Mała encyklopedia kultury antycznej

banki (gr. trdpeza, dosł. stół, na którym roz­kładano pieniądze) instytucje prowadzące ope­racje finansowe; rolę najstarszych b. w Grecji spełniały świątynie jako miejsce pewne i zabez­pieczone, gdzie można było lokować nawet większe depozyty pieniężne (np. w Delfach, w Efezie, na Delos, Samos i in.). W kasach świą­tyń zaciągano także pożyczki na procent. Z cza­sem pojawiają się b. prywatne, zakładane przez obywateli lub częściej przez metojków. Dokony­wano tam wszelkich operacji finansowych, co

Bantia

112

Barkas

przeważnie byto związane z uprawianiem lichwy. B. te przyjmowały większe kwoty na oprocen-. towanie, które sięgało, zależnie od czasów, od 10% do 30%; udzielano także pożyczek. W okre­sie hellenistycznym powstają również b. pań­stwowe, pod zarządem kolegium. W Rzymie b. prowadzone przez obywateli (ekwitów), wy­zwoleńców, cudzoziemców (zwykle Greków) sta­nowiły kantory wymiany. Bankierzy argentarii 0ac. argentum srebro, pieniądze) korzystali z opie­ki państwa. Dzielili się oni na mensom, którzy prowadzili większe kantory, i nummularii, którzy załatwiali drobniejsze czynności finansowe: wy­mianę obcej waluty, wymianę na drobne pie­niądze itp. Bankierzy udzielali pożyczek, porę­czali za spłatę długów i przyjmowali depozyty od osób prywatnych. Również dokonywali na zlecenie wypłat oraz przelewów z konta jednego klienta na konto drugiego i spełniali rolę maklerów podczas licytacji. Tworzyli oni kolegia i utrzymywali własne kantory w taber-nach na Forum w pobliżu świątyni Kastora. W I. w. p.n.e. bankierzy prowadzą interesy na szeroką skalę, dzierżawią przedsiębiorstwa do­chodowe, posiadają udziały w spółkach, udzielają wielkich pożyczek ludności w prowincjach dla spłacania podatków znanym z nadużyć publikanom. B. rzymskie zakładane były także poza obszarem Italii, np. na Delos, gdzie znajdowało się całe emporium (zob. kapelos) kupców rzym--skich.

Bantia miasto municypalne w pobliżu Wenuzji, na granicy Lukanii i Apulii, w pięknej lesi­stej okolicy.

Bantina tabula płyta brązowa znaleziona w r. 1793 w pobliżu Bantii, zawierająca długi napis treści prawniczej w języku łacińskim i oskijskim. Jest to zabytek ważny zarówno dla poznania dialektów italskich, jak i ustroju oraz administracji municypiów. Pochodzi z drugiej poł. II w. p.n.e.

barathron gr. (łac. barathrum) przepaść ska­lista w Atenach, do której strącano przestępców skazanych na śmierć; w przenośni oznacza otchłań, przepaść, zagładę.

barba zob. broda.

barbarzyńca (gr. barbaros, dosł. bełkocący, tac. barbarus) człowiek nie należący do wspól­noty plemion helleńskich, początkowo każdy cudzoziemiec, nieGrek. Z czasem poczucie wyż­szości intelektualnej Hellenów, ich wolność poli­tyczna, rozwój nauk i sztuk determinowały b.

jako ludzi o niskim poziomie umysłowym;

pod wpływem idealistycznych teorii filozofów greckich powstało mniemanie, że b. jest z natury przeznaczony na niewolnika. Rzymianie mianem b. oznaczali człowieka obcego wspólnocie kul­turalnej grecko-rzymskiej, w czasach cesarstwa zaś b. nazywano mieszkańców odległych pro­wincji i ludy mieszkające poza granicami pań­stwa. Od IV do VII w. n.e. plemiona b., jak Hunowie, Wandalowie i in., atakowały państwo rzymskie, łupiły jego stolicę, niszczyły miasta i pomniki kultury, co wpłynęło zdecydowanie na pejoratywne znaczenie wyrazu. Z czasem b. utworzyli na gruzach imperium rzymskiego sa­modzielne państwa i przyśpieszyli proces powsta­nia feudalnej formacji ustrojowej. W sztukach plastycznych przedstawiano b. zazwyczaj w stro­ju obcym Grekom i Rzymianom, np. w różno­barwnej szacie, szerokich spodniach, charakte­rystycznych czapkach i z odpowiednią dla każ­dego plemienia bronią. Ikonografię b. w sztu­ce grecko-rzymskiej opracował archeolog polski, Piotr Bieńkowski.

barbitos gr. starożytny instrument strunowy pokrewny kitarze, lecz od niej nieco większy, o kształtach smuklejszych i o większej liczbie strun oraz innym stroju. Trzymano go ukośnie pod lewym ramieniem, prawą ręką uderzano w struny.

Barca zob. Barka.

barditus łac. (od germ. barai tarcza) pobudka wojenna Germanów, którą śpiewali trzymając przed ustami tarcze, aby głos mocniej rozbrzmie­wał. Już z samego brzmienia pobudki wróżyli sobie o wyniku bitwy.

Barea Soranus konsul w r. 52 n.e., prokonsul Azji ok. r. 63. Należał do szkoły stoickiej, oczer­niony przed Neronem przez swego dawnego nauczyciela filozofii, P. Egnatiusa Celera, został w r. 66 skazany na śmierć.

Bargusii szczep mieszkający w Hispania Tarra-conensis, na terenie dzisiejszej Katalonii.

Barium dziś Bari; miasto nad Adriatykiem, w Apulii, ważny punkt handlowy i strategiczny.

Barka (łac. Barca, gr. Barkę) ważne miasto w Cyrenajce, z portem Ptolemais, na południo-zachód od Kyreny, założone w poł. VI w. p.n.e. przez Libijczyków. W r. 512 p.n.e. zostało zdo­byte przez Persów. Za panowania Ptolemeuszów straciło na znaczeniu przez utworzenie z portu nowego miasta zwanego Ptolemais.

Barkas (łac. Barcas, od fen. barkas błyskawica)

bartnictwo

113

Battos

protoolasta potężnego rodu kartagińskiego, z któ­rego pochodzili Hamilkar i Hannibal.

bartnictwo wcześnie rozwinęło się u Greków, ponieważ nie znali cukru. Już w dobie homerowej zbierali miód z barci. Słynny był miód attycki, który eksportowano do innych krajów, oraz miód z Hyble. Grecy na Sycylii interesowali się również teoretycznie życiem pszczół i ich organizacją.

basanistaj (gr. od basanizo badam, torturuję) w Grecji niżsi funkcjonariusze zajmujący się badaniem niewolników za pomocą tortur. Oce­niali także szkody wyrządzone przez niewolników.

Basilejos (Basilius) zob. Bazyli.

basileus (gr basileus) król, zwierzchnik, panu­jący, władca, naczelnik rodu; rody łączyły się w pobratymstwa fratrie, te znów w plemiona fyle. Wymieniani przez Homera fylobasileis to naczelnicy plemion, na rzecz których naczelnicy rodów musieli rezygnować z pewnych uprawnień. Wzrost znaczenia warstwy arystokratycznej wpły­wa na stałe zmniejszanie się znaczenia b. Widać to np. w Odysei na przykładzie Alkinoosa, króla Feaków, który, sprawując dziedziczną władzę królewską, ma obok siebie radę naczel­ników rodów. Wśród nich Alkinoos zajmuje stanowisko pierwszego między równymi. Zasada dziedziczności władzy b; wytworzona w pew­nym stadium ustroju rodowego, zostaje oba­lona przez arystokrację. W Atenach b. zostaje dodany do pomocy najpierw wódz naczelny, polemarchos, potem regeat-archont, wreszcie sześ­ciu sędziów, thesmothetaj. Pierwotna nazwa b. pozostała w końcu jedynie w tytule wybieralnego urzędnika archont-basileus. U Hezjoda b. byli to już nie królowie, lecz arystokratyczni sędzio­wie. Grecy nazywali b. także królów obcych państw; król perski był przez nich nazywany Wielkim Królem ho megas basileus. Historycy greccy za czasów cesarstwa oznaczają nazwą b. cesarzy rzymskich.

basilica zob. bazylika.

Basilides zob. Bazylides.

Bassaj miasto na Peloponezie ze słynną świą­tynią dorycką Apollina Epikuriosa.

Bassareus przydomek Dionizosa wywodzący się od długiej sukni zwanej bassara, wyrabianej w mieście lidyjskim Bassara. Według innego objaśnienia bossom oznacza po tracku lisa, a li­sie skórki miały nosić bakchantki.

Bassus przydomek kilku pisarzy rzymskich:

l. Aufidius B. zob. Aufidii 6. 2. Caesius B.,

poeta z czasów Nerona, przyjaciel satyryka Persjusza, który mu zadedykował swoją VI sa­tyrę. Naśladował Horacego, tworząc wiersze liryczne w różnych miarach. Utwory jego nie zachowały się. 3. Gavius B., gramatyk i filolog z czasów Cycerona, autor dzieła De anginę vocabulorum (O pochodzeniu wyrazów). 4. Lol-lius B., grecki epigramatyk z pocz. I w. n.e., dwa spośród swoich epigramów poświęcił Ger-manikowi, zmarłemu w r. 19 n.e. 5. Saleius B., epik z czasów Wespazjana (I w. n.e.).

Bastarnowie (Bastarnae) szczep germański mie­szkający w Europie wschodniej, w pobliżu ujścia Dunaju, odznaczający się wojowniczym usposo­bieniem i surowymi obyczajami. Począwszy od II w. p.n.e. B. prowadzili walki z Rzymianami.

basterna łac. zamknięta lektyka dla kobiet, nakładana na muły.

Bastet (lub Bastis) egipska bogini radości, wyobrażana z głową kota; na jej cześć urządzano orgiastyczne obchody w Bubastis.

Batavodurmn miasto w kraju Batawów,

Batawowie (Batavi) plemię pochodzenia cel­tyckiego, które w wyniku podziału ziemi opuś­ciło swe pierwotne siedziby i zamieszkało na wyspie, w okolicach ujścia Renu, nazwanej stąd insula Batavorwn. B. zostali podbici przez Dru-zusa (I w. n.e.) i od tej pory wchodzili w skład państwa rzymskiego, gdzie zajmowali stanowis­ko uprzywilejowane; byli wolni od podatków, tworzyli oddziały pomocnicze w wojsku, wcho­dzili w skład straży przybocznej cesarza. W VI w. n.e. zostali zniszczeni przez Franków.

Batrachomyomachia (bardziej prawidłowo Ba-trachomachia) żartobliwy poemat o wojnie żab z myszami, parodia eposu bohaterskiego, przy­pisywany Homerowi. Prawdopodobnie pocho­dzi z V w. p.n.e., autorem był zapewne jakiś gramatyk ateński; niektórzy badacze, idąc za Plutarchem i pseudoplutarchowym Żywotem Ho­mera, uważają za autora tego utworu Karyj-czyka Pigresa, brata czy syna królowej Artemizji (zob.). Poemat wywołał szereg naśladownictw w nowożytnej literaturze europejskiej i spowo­dował powstanie dwu gatunków literackich:

eposu zwierzęcego i eposu heroikomicznego. Pod wpływem B. powstały dwa poematy Igna­cego Krasickiego: Myszeis i Momchomachia.

Battos 1. syn Polimnestosa z Tery i Fronimy, który na rozkaz wyroczni delfickiej założył (wg tradycji) w r. 631 p.n.e. w Libii miasto Kyrene i poświęcił je Apollinowi. Był on pierwszym

8 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Batykles z Magnezji

114

Belgica

królem tego miasta. 2. wnuk poprzedniego, trzeci król Kyreny. Za jego panowania miasto wzrosło w potęgę i znaczenie, osiedliło się tam wielu Greków z Peloponezu, Krety i innych wysp greckich. W r. 570 p.n.e. miasto stawiło skuteczny opór królowi egipskiemu.

Batykles z Magnezji nad Meandrem, artysta grecki działający w VI w. p.n.e., twórca słyn­nego w starożytności tronu Apollina w Amyklai.

Batyllos (Bathyllos) 1. chłopiec z Samos, ukochany Anakreonta. 2. B. z Aleksandrii, wyzwoleniec Mecenasa, aktor, który wprowa­dził do Rzymu pantomimę komiczną, rodzaj burleski czy parodii mitologicznej.

Baucis (gr. Baukis) mit. mieszkanka Frygii, która wraz z mężem, Filemonem, gościnnie przyjęła Zeusa i Hermesa przybywających w ludz­kiej postaci, gdy wszyscy inni mieszkańcy wioski odmówili bogom gościny. Bogowie zatopili całą okolicę z wyjątkiem domu B. i Fjlemona i speł­niając życzenie staruszków, aby "ich nie rozłą­czyła nawet śmierć, zamienili oboje w drzewa. B. i Filemon są symbolem miłości małżeńskiej.

Bauli miejscowość w Kampanii, między Misenum a Bajami, gdzie zamożni Rzymianie budo­wali sobie wille.

Bayius lichy poeta z czasów Wergiliusza (I w. 'p.n.e.).

baza (gr. bdsis) 1. w architekturze podstawa, podwalina, fundament, dolna—zazwyczaj pro­filowana — część kolumny, cokół posągu. 2. ter­min metryczny, oznacza: dwuzgłoskowy, swo­bodny nagłos niektórych wierszy eolskich, który może być wypełniony spondejem -^t-—, troche­jem -^Ł\-¹, jambem •^-^Ł- lub pyrrichem ^\^"-'. B. tego rodzaju występuje' w glikoneju, ferekra-teju, priapeju, hipponakteju, asklepiadeju mniej­szym i większym oraz w wierszu falecejskim. W greckiej liryce chóralnej i w dramacie długa b. może być rozwiązana na krótkie, na skutek czego b. może liczyć trzy zgłoski i być trybra-chem ^^^ (w zastępstwie trocheja) albo też daktylem -'•^^ lub anapestem ^\^"-'— (w za­stępstwie spondeja). W liryce rzymskiej Katullus dopuszcza użycia trocheja, spondeja lub jamba w b. glikoneja, ferekrateja, priapeja i wiersza falecejskiego; w asklepiadejach większych Ka-tullusa i we wszystkich używanych przez Hora­cego wierszach eolskich b. jest zawsze spon-deiczna.

Bazyli (Basilejos) z Cezarei żył w latach 339 -- 379 n.e., nazwany Wielkim; kształcił się w Ate­nach, gdzie zaprzyjaźnił się z Grzegorzem z Na-zjanzu. Był początkowo obrońcą sądowym, po­tem prezbiterem, w r. 370 został biskupem w swym rodzinnym mieście, Cezarei. Odznaczył się jako wybitny organizator życia kościelnego i zakonnego. S. był entuzjastą klasycznej lite­ratury greckiej i w swych kazaniach i listach pozostawał pod jej wpływem. Wydał zbiór ka­zań, 365 listów i Heksatmeron (zbiór 9 kazań o 6 dniach stworzenia).

Bazylides (Basilides, Basilejdes) pisarz chrze­ścijański z czasów Hadriana (II w. n.e.), zwo­lennik gnostycyzmu.

bazylika (gr. basiliki, dom. stod, łac. basilica) wielka hala przeznaczona na zebrania kupców, posiedzenia sądowe i inne zebrania publiczne, nazwana od archonta basileusa w Atenach. Była podzielona rzędami kolumn na 3 części, w głębi zaś' wznosiła ^ię trybuna. W Rzymie wzniesiono pierwszą b. w r. 184 p.n.e. z inicja­tywy Marka Porcjusza- Katona, nazwaną od jego nazwiska basilica Parcia. W sześć lat póź­niej cenzorowie: Marek Emiliusz Lepidus i Ma­rek Fulwiusz Nobilior zbudowali basilica Aemilia, a w r. 170 Tyberiusz Semproniusz Grak-chus postawił basilica Sempronia na południo­wej stronie Forum. Juliusz Cezar zbudował basilica lulia, odnowioną przez Augusta, za Hadriana zaś wzniesiono basilica Neptuni, ok. r. 112 n.e. zbudowano na Forum Traiani bazy­likę nazwaną basilica Ulpia. Maksencjusz roz­począł na via Sacra budowę b., którą wykoń­czył Konstantyn i którą nazwano od jego imienia basilica Constantina. Z b. powstał typ świątyni chrześcijańskiej w kształcie wydłużonego "pro­stokąta, podzielonej rzędami kolumn lub filarów na 3 lub 5 podłużnych naw, przy czym środ­kowa była wyższa od bocznych.

Bebiusze zob. Baebii.

Bebrykowie (łac. Bebryces, gr. Bebrykes) 1. mityczny lud w Azji Mn., w kraju, który póź­niej otrzymał nazwę Bitymi. 2. starożytny lud w Gallia Nwbonensis pochodzenia iberyjskiego.

Bedriacum dziś S. Lorenzo Guazzone, wg in­nych Beverara; wieś między Kremoną a Weroną. W r. 69 n.e. cesarz rzymski Othon stoczył tu bitwę, z Witeliuszem.

Belgica kraj w pomocnej Galii między Renem a Matroną i Sekwaną, zamieszkały w I w. p.n.e. przez plemiona celtyckie Remów, Bellowaków, Morinów, Menapiów i in., które obejmowano wspólną nazwą Belgów (Belgae). Cezar podbił

Belgium

115

Beocja

•B. w r. 57 p.n.e. i stworzył z tych obszarów prowincję rzymską ze stolicą w Durocortorum (dziś Reims). W czasach Augusta wchodziły w sklad B. również obszary północnej Galii od Sekwany aż do Morza Germańskiego. Na po­czątku I w. n.e. dołączono do B. obie części Germanii: Superior i Inferior. W czasach póź­nego cesarstwa B. podzielona była na dwie pro­wincje: Belgica Prima ze stolicą Augusta Treverorum i Belgica Secunda ze stolicą Durocor­torum.

Belgium część Gallia Belgica, dziś znajdują się tu miasta Beauvais, Artois, Amiens.

Belgowie (Belgae) zob. Belgica.

Belizariusz (Belisarius, ok. 495 - 565 n.e.), do­wódca wojsk Justyniana. W r. 532 odniósł zwy­cięstwo nad Persami, w następnym roku został wysłany do Afryki przeciw Wandalom; w r. 534 zdobył Kartaginę i wypędził Wandalów z Afryki. Przez szereg lat walczył z Gotami w Italii, wre­szcie w r. 547 odniósł nad nimi zwycięstwo. W r. 559 ocalił Konstantynopol przed Bułga­rami. W r. 562 fałszywie oskarżono B. o udział w spisku przeciw cesarzowi, w wyniku czego został pozbawiony majątku i wszelkich godno­ści. W następnym roku stwierdzono bezpodstaw­ność oskarżenia i zrehabilitowano B., który jednak wkrótce zmarł. Tragiczny los B. budził zainteresowanie poetów i artystów. Był on czę­stym tematem obrazów historycznych, bohate­rem powieści pisarza francuskiego z XVIII w. Marmontela i w XX w. Gravesa oraz bohaterem opery Donizettiego.

Bellerofont (gr. Bellerofon, dop. BellerofŚntos;

także Bellerofontes) mit. syn króla Koryntu Glaukosa, potomek Syzyfa. Zabiwszy niechcący swego brata, uciekł z ojczyzny do króla Argos, Projtosa. Tam zakochała się w nim żona króla, Anteja, która nie znalazłszy wzajemności oskar­żyła B. przed swym mężem o godzenie na jej cześć. Projtos, nie chcąc łamać praw gościnności, wysłał B. do swego teścia Jobatesa, króla Likii, z listem, w którym polecił zabić B. Jobates, chcąc zgładzić B., kazał mu zabić Chimerę. W czasie walki przyszła B. z pomocą Atena, zsyłając skrzydlatego konia. Pegaza. B. dosiadł Pegaza i uśmiercił Chimerę; następne zwycięstwo odniósł nad Amazonkami. Wówczas Jobates oddał mu swą córkę za żonę i uczynił go swoim następcą tronu.

Bellona mit. rzymska bogini wojny, towa-Pi^yszka czy też żona Marsa. W jej świątyni

na polu ' Marsowym senat przyjmował posłów zagranicznych oraz wodzów powracających ze zwycięskiej wojny i ubiegających się o prawo odbycia triumfu. Za czasów Sulli identyfiko­wano B. z kappadocką boginią Maa. W czasach cesarstwa kult rodzimy B. zastąpiono całkowicie orgiastycznym kultem bogini Maa. Jej kapłani doprowadzali się do stanu krańcowego uniesie­nia i ogarnięci szałem zadawali sobie wzajemnie rany; zwano ich świątynnikami (łac. fanatici), skąd powstały wyrazy „fanatyk" i „fanatyzm", używane we wszystkich językach europejskich.

Bellowakowie (Belloyaci) lud belgijski zamie­szkały pomiędzy Sekwaną, Samarą i Isarą; głó­wne miasto Bratuspantium. Zob. Belgica.

Belos¹ mit. 1. bóstwo semickie, niekiedy identyfikowane z Baalem. 2. założyciel państwa babilońskiego. 3. syn Posejdona, król Egiptu, ojciec Danaosa (zob.), Ajgyptosa i Kefeusa. 4. protoplasta królów Tym, ojciec Dydony. Niektórzy mitografowie greccy biorą te wszyst­kie postacie^ za jedną.

Belos² rzeka w Fenicji, wypływa z podnóża góry Karmel i wpada do Morza Czerwonego. Wg tradycji, piasek z jej brzegów służył Fenicja­nom do wyrobu szkła.

Benacus lakus dziś Lago di Garda; największe jezioro w pomocnej Italii, pomiędzy Briksją a Weroną.

Bendis tracka bogini księżyca, utożsamiana przez Greków z Artemidą; w porcie Pireus znajdowała się jej świątynia zw. Bendidejon.

Benedykt z Kożmina zob. Koźmińczyk Bene­dykt.

beneficiarius tac. żołnierz zwolniony przez do­wódcę od pełnienia trudnych obowiązków; była to nagroda za specjalne zasługi. B. służyli w szta­bie wojskowym przy namiestnikach na prowin­cji, byli przydzielani m. in. do prac biurowych.

Benewentum (Beneventum) dziś Benevento; je­dno z najstarszych miast w Italii, leżące w Sam-nium przy ujściu rzeki Sabatus, wpadającej do rzeki Kalor, na wschód od mons Taburnus. Z powodu niezdrowego klimatu miasto nosiło pierwotnie nazwę Maleyentum. Po zwycięstwie nad Pyrrusem w r. 275 p.n.e. zostało nazwane B. dla dobrej wróżby. Za panowania rzymskiego doszło do wielkiego rozkwitu i zostało ozdo-•bione licznymi pięknymi budowlami.

Beocja (gr. Bojotia, łac. Beotia) kraina w Grecji środkowej, granicząca na pomocy z Lo-krydą f Cieśniną Eubęjską, na południu z Zatoką

Beocki Związek

116

Belis

Koryncką, Megarą i Attyką, na wschodzie z Cie­śniną Eubejską. Część północno-zachodnią sta­nowiła kotlina otoczona górami; znajdowało się tam jezioro Kopais. Część południowo-wscho-dnia była górzysta, przecięta licznymi rzekami i dolinami. Z gór należy wymienić pokryty lasa­mi Helikon (na południo-zachód od jeziora Kopais) uważany za siedzibę Muz, obfity w źró­dła Lejbethrion, oraz Kitajron leżący na pogra­niczu Megary i Attyki, odgrywający ważną rolę w mitach cyklu tebańskiego. Najważniejsze rzeki to Ismenos i Asopos oraz słynne w mitologii źródła: Dirke i Hippokrene. Z miast słynęły Teby, stolica kraju i główny ośrodek polityczny i kulturalny, następnie miasta: Orchomenos, Cheroneja, Plateje, Leuktry i in. W dolinach B. uprawiano najlepszego gatunku pszenicę, źród­łem bogactwa była również hodowla bydła i ry­bołówstwo nad jeziorem Kopais, słynącym z wę­gorzy oraz z trzciny do wyrobu fletów. Mimo że kraj ten leżał nad trzema morzami (tritha-lassioś), rozwój jego nie wiązał się z żeglugą i handlem.

Beocki Związek powstał już w okresie archai­cznym (VIII/VII w. p.n.e.). Należało do niego kilkanaście miast-państw, jak: Orchomenos, Che­roneja, Plateje, Leuktry, Aulis, Tespie i in. Teby, jako stolica, stały na czele Związku.

beotarchowie (gr. bojotdrchaf) najwyżsi urzęd­nicy Związku Beockiego, wybierani na rok i re­prezentujący w radzie Związku poszczególne miasta-państwa; w czasie wojny sprawowali również władzę wojskową.

Berekintowie (Berekyntaj, Berekyntes) lud fry-gijski, otaczający szczególną czcią boginię Ky-bele.

Berenike¹ 1. córka Lagosa, siostra przyrodnia i żona Ptolemeusza I Sotera, matka Ptolemeusza II Filadelfa i jego żony, Arsinoe. 2. siostra Ptolemeusza III Euergetesa, żona króla syryj­skiego Antiocha II, po śmierci męża zabita wraz z synem przez Laodikę (zob.). 3. żona Ptolemeusza III Euergetesa, córka Magasa, króla Kyreny. Gdy mąż jej wybierał się na wyprawę wojenną do Syrii, ślubowała złożyć bogom w ofierze swe piękne włosy na intencję jego powrotu. Po skończonej wojnie i powrocie męża przyrzeczenie spełniła; zawiesiła swój war­kocz w świątyni Aresa, warkocz jednak zniknął. Wkrótce potem nadworny astronom Konon odkrył nieznany gwiazdozbiór i twierdził, że jest to właśnie warkocz B. umieszczony przez

bogów na firmamencie. Astronom nazwał nowo odkrytą konstelację Warkoczem Bereniki, a po­eta Kallimach opisał tę historię w poemacie pod takim tytułem. Fragmenty tego utworu znaleziono w papirusach, lecz znamy go również w całości w parafrazie poety rzymskiego Katulla, pt. Coma Berenices. B. została skazana na śmierć przez swego syna Ptolemeusza IV w r. 221 p.n.e. 4. córka króla Judei Agryppy I, siostra Agryp-py II, ukochana Tytusa, późniejszego cesarza rzymskiego, który zabrał ją ze sobą do Rzymu;

do małżeństwa jednak nie doszło.