejimində əks etdirəcək. Maket rejimində verilənlərin əks olunması ilə yanaşı formanın strukturunda dəyişiklik etmək mümkündür. Məsələn, verilənlərə uyğun sahələrin ölçülərini sazlamaq olar. Yaradılmış forma aşağıdakı səkildədir: ******* Созданная при помощи такой заготовки форма для таблицы «Продукты» выглядит следующим образом. Cədvəldə sahələrin sayı çox olduqda belə verilənlərin daxi edilməsi üçün əlverişlidir. digər yazıya keçdikdə proqram daxil edilmiş verilənlərin unikallığını yoxlayır və təkrar olunma mümkün deyil. Access 2007 -nin yeni imkanı formanın Ayrılmış forma yaradılmasıdır. Ayrılmış formanın (Разделенная форма) köməyi ilə yaradılmış forma daha əlverişlidir və verilənləri iki təsvirdə əks etdirir: forma rejimində və cədvəl rejimində.
Yaradılmış forma aşağıdakı şəkildədir: ***** Formanın bir hissəsində seçilmiş sahə digər hissədə seçilmış olur.
Əgər formada tələb olunursa bir neçə yazının əks olunması, bu halda Bir neçə element(Несколько элементов) üsulundan istifadə edilir. Cədvəldə sahələrin sayı çox olduqda bu üsul əlverişsizdir(sahələrin ölçüləri kiçik olduğundan). Forma maket rejimində əks olunacaq. Forma cədvələ bənzəyir. Verilənlər sətr və sütünlarda yerləşir və eyni zamanda bir neçə yazı əks olunur. Cədvəldən fərqli olaraq daha geniş imkana malikdir. Buraya qrafik elementlər, düymələr və digər idarəetmə elementləri əlavə etmək mümkündür. Ustanın köməyi ilə yaradılmış forma sahə seçimində daha geniş imkanlar verir: verilənləri qruplaşdırmaq, bir neçə cədvəldən və ya sorğudan sahə əlavə etmək olar bir şərtlə ki, cədvəllər və sorğular arası əlaqə mövcuddur. Əgər ustanın köməyi ilə formanın yaradılması əlverişsizdirsə, onda Boş formanın vasitəsi ilə (Пустая форма) üsulundan istifadə etmək olar. Access boş formanı maket rejimində və Sahələrin siyahısı sahəsi əks etdirilir.
Əgər formaya daha çox Idarəetmə Elementi tələb olunursa, onu Konstruktor rejimindən əlavə etmək olar. 2. İstənilən Forma aşağıdakı hissələrdən ibarət ola bilər: - Formanın başlığı - formanın yuxarı hissəsində yerləşir. Çap vaxtı yalnız birinci səhifədə əks olunur; - Yuxarı kolontitul - formanın çapı üçün istifadə edilir və çapdan əvvəl rejimində əks olunur. Çap vaxtı hər səhifənin yuxarısinda əks olunur; - Verilənlər oblastı - formanın əsas hissəsidir; - Aşağı kolontitul - istifadəsi və əlavə edilməsi yuxarı kolontitulla eynidir; - Qeydlər - bu bölmə izahlar üçün istifadə edilir və yalnız sonuncu səhifədə çap edilir. Formanın başlığı ilə eyni əlavə edilir. Formanın əsas təyinatı - verilənlərin redaktə edilməsi üçün rahat interfeysin yaradılmasıdır. Bildiyimiz kimi cədvəldə sonuncu yazı boş yazıdır və yeni yazının yaradılmasına xidmət edir. Eyniliklə formalarda. Əgər naviqasiya paneli ilə ardıcıl olaraq hərəkət etsək, mövcud olan yazılardan sonra yeni boş yazı açılacaq və buraya verilənləri daxil etmək olar.
Naviqasiya panelinə aşağıdakı elementlər daxildir: - cədvəlin birinci yazısına keçid düyməsi; - cədvəlin əvvəlki yazısına keçid; - cari yazının nömrəsini əks etdirən sahə; - cədvəlin növbəti yazısına keçid düyməsi; - yeni yazının yaradılma düyməsi; - axtarış sahəsi. Naviqasiya panelin keçid düymələrini istifadə edərək, yazılarda ardıcıl keçidi təmin etmək olar. 3. Forma pəncərəsində başqa bir əməliyyatın yerinə yetirilməsi məqsədilə müəyyən idarəedici düymələr əlavə etmək olar. Bu düymələr ilə başqa bir formanı açmaq, müəyyən sorğunu icra etmək, forma və ya cədvəli çapa göndərmək və s. əməliyyatları yerinə yetirmək olar. İdarəedici düymələr Диспетчер кнопочных форм köməyi ilə yaratmaq olar. İdarəedici düymələri konstuktor rejimində də yaratmaq mümkündür. Yalnız bunun üçün xeyli vaxt və təcrübə tələb olunur. Yaradılmış idarəedici düymə ekranda əks olunması üçün baş menyuda Параметры Access düyməsini sıxmaq və Cari Verilən Bazası üçün «кнопочная форма» qeyd etmək lazımdır. Formanı yaddaşa verib istənilən vaxt onu yenidən istifadə etmək mümkündür. Formanın strukturu dəyişməz qalır, yalnız hər baxışda cari verilənlər əks olunur. İxtisas: Riyaziyyat-informatika müəllimliyi Kurs: IV
Fənn: Verilənlər bazası Mövzu: Accessdə sorğular. Sorğu üçün baza cədvəllərin seçilməsi. Ədəbiyyat:
S.Q.Kərimov, S.B.Həbibullayev, T.İ.İbrahimzadə. İnformatika. Bakı 2010. S.Q.Kərimov. İnformasiya sistemləri. Bakı 2008. Elmir Vəlizadə, Ziyafət Əmirov., Microsoft Office 2007 Paketi., «Şərq-Qərb», 2012. Natiq Quliyev, Zəfər Şamilov., İnformatika., Bakı 2013. S.Quliyeva, N.Qafarova, N.Ağayeva,V.Qasımov, M.Mehdiyev. İnformatika. Dərs vəsaiti. Bakı 2011. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası., İnformatika., Bakı, 2015 Müəllim: Vüqar Salmanov E-mail: vuqars69@mail.ru Plan Sorğu ustası. Sorğular (queries) Sorğular konstruktoru. Seçmə şərtləri Cədvəldən verilənləri bir çox üsullarla seçmək mümkündür. Məsələn, yazıları müəyyən bir qaydaya əsasən və ya verilmiş şərtlərə uyğun olaraq seçmək olar. Sorğular bir və ya bir neçə cədvəldən verilənləri seçib yeni cədvəl yaradır. Sorğuların yaradılmasında istifadəçiyə yardım məqsədilə Access-in tərkibinə Sorğular Ustası əlavə edilmişdir. Bazanın əsas pəncərəsində Sorğular (Queries) düyməsini basın. Ustanın köməyi ilə sorğunun yaradılması (Create Query By Using Wizard) düyməsinin üzərində mausun düyməsini iki dəfə basın. Açılan Cədvəllər və sorğular siyahısından (Tables and Queries) Həkimlər və Xəstələrin Qəbullar cədvəlini seçin.
Açılan pəncərədə lazımi sahələri seçib, Daleye düyməsini sıxıb və sonra Qotovo düyməsini sıxmaqla sorğu yaradılır. Sahə (Available Fields) siyahısından Sahə, Həkimin soyadı, Adı, Atasının adı(Həkimlər cədvəli) və Tarix(Xəstələri qəbulu) sətrini seçin. Şəkildə görünən işləri yerinə yetirib, sorğuya Zapros11 adı verin. Access sorğunu tərtib edib onu yerinə yetirəcək. Sorğunun yerinə yetirilməsi yığma cədvəl yaradır. Bu yığma cədvəldə hər bir həkim haqqında məlumat toplanmışdır. Həkimlər və Xəstələrin qəbulu cədvəlləri Sahə sahəsinin vasitəsilə biri birinə bağlıdır. Həkimlər baş cədvəl, Xəstələrin qəbulu isə baş cədvəldən asılı olan cədvəldir. Bu o deməkdir ki, Xəstələrin qəbulu cədvəlinin hər yazısına Həkimlər cədvəlinin tək bir yazısı uyğun gəlir. Ona görə sorğunun yığma cədvəlinə Xəstələrin qəbulu cədvəlindən növbəti xəstələr haqqında məlumat daxil ediləndə, həkimin adı Həkimlər cədvəlindən götürülür. Bu zaman hər iki cədvəlin Sahə sahələrinin qiymətləri eyni olmalıdır.
Sorğu Ustası sadə tələblərə cavab verən sorğular yaradır. Sorğular konstruktoru isə Mürəkkəb şərtlərə cavab verən sorğular tərtib edə bilir. Konstruktor rejiminə keçin. Konstruktor pəncərəsinin yuxarı hissəsində sorğuda iştirak edən cədvəllər və cədvəllərarası əlaqələr göstərilir. Konstruktorun aşağı hissəsində cədvəllərin sahələri, Seçmə şərtləri (Criteria) və Sıralama qaydaları (Sort) göstərilir. Lazımi cədvəl konstruktorun pəncərəsində yoxdursa, alətlər lövhəsindəki Cədvəllər düyməsini basın, açılan dialoq pəncərəsində istədiyiniz cədvəli və ya sorğunu seçin və Əlavə (Add) düyməsini basın, sonra isə Bağlamaq(Close) düyməsini basın. Sorğunun birinci sütununun üçüncü sətrində açılan siyahıdan Artma istiqamətində (Ascending) sətrini seçib Soyadı sahəsi üçün sıralama qaydasını göstərin. Adı və Atasının adı sahələri üçün eyni sıralama qaydası seçin. Görünüş düyməsini basın. Həkimlərin siyahısı açılır. Yenidən konstruktor reciminə keçin. Əlavələri edib pəncərəni bağlayın. Sorğunu işə salın. Sorğuya seçmə şərtlərini daxil etməklə cədvəldən müəyyən tələblərə cavab verən yazıları seçmək olar. Sorğudan bir qrup yazının əlavə edilməsi, silinməsi və təzələnməsi məqsədi ilə istifadə oluna bilər. Belə sorğu Əməliyyat sorğusu adlanır. Bazanın əsas pəncərəsində Sorğular(Queries) düyməsini basın. Təzələnmə işarəsinin üzərində mausun düyməsini iki dəfə basın və Access- in sorğunun yerinə yetirilməsi haqqında sualına Hə (Yes) cavabı verin. Access dəyişiləcək yazıların, yəni qoyulmuş şərtlərə cavab verən yazıların miqdarı haqqında məlumat verir və təzələnmənin həqiqətən zəruri olduğunu təsdiq etməyinizi xahiş edir. Hə (Yes) cavabı verin. Əməliyyat sorğuları bir neçə əlaqəli cədvəllərdə verilənləri dəyişdirə bilər. Ona görə bu sorğulardan ehtiyatla istifadə edilməlidir. Sorğular kimi filtrlər də müəyyən qoyulmuş şərtlərə cavab verən verilənlərin seçilməsi üüün istifadə edilir. Lakin filtr cədvəllə birlikdə saxlanılır və başqa obyektlərlə istifadə oluna bilməz. Cədvələ mürəkkəb Filtr də tətbiq oluna bilər. Eyni zamanda sahəsi boş olmayan yazıları seçməklə. Yazılar- Filtr- Mürəkkəb filtr ( Records- Filter- Advansed Filter/Sort) əmrini seçin. Sorğu konstruktorunun pəncərəsinə oxşar bir pəncərə açılır. Yeni filtrin tətbiqi əvvəlki filtrləri ləğv edir. Filtri qoruyub saxlamaq üçün onu sorğu kimi saxlamaq lazımdır. Filtr pəncərəsini açın (Records- Filter- Advansed Filter/Sort). Fayl- Sorğu kimi yadda saxlamaq( File- Save As Query) əmrini yerinə yetirin. Açılan pəncərədə sorğuya Filtr adı verib OK düyməsini basın. Filtr pəncərəsini bağlayın. İxtisas: Riyaziyyat-informatika müəllimliyi Kurs: IV Fənn: Verilənlər bazası Mövzu: Access-də hesabatların hazırlanması və çapı Ədəbiyyat: S.Q.Kərimov, S.B.Həbibullayev, T.İ.İbrahimzadə. İnformatika. Bakı 2010. S.Q.Kərimov. İnformasiya sistemləri. Bakı 2008. Elmir Vəlizadə, Ziyafət Əmirov., Microsoft Office 2007 Paketi., «Şərq-Qərb», 2012. Natiq Quliyev, Zəfər Şamilov., İnformatika., Bakı 2013. S.Quliyeva, N.Qafarova, N.Ağayeva,V.Qasımov, M.Mehdiyev. İnformatika. Dərs vəsaiti. Bakı 2011. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası., İnformatika., Bakı, 2015 Müəllim: Vüqar Salmanov E-mail: vuqars69@mail.ru Plan
Hesabat ustası. Hesabatlar (Rerorts) düyməsi Hesabat konstruktoru Hesabatlar formalara bənzəyir, lakin adətən onlardan informasiyanı printerdən çıxarıb kağız üzərində əks etdirmək üçün istifadə olunur. Bu səbəbdən hesabatlar elə tərtib edilir ki onları ayrı-ayrı vərəqlərdə yerləşdirmək olsun. İstfadəçinin işini Hesabat Ustası xeyli asanlaşdırır. Щесабат-йекун информасийанын нязярдян кечирилмясини вя чап едилмясини тяшкил етмяк цчцн чевик вя еффектли вясаитдир. Щесабатда мцряккяб щесабланмаларын, статистик мцгайисялярин нятиъялярини алмаг олар, щямчинин она шякилляр вя диаграммалар йерляшдирмяк олар. Истифадячи мцстягил щесабат ишлямяк вя йа усталарын кюмяйи иля щесабат йаратмаг имканы ялдя едир. Щесабатларын ишлянмяси цзря Уста бцтцн кющня ишляри йериня йетирир вя щесабаты тез ишлямяйя иъазя верир. Устаны чаьырандан сонра диалог пянъяряси чыхарылыр, о лазым олан верилянляри дахил етмяйя дявят едир вя щесабат истифадячинин ъаваблары ясасында йараныр. Уста щямчинин тяърцбяли истифадячиляря зяруридир, беля ки, о йарадылан щесабатын ясасына хидмят едян макетин тез ишлянмясиня иъазя верир. Бундан сонра конструктор режиминя кечмяк вя стандарт макетя дяйишикликляр дахил етмяк олар. Щансы щесабаты йаратмаг истядийиниздян асылы олараг, уста иля ишляйяндя (йяни сиз устанын суалларына неъя ъаваб верирсиниз), Access сизя щесабат макетляринин мцхтялиф вариантларыны тяклиф едир. Мясялян, яэяр сиз верилянляри груплашдырмадан садя щесабат йарадырсынызса, онда сизя цч вариантда макет тяклиф олунур: сцтунда, ъядвялли, дцзцлмцш. Ялавя олараг, бюйцк олмайан пянъярядя бу макетлярин нювц тягдим олунур. Яэяр сиз груплашдырманын сявиййясини верирсинизся (йяни верилянляри щансы яламятиня эюря груплашдырмаг, мясялян вязифясиня эюря), онда сизя макетин алты нювц тяклиф олунур. Онлары бир-бир саймайаъаьыг, беля ки, онлар макетлярин йарадылмасы пянъярясиндя йахшы мисалларла айдынлашдырылмышдыр. Щесабатларла формалар арасында ясас фярг онларын тяйин едилмясидир. Яэяр формалар хцсусиля верилянлярин дахил едилмяси цчцн нязярдя тутулмушса, онда щесабатлар-верилянляри нязярдян кечирмяк цчцн (екранда вя йа каьызда). Формаларда щесабланан сащяляр истифадя олунур (адятян ъари йазыларын сащяляри ясасында щесабланын кюмяйи иля), Щесабатларда щесабланан сащяляр (йекунлар) цмуми групу, йазыларын сящифяляри вя йа щесабатын бцтцн йазылары ясасында формалашыр. Форма иля ня етмяк оларса, (верилянлярин дахил едилмясиндян башга) щесабатла да ону етмяк олар. Щягигятян, форманы щесабат шяклиндя сахламаг олар вя сонра щесабатын конструктору пянъярясиндя форманын идаряетмя елементлярини дяйишмяк олар. Щесабаты йаратмаг цчцн ялавя вяряг Щесабатлары ачмаг вя <Йаратмаг> дцймясини басмаг лазымдыр. <Йени щесабат> пянъяряси ачылаъаг ки, бурда менйунун алты пункту эятирилмишдир, йяни щесабатын йаранмасынын алты цсулу: Конструктор, Щесабатларын устасы, Сцтунда Автощесабат, Лентшякилли Автощесабат, Диаграмларын Устасы вя Почт йарлыклары. Конструктор сизя мцстягил щесабат йаратмаьа иъазя верир, амма бу щятта тяърцбяли истифадячи цчцн садя дейил. Щесабатларын Устасы сизин сечдийиниз ъядвяллярин сащяси (тялябатлар) вя щесабатларын макети ясасында автоматик щесабат йарадыр. Щесабатын бу цсулла йарадылмасы щям тязя башлайанлар, щям дя тяърцбяли истифадячиляр цчцн даща чох ращатдыр. Сцтунда Автощесабат вя лентшякилли Автощесабат-щесабатларын йарадылмасынын ян садя цсулларыдыр: тякъя ъядвялин (тялябатын) адыны эюстярмяк кифайятдир, онун ясасында щесабат йарадылаъаг, галанларыны ися щесабатларын Устасы едяъяк. Диаграмларын Устасы диаграм шяклиндя щесабат йаратмаьа кюмяк едяъяк.
уйьун эялир. Бурада hямчинин диэяр саhялярин гиймятляри ясасында гиймяти hесабланылан “hесабланан саhя” вя йа Аccесс-ин груп шякилли функсийаларындан бирини истифадя едян "йекун саhяси"дя йерлясдириля биляр. Cядвяллярдян лазым oлан саhянин сoрьунун мцвафиг сцтунларына дахил едилмяси цчцн сoрьуларын верилянляр схеминдяки cядвял саhялярирдн сийаhысындан лазым oлан сoрьу бланкынын биринcи сятриня эятирилмяси кифайятдир; Йазыларын сечилмяси шярти сoрьу бланкымн мцвафиг сятриндя бир вя йа бир нечя саhяляр цчцн вериля биляр. Сечмя шярти саhяляр цчцн истифадя едилян, мцгайися oператoрлариндан вя oперандларындан ибарят oлан ифадядир; Сoрьудакы саhяляр цзяриндя зярури hесабламалары да апармаг oлар. Hесабламаларын нятиcясиндя сoрьулар цзря cядвялдя hесабланылан саhя йараныр; Сoрьу йаратмаг цчцн (Верилянляр базасы) пянcярясиндя Гуерй (Сoрьу) oбйектини активляшдириб Десиэн (Лайиhяляндир) дцймясини сыхырыгг. Ачдаcаг диалoг пянcярясиндя hяр ики cядвяли сечиб (Ялавя Ет) вя Cлoсе (Баьла) дцймясини сыхырыг. Hесабатларын ишляниб hазырланмасы цзря Аccесс васитяляринин башлиcа тяйинаты чыхыш чап сянядляри сяклиндя cядвяллярдя верилянлярын чыхарылмасынын hяйата кечирилмясини тямин едян hесабатларын йарадылмасындан ибарятдир. Hямин васитяляр чoхлу мцхтялиф cядвяллярдян гарсдыглы ялагяли верилянлярын чыхарылмасыны тямин етмякля, мцряккяб гуралуша малик oлан hесабатын лайиhяляндирилмясиня имкан верир. Hесабатын лайиhяляндирилмяси прoсесиндя oнун бюлмяляринин тяркиби вя мязмуну, еляcя дя верилянляр базасы cядвялляринин саhяляриндян алынан гиймятлярин hесабатда йерляшдирилмяси гайдасы мцяййян едилир. Hесабатын макетинин йарадылмасы вя hесабатларын лайиhяляндирилмяси пянcярясиндя hяйата кечирилир. Илк нювбядя бу пянcярядя мялум oлдуьу кими hесабатын бoш бюлмяляри якс етдирилир. Бу бюлмялярин мювcудлуьу, oнларын ялавя едилмяси вя чыхарылмасы мцвафиг менйу ямрляри иля апарылыр. Hесабатын фoрмаси hазырланаркян пянcярядяки саhяляр истифадячи тяряфиндян мцяййян едилмиш hесабат макетиня уйьун елементиярля дoлдурулмалыдыр. Hесабатын бюлмяляринин мязмуну тяйин едиляркян, oнун айри-айри сяhифяляринин рясмийятя салынмасына гаршы гoйулмуш тялябляря истинад едилмялидир. Мялуматиар саhясиндя мялумацар базасы cядвялинин саhяляри йерляшдирилир. Саhяляр цзря йазылышларын груплашдырылмасы лазым эялдикдя, hесабатиарын лайиhяляндирилмяси пянcярясиндя "групун башлиьи" вя "групун гейдляри" бюлмяляри дя ялавя едиля биляр. (шяк.2) Hесабат тяртиб етмяк цчцн Верилянляр базасы пянcярясиндя Hесабатлар oбйектини активляшдириб Неw (Йени) дцймясини сыхырыг. Ачылмыш диалoг пянcярясиндя Лайиhяляндирмя Эюрцнцшц параметрини сечирик. Диэяр бир hесабат hазырлама цсулу Неw Репoрт (Йени Hесабат) диалoг пянcярясиндя Репoрт Wизард (Hесабат Сoрьусу) параметрини сечмякля мцмкцндцр. Бу параметри сечиб OК дцймясиня сыхдыгдан сoнра ейни адлы диалoг пянcяряси ачылаcагдыр. Диалoг пянcярясиндя лазым oлан саhяляри Селеcтед Фиелд (Сечилмиш Саhяляр) пянcярясиня ялавя етдикдян сoнра Финисh (Тамамла) дцймясиня сыхын. Hесабат пянcяряси ачылаcагдыр Hесаbатларын гуruлушуна бахмаг цчцн Верилянляр базасы пянcярясиндя hесабат oбйектини активляшдириб Десиэн (Лайиhпляндир) дцймясини сыхынг. Ачылмыш пянcярядя hесабатм гурумшунда лазым oлан дяйишикликляри едя билярсиниз.
Hesabat konstruktoru. Görünüş Konstruktor(View Design View) əmri. Verilənlər bazasının lazımi qaydada saxlanılması üçün bir sıra xidməti əməliyyatların yerinə yetirilməsi labütdur. Bazanın ehtiyat surətinin çıxarılmasını Windows -un standart əməliyyatları vasitəsilə yerinə yetirmək olar. Cədvəllərlə işlədikdə və bazaya yeni-yeni obyektlər əlavə etdikdə bazanın ölçüsü getdikcə artır. İnformasiyanın bir hissəsi ləğv edildikdə o fayldan tamamilə silinmir. Nəticədə baza sərt diskdə həddindən artıq çox yer tutur. Bazanı sıxmaq üçün Xidmət- Xidməti proqramlar- Verilənlər bazasını sıxlaşdırmaq və bərpa etmək (Tools- Database Utilities- Comract And Rerare Database) əmrini seçin. Bazanın əvvəlki və indiki ölçülərini müqayisə edin. Elektrik enerjisinin qəfl kəsilməsi nəticəsində zədələnmiş bazanın bərpası üçün yenə də bu əmrdən istifadə edilir. Bazada məxfi məlumat saxlandığı halda Access-in imkanlarından istifadə edərək bazadan istifadəni məhdudlaşdırmaq olar. Bazanı bağlayın. Alətlər lövhəsinin Açmaq(Open) düyməsini basın. Açılan pəncərədə BETM seçin. Açmaq(Open) açılan siyahısından (OpenExclusive) bəndini seçin. Bazanın bu rejimdə açılması ondan eyni zamanda başqa istifadəçinin lokal şəbəkə vasitəsilə istifadə etməsinə imkan vermir. Verilənlər bazasının açılmasına parol təyin etmək üçün Xidmət- Mühafizə- Parolun təyin edilməsi (Tools- Security- SetDatabasePassword) əmrini seçin. Açılmış pəncərənin Parol (Password) sahəsində parolu yazın. İkinci sətirdə parolu təsdiqləyin. OK düyməsini basın. Bundan sonra bazanı açmaq üçün parolu yazmaq lazım gələcək. Parolu ləğv etmək üçün baza (OpenExclusive) rejimində açılmalıdır. Xidmət- Mühafizə- Parolun ləğv edilməsi (Tools- Security- UnsetDatabasePassword) əmrini seçin. Əvvəlki parolu yazıb OK düyməsini basın. İxtisas: Riyaziyyat-informatika müəllimliyi Kurs: IV Fənn: Verilənlər bazası Mövzu: Mövzu: SQL sorğu dili. Ədəbiyyat: S.Q.Kərimov, S.B.Həbibullayev, T.İ.İbrahimzadə. İnformatika. Bakı 2010. S.Q.Kərimov. İnformasiya sistemləri. Bakı 2008. Elmir Vəlizadə, Ziyafət Əmirov., Microsoft Office 2007 Paketi., «Şərq-Qərb», 2012. Natiq Quliyev, Zəfər Şamilov., İnformatika., Bakı 2013. S.Quliyeva, N.Qafarova, N.Ağayeva,V.Qasımov, M.Mehdiyev. İnformatika. Dərs vəsaiti. Bakı 2011. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası., İnformatika., Bakı, 2015 Müəllim: Vüqar Salmanov E-mail: vuqars69@mail.ru Plan
SQL sorğu dili Verilənlər bazasının yaradılması İngilis dilində açılışı “Structured Query Language”. Azərbaycan dilində “Strukturlaşdırılmış Sorğu Dili” deməkdir. SQL verilənlər bazasında məlumatları sorğulamaq, nizamlamaq, dəyişmək, silmək, idarə etmək və ya lazım olduqda hansısa bir veriləni (məlumatı) əldə etmək üçün istifadə olunan bir dildir. Bu proqramlaşdırma dili deyil. Sadəcə verilənlər bazasında istifadə olunan bir alt dildir. Amma çoxları SQL-i bir proqramlaşdırma dili ilə səhv salır. Verilənlər bazası (məlumatlar bazası) anlayışı meydana gəldikdə, bu anlayışla birlikdə verilənləri sorğulamaq üçün hansısa bir sorğu dilinə ehtiyac olduğu düşünüldü. 1975-ci ildə İBM tərəfindən bir sorğu dili yaradıldı. Bu dil SQUARE adlandırıldı. Bu dil riyazi sintaksisə malik idi. SQUARE dili riyazi sintaksisə malik olduğuna görə bu dili hərkəs istifadə edə bilmirdi. Ona görə də bu dili həm sadə olmağı üçün, həmdə daha çox kütlə tərəfindən istifadə olunmağı üçün sintaksisini dəyişdilər və yeni bir dil yaratdılar. Bu dili SEQUEL olaraq adlandırdılar. İngiliscə açılışı “Structured English Query Language”. Ona görə bu dil belə adlandırıldı ki, bu dilin sintaksisi ingilis dilinə uyğun şəkildə qurulmuşdu. Bu dil ingilis dilinə uyğun bir sintaksisdə olduğuna görə istifadəçilər tərəfindən istifadəsi sadələşdi. Daha sonra SEQUEL dilini SQL olaraq adlandırdılar. SQL 1980-ci illərin əvvəllərində Unix platforması üçün təkmilləşdirildi. 1982-ci ildə ANSİ (American National Standards Institute) bu dil üzərində işləməyə başladı. 1983-cü ildə ANSİ və ISO (International Organization for Standardization) SQL standartlarını tətbiq etməyə başladı. İlk SQL standartını 1987-ci ildə “İSO 9075” kodu ilə istifadəyə verilmişdir. Sonra “İSO 9076” kodu altında bir neçə yeniliyi ilə SQL-in başqa bir versiyası istifadəyə verildi. Daha sonra SQL-89 kimi tanınan ANSİ 1989 standartı gəldi. O, modulyar olması, digər proqramlaşdırma dillərinin (Pascal, FORTRAN, COBOL kimi) kod sətirlərinin içində yazılması, yəni o proqramın kodu kimi onun xüsusiyyətini götürməsi və birlikdə işləməsi baxımından vacib idi. Statik SQL mənasını verən Embedded (basdırılma) SQL, Dinamik SQL-in yaranmasından əvvəl çox istifadə olunan dil idi. İçində Statik SQL kodu olan hər hansısa bir proqram yığıldıqdan sonra, bu proqramı icra edərkən onun içərisindəki SQL kodlarına müdaxilə etmək mümkün deyildi. Embedded SQL prinsip olarak proqramın içində basdırılmış SQL kodlarını və proqramın öz kodlarını yalnız paralel bir formada şərh etməyə (yazmağa, izah etməyə) imkan yaradırdı. Bu da proqramın performansını artırırdı amma çevikliyini, yüngüllüyünü itirirdi. Sonra isə ANSİ 1992 standartı yarandı. Bunu “SQL-92″ kimi də adlandırırdılar. Bu starndart daxilində SQL-ə yeni xüsusiyyətlər gəldi və SQL tam bir dil kimi tanındı. SQL-92 ilə birlikdə gələn bu xüsusiyyətlərdən bunları göstərmək olar. · Verilənlər bazasına qoşulma (əlaqə) · Hərəkətli kursorlar · Dinamik SQL · Cədvəllər arası xarici əlaqə SQL dili Əlaqəli Verilənlər Bazası İdarəetmə Sistemində (RDBMS) böyük maraq oyatmışdır və Əlaqəli Verilənlər Bazası İdarəetmə Sistemlərinin (Relational Database Management System) hamısında istifadə olunan standart bir dil kimi özünə yer qazanmışdır.
Cədvəlləri Transact- SQL dilinin operatoru olan CREATE TABLE -ın köməkliyi ilə yaradırlar, həmçinin Enterprise Manager köməkliyi ilə də yaratmaq olar. Əvvəlcə bunun Transact-SQL köməkliyi ilə necə yaranmasına baxaq. Cədvəllərin yaradılması ücün CREATE TABLE operatoru istifadə olunur. Bu operatorun sintaksisi belə təyin olunur. CREATE TABLE table_name (column_name data_type [NULL | NOT NULL] [,...n]) Nümunə: CREATE TABLE member ( member_no int NOT NULL, lastname char(50) NOT NULL, firstname char(50) NOT NULL, photo image NULL ) Bu operatorun köməkliyi ilə dörd sütundan ibarət olan members cədvəli yaradılır. member_no - int tipindədir, NULL qiyməti buraxılmır lastname - char(50) tipindədir - 50 simvoldur, NULL buraxılmır firstname - lastname oxşardır photo - image(şəkil) tipindəndir, NULL qiyməti buraxılır Yüklə 5,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|