Makroiqtisodiyot : Leontev Paradoksi ( taajubi )

MAKROIQTISODIYOT :
Leontev Paradoksi ( taajubi )

Abdusamatov Asilbek 79_21

Leontevning paradoksi yuqori texnologik taraqqiyotga ega bo'lgan iqtisodlar ko'p mehnat talab qiladigan mahsulotlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan hodisaga ishora qiladi. Bu paradoksdir , chunki u standart iqtisodiy nazariyaning ilg'or iqtisodlari kapitalni ko'p talab qiladigan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashishi kerak degan taxminga ziddir. Bu paradoks birinchi marta 1950 - yillarda rossiyalik iqtisodchi Vasiliy Leontef tomonidan kiritilgan bo'lib, u AQSh iqtisodiyotining kirish - chiqish jadvali bo'yicha tadqiqot olib borgan.

Leontiefning tadqiqoti shuni ko'rsatdiki , AQSh iqtisodiyoti eksporti importga qaraganda ancha ko'p kapital talab qiladi . Leontief bu natijani dastlab kashf qilganida bu juda hayratlanarli ed i va u xalqaro savdoning an'anaviy ko'rinishiga qarshi chiqdi . Standart savdo nazariyasiga ko'ra, AQSH kabi ilg'or iqtisodiyotlar kapitalni ko'p talab qiladigan tovarlarni eksport qilishlari va rivojlanayotgan mamlakatlardan ko'p mehnat talab qiladigan tovarlarni import qilishlari kerak edi.

Leontyevning paradoksini tushuntirishi mumkin bo'lgan bir qancha omillar mavjud . Mumkin bo'lgan tushuntirishlardan biri shundaki , AQSh iqtisodining kapitalni ko'p talab qiladigan tovarlari ko'plab oraliq sarf-xarajatlarni talab qilishi mumkin, bu esa kapitalni ko'p talab qiladigan boshqa tarmoqlardan kelib chiqishi mumkin. Shuning uchun AQSH iqtisodining kapitalni koʻp talab qiladigan eksporti kapitalni koʻp talab qiluvchi boshqa tarmoqlar bilan bogʻlangan boʻlishi mumkin boʻlib , nima uchun kapitalni koʻp talab qiladigan tovarlar mehnat koʻp boʻlgan tovarlarga nisbatan kamroq eksport qilinishini tushuntirib beradi.

Yana bir tushuntirish shundaki , texnologik taraqqiyot mehnatni ko'p talab qiladigan tovarlarni ko'proq kapital talab qiladigan bo'lishi mumkin. Iqtisodiyotlar rivojlangan sari , ishchi kuchi kamaymoqda va qimmatlashadi , bu esa sanoatni mehnatga bog'liqligini kamaytirish uchun ko'proq kapital talab qiladigan ishlab chiqarish usullarini qo'llashga majbur qiladi.

Xulosa qilib aytish mumkinki, Leontyev paradoksi iqtisodiy nazariyaga katta hissa qo‘shadi , chunki u xalqaro savdoning an’anaviy ko‘rinishini shubha ostiga qo‘yadi . Paradoks ba'zi mamlakatlar ishlab chiqarishning hayratlanarli sohalarida ixtisoslashgan bo'lishi mumkinligini ta'kidlaydi , buni an'anaviy savdo modellari bilan izohlab bo'lmaydi . Leontyevning paradoksi iqtisodchilar o‘rtasida munozara mavzusi bo‘lib qolmoqda va xalqaro savdoning murakkabligi haqida muhim tushunchalar beradi.
Leontev paradoksi
Shved iqtisodchilari Xeksher va Olin ishlab chiqarish omillari bilan ta'minlanganlik darajasiga ko'ra davlatlarni ikki toifaga ajratishadi:
• mehnat omiliga boy mamlakatlar;
• kapital omiliga boy mamlakatlar.
Mehnat omiliga boy mamlakatlarda ishchi kuchi arzon bo'ladi va shu sababli ularda ko'p ishchi talab qiladigan sohalarni rivojlantirishda nisbiy ustunlik mavjud bo'ladi , masalan , qishloq xo'jaligini.
Kapital omiliga boy mamlakatlarda esa ishchi kuchi qimmat bo'ladi va ularda ko'proq kapital talab qiladigan sohalarni rivojlantirish ustun bo'ladi , masalan , avtomobilsozlik.
Xeksher-Olinning ishlab chiqarish omillari nisbati nazariyasi bo'yicha mamlakat qaysi ishlab chiqarish omili bilan nisbatan yaxshi taʼminlangan boʻlsa , shu omilni nisbatan koʻproq talab qiluvchi tovar ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va uni eksport qilishi kerak.
Leontev bir qancha empirik sinovlar oʻtkazish yoʻli bilan Xeksher-Olin t omonidan ishlab chiqilgan nazariyaning shartlari amaliyotda qoʻllanilmasligini isbotladi. Ikkinchi jahon urushidan soʻng AQSH ni boshqa mamlakatlar bilan qiyosiy taqqoslanganda , oʻrtacha ish haqi darajasi eng yuqori mamlakat va kapitalga boy davlatlardan sanalardi . Shu sababli mamlakat Xeksher-Olin nazariyasiga muvofiq , capital sigʻimkorligi yuqori mahsulotlarni eksport qilishi lozim edi . Leontev ushbu gipotezani tekshirish maqsadida 1 million dollarlik eksport va shuncha miqdordagi import mahsulotlariga raqobatbardosh tovarlarni ishlab chiqarish uchun qancha kapital va ishchi kuchi sarf etilishini hisoblab chiqdi . U har bir ishlab chiqarish sohasi boʻyicha tovar birligi uchun sarf etiladigan kapital va mehnatni hisobladi.
Soʻngra AQSHning 1947-yildagi eksport tarkibidan kelib chiqqan holda 1 mln. dollarlik eksport tovarlarini ishlab chiqarishga ketadigan capital va mehnatning oʻzaro nisbatini aniqladi . AQSHning oʻsha yildagi importi tarkibidan mamlakatda ishlab chiqarilmaydigan tovarlarni ayirib tashladi va bevosita import mahsulotlarning oʻrnini bosa oladigan Amerika tovarlarini ishlab chiqarish uchun sarf etiladigan capital va mehnat nisbatini hisoblab chiqdi. Aslida u Amerika importi birligiga sarf etiladigan kapital va mehnat hamda eksport birligiga sarf etiladigan capital va mehnat nisbatini solishtirdi.
“Leontyev statistikasi” nomini olgan ushbu nisbatga muvofiq, agar mamlakatda eksportga kapital va mehnat sarfi importga kapital va mehnat sarfidan ko'p boʻlsa, mamlakat kapitalga boy hisoblanadi.
Agar teskari holat boʻlsa , mamlakatda mehnat resurslari koʻp hisoblanadi. Leontyev Xeksher-Olin nazariyasiga muvofiq Amerika eksport tovarlari importning oʻrnini bosa oladigan tovarlarga qaraganda koʻproq kapital talab etilishini kutgan edi . Ammo kutilgan natija aksincha boʻlib chiqdi : Amerika importuning kapital sigʻimkorligi eksportga nisbatan 30% ga yuqori ekan, demak , AQSH kutilganidek kapitalga boy mamlakat emas , balki aksincha , mehnatga boy mamlakat ekanligi kelib chiqmoqda , bu amaldagi tasavvurga umuman toʻgʻri kelmadi.
Keyinchalik Leontyev paradoksi atrofida qizgʻin tortishuvlar boshlanib ketdi . Tortishuvlar Xeksher-Olin nazariyasining toʻgʻriligini isbotlashga qaratildi:­
Birinchidan, ishchi kuchini malakali va malakasiz ishchilar guruhiga boʻlish hamda har bir guruhning eksport tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlaridagi ulushini hisoblash zarur . Amerikalik olim Kising 1966-yilda eʼlon qilgan tadqiqotlarida ishchi kuchini malakasiga koʻra 8 xil kategoriyaga boʻladi . Shu orqali AQSHda yuqori malakali ishchilarning ortiqchaligi va malakasiz ishchilarning esa yetishmasligini isbotladi . Shuning uchun AQSH yuqori malakali ishchilar mehnatini talab etuvchi mahsulotlarni eksport qiladi . Malakali kadrlarni tayyorlashga ketadigan xarajatlarni capital sarflar sifatida baholash mumkin deydi. Bu esa malakali ishchilar yordamida ishlab chiqarilgan tovarlarning capital sigʻimkorligi yuqori deb hisoblashga asos boʻladi.­