Maliyet muhasebesiNİn tanimi

Formüldeki katkı Payı; Satış fiyatı ile birim değişken gider arasındaki farkı ifade eder.

İşletmenin hangi kapasite kullanım oranında Başabaş Noktasına ulaştığı toplam katkı payı tutarının esas alınması suretiyle hesaplanılabilir. Bu durumda formül:

• İşletmenin hangi kapasite kullanım oranında Başabaş Noktasına ulaştığı toplam katkı payı tutarının esas alınması suretiyle hesaplanılabilir. Bu durumda formül:

• Toplam Sabit Giderler

• BBN’deki KKO =

• Toplam Katkı Payı

Başabaş Noktası tutar olarak hesaplanmak istendiğinde:

• Başabaş Noktası tutar olarak hesaplanmak istendiğinde:

• Toplam Sabit Giderler

• BBN Tutar =

• Katkı Oranı

• Satış Fiyatı – Birim Değ.Gid. Toplam Katkı Payı

• Katkı Oranı = =

• Satış Fiyatı Satış Fiyatı

• Katkı Oranı, satışlardan sağlanan her liranın sabit giderlere ve kara olan katkısını gösterir. Katkı oranını toplamlar üzerinden giderekte göstermek mümkündür:

• Top.Net Satışlar – Top.Değişken Gid. Toplam Katkı Payı

• Katkı Oranı = =

• Toplam Net Satışlar Toplam Net Satışlar

• ÖRNEK: İşletme “A” ürünü üretmeyi düşünmektedir. Yapılan maliyet analizlerinde, söz konusu mamulün birim değişken giderinin 200 TL, yıllık toplam sabit giderlerinin de 12.000 TL olacağı tahmin edilmektedir. Mamulün biriminin 500 TL dan satılacağı saptanmıştır. Bu durumda işletmenin Başabaş Noktası hangi satış miktarı ve tutarında olacaktır?

Toplam Sabit Giderler

• Toplam Sabit Giderler

• BBN Miktarı=

• Katkı Payı

• 12.000 TL

• BBN Miktarı = = 40 Birim

• (500-200)

• Toplam Sabit Giderler

• BBN Tutar =

• Katkı Oranı

• Katkı Oranı = 300/500 = 0,60

• 12.000 TL

• BBN Tutar = = 20.000 TL

• 0,60

O halde işletmenin kara geçiş noktası 40 birimlik ürün satışında (satış fiyatı 500 TL olmak kaydıyla) veya 20.000 TL satış tutarında gerçekleşecektir. Bu noktanın üzerindeki satışlar işletmeyi kara geçirecektir.

• O halde işletmenin kara geçiş noktası 40 birimlik ürün satışında (satış fiyatı 500 TL olmak kaydıyla) veya 20.000 TL satış tutarında gerçekleşecektir. Bu noktanın üzerindeki satışlar işletmeyi kara geçirecektir.

• Verilerimizi özetleyecek olursak:

• Birim Miktar Tutar

• Net Satışlar 500 40 20.000

• Değ.Giderler (200) 40 (8.000)

• Katkı Payı 300 40 12.000

• Sabit Giderler 300 40 (12.000)

• Dönem Karı 0 0

Belirli Bir Kar Marjını Sağlayacak Satış ve Üretim Hacminin Belirlenmesi ve Kar fonksiyonlarının Bulunması

• Belirli Bir Kar Marjını Sağlayacak Satış ve Üretim Hacminin Belirlenmesi ve Kar fonksiyonlarının Bulunması

• Başabaş Noktasının bulunması için kullandığımız formülleri, işletmenin kar fonksiyonu içinde yazabiliriz.

• Dönem Karı = Toplam Gelir – Toplam Maliyet

• Toplam Gelir = fx

• Toplam Maliyet = ax + b ise,

• Dönem Karı = (fx – ax + b) olur.

• Diğer bir ifade ile

• Dönem Karı = (Katkı Payı x Satış Miktarı) – Toplam Sabit Gid.

• Veya

• Dönem Karı = (Top.Net Satış Tutarı x Katkı Oranı) – Top.Sabit Gid.

• Şeklinde formüle edilebilir.

İşletme herhangi bir ürünün üretimine karar verirken, o ürünün karlılığının yeterli olmasına özen göstermelidir. Dolayısıyla işletmece hedeflenen belirli bir kar oranına ulaşabilmek için, ne kadar satış yapılması gerektiğinin bilinmesi gerekir. Hedeflenen kar tutarını verecek satış miktarı ve satış tutarını şu formüllerle bulabiliriz:

• İşletme herhangi bir ürünün üretimine karar verirken, o ürünün karlılığının yeterli olmasına özen göstermelidir. Dolayısıyla işletmece hedeflenen belirli bir kar oranına ulaşabilmek için, ne kadar satış yapılması gerektiğinin bilinmesi gerekir. Hedeflenen kar tutarını verecek satış miktarı ve satış tutarını şu formüllerle bulabiliriz:

• Arzulanan Kar + Toplam Sabit Giderler

• Gerekli Satış Miktarı =

• Katkı Payı

• Arzulanan Kar + Toplam Sabit Giderler

• Gerekli Satış Tutarı =

• Katkı Oranı

Örnek olarak daha önce üzerinde çalıştığımız işletmenin, “A” ürününün satışından yıl içinde toplam 9.000 TL kar sağlamayı hedef alması durumunda gerekli satış miktarı ve satış tutarı ne olacaktır?

• Örnek olarak daha önce üzerinde çalıştığımız işletmenin, “A” ürününün satışından yıl içinde toplam 9.000 TL kar sağlamayı hedef alması durumunda gerekli satış miktarı ve satış tutarı ne olacaktır?

• Örneği hatırlayalım:

• İşletme “A” ürünü üretmeyi düşünmektedir. Yapılan maliyet analizlerinde, söz konusu mamulün birim değişken giderinin 200 TL, yıllık toplam sabit giderlerinin de 12.000 TL olacağı tahmin edilmektedir. Mamulün biriminin 500 TL dan satılacağı saptanmıştır.

Arzulanan Kar + Toplam Sabit Giderler

• Arzulanan Kar + Toplam Sabit Giderler

• Gerekli Satış Miktarı =

• Katkı Payı

• Gerekli Satış Miktarı = 9.000 + 12.000 / (500-200) = 70 Birim

• Arzulanan Kar + Toplam Sabit Giderler

• Gerekli Satış Tutarı =

• Katkı Oranı

• Gerekli Satış Tutarı = 9.000 + 12.000 / 0,60 = 35.000 TL

O halde işletme 9.000 TL kar elde etmek istiyorsa 70 Birim A ürününün 500 TL’ den olmak üzere 35.000 TL’ lık satışını planlamak durumundadır.

• O halde işletme 9.000 TL kar elde etmek istiyorsa 70 Birim A ürününün 500 TL’ den olmak üzere 35.000 TL’ lık satışını planlamak durumundadır.

• Birim Miktar Tutar

• Net Satışlar 500 70 35.000

• Değ.Giderler (200) 70 (14.000)

• Katkı Payı 300 70 21.000

• Sabit Giderler 171,43 70 (12.000)

• Dönem Karı 128,57 70 9.000

Gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark “güvenlik payı” olarak adlandırılmaktadır. Güvenlik payının satışların yüzdesi olarak ifadesine de “güvenlik oranı” denilmektedir.

• Gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark “güvenlik payı” olarak adlandırılmaktadır. Güvenlik payının satışların yüzdesi olarak ifadesine de “güvenlik oranı” denilmektedir.

• Güvenlik Payı = Gerç.Beklenen Satış Tutarı – BBN Satış Tutarı

• Güvenlik Payı

• Güvenlik Oranı =

• Gerçekleşmesi Beklenen Satışlar

• Kar = Güvenlik Payı x Katkı Oranı

Biraz önceki örneğimize formüllerimizi uygularsak:

• Biraz önceki örneğimize formüllerimizi uygularsak:

• Güvenlik Payı = 35.000 – 20.000 = 15.000 TL

• Güvenlik Oranı = 15.000 / 35.000 = 0,43 yani % 43

• Kar = 0,43 x 0,60 = 0,26 yani % 26 olur.

• Bu durumda, işletme %26 kar marjı ile çalışılmasına razı ise, üretim hacmini 70 birim satış yapacak şekilde belirleme konusunda karar verecektir.

SİPARİŞ MALİYET YÖNTEMİ

• YÖNTEMİN ÖZELLİKLERİ VE UYGULANACAĞI İŞLETMELER

• Sipariş maliyet yöntemi, belli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden oldukça farklı tür veya nitelikte mamuller üreten işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı ayrı saptayabilmek için kullanılan bir yöntemdir.

• "İş emri maliyet yöntemi" adı ile de anılan bu yöntem;

• -büyük ve birbirinden ayrı birimler üreten işletmelerde,

• -tür ya da nitelikleri ve işlevleri müşteri tarafından belirlenen mamullerin siparişi üzerine üretim yapan tüm şirketlerde kullanılabilir.

• Örneğin inşaat, uçak, gemi, makine, mobilya, konfeksiyon, döküm imalatı yapan şirketler ve yayınevleri.

• Bu yöntemde önemli olan, üretim birimlerinin farklı olması ve değişik üretim işlemlerine tabi tutulmasıdır.

YÖNTEMİN İŞLEYİŞ ESASLARI

• YÖNTEMİN İŞLEYİŞ ESASLARI

• Sipariş maliyet yönteminde maliyetlerin sağlıklı bir biçimde hesaplanabilmesi için;

• -Üretimine başlanan her mamul veya mamul grubu için ayrı bir sipariş numarası verilir ve o sipariş için ayrı bir sipariş maliyet kartı açılır. Sipariş maliyet kartında her bir maliyet unsuru, gider yerleri itibariyle ayrı ayrı izlenir.

• -Direkt ilk madde ve malzeme giderleri, malzeme istek fişleri veya fiş özetinde yer alan bilgilerden yararlanılarak ait oldukları üretim partilerine ilişkin sipariş maliyet kartlarına işlenir.

• -İşçi zaman kartları veya özetindeki bilgilerden yararlanılarak, direkt işçilik giderleri ait oldukları siparişlerin sipariş maliyet kartlarına işlenir.

-İşletmede her bir esas üretim gider yerinde uygulanmakta olan genel üretim gideri yükleme oranları yardımıyla, genel üretim giderlerinin siparişlere dağılımı yapılır ve her siparişin o dönemde söz konusu esas üretim gider yerinden alacağı genel üretim giderleri payı bulunur. Bu pay sipariş maliyet kartında, genel üretim giderlerine ayrılmış bölüme aktarılır.

• -İşletmede her bir esas üretim gider yerinde uygulanmakta olan genel üretim gideri yükleme oranları yardımıyla, genel üretim giderlerinin siparişlere dağılımı yapılır ve her siparişin o dönemde söz konusu esas üretim gider yerinden alacağı genel üretim giderleri payı bulunur. Bu pay sipariş maliyet kartında, genel üretim giderlerine ayrılmış bölüme aktarılır.

• -Maliyet dönemi içerisinde üretimi tamamlanmış olan siparişlerin sipariş maliyet kartındaki direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri toplanarak ilgili sipariş partisinin toplam üretim maliyeti bulunur. Bu toplam maliyetin, o partide üretilen birim sayısına bölümü ile de birim maliyetler hesaplanır.

• -Üretimi tamamlanmış siparişlerin toplam üretim maliyeti, üretim hesabından çıkarılarak mamuller hesabına devredilir.

• -Dönem sonunda henüz tamamlanmamış partilere ait sipariş maliyet kartlarında o zamana değin toplanmış giderler, üretim hesabının borç kalanına eşit olmakta ve dönem sonu yarı mamulleri göstermektedir.

Örnek:

• Örnek:

• Mobilya üretiminde bulunan işletme Mart ayında 3 adet oda takımı ve 1 adet yatak odası takımının üretimine başlamıştır. Oda takımları "128 nolu sipariş emri", yatak odası takımı ise “129 nolu sipariş emri” ile üretime alınmıştır.

• İşletmede "10 Doğrama ve Montaj", "11 Döşeme ve Boyama" olmak üzere iki esas üretim gider yeri bulunmaktadır. Siparişler önce Doğrama ve Montaj bölümünde işlem görmekte, daha sonra Döşeme ve Boyama bölümüne devredilmektedir.

• 128 no.lu siparişin üretimine 3 Mart tarihinde başlanmış, 30 Mart'ta tamamlanarak stoklara alınmıştır. 129 nolu siparişin üretimine ise 5 Mart’ta başlanmış olup henüz Döşeme ve Boyama gider yerinde üretime devam edilmektedir.

Mart ayında üretimle ilgili olarak yapılan giderlere ait bilgiler şöyledir.

2-Mart ayı direkt işçilik bilgileri şu şekildedir:

EVRE (SAFHA) MALİYET YÖNTEMİ

EVRE MALİYET YÖNTEMİNİN İŞLEYİŞİ

Evredeki Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi Bir evrede belirli bir dönemde üretime alınan birim sayısı ile üretimden çıkan birim sayısının (fire, yarı mamul dahil) birbirine eşit olması gerekir.

Eşdeğer Ürün Miktarlarının (EÜM) Hesaplanması

• Eşdeğer Ürün Miktarlarının (EÜM) Hesaplanması

• Bir evredeki üretimi henüz tam olarak tamamlanmamış yarı mamullerin, tam mamul cinsinden ifade edilmesine "eşdeğer ürün miktarı" veya "eşdeğer birim sayısı" denir.

• Henüz tamamlanmamış bulunan mamullerin, tamamlanmış mamul olarak değerini bulmak için tamamlanma (işlenme) derecelerinin bilinmesi gerekir. Başka bir deyişle, yarı mamullerin hammadde açısından ve işlem (direkt işçilik ve genel üretim giderleri) açısından ne ölçüde tamamlandığının belirlenmesi gerekir. Tamamlanma dereceleri, muhasebe ve mühendislik bölümlerince ortaklaşa saptanır.

Yarı mamullerin tamamlanma dereceleri her maliyet unsuru için farklılık göstereceğinden, tamamlanma derecelerinin her maliyet unsuru için ayrı ayrı belirlenmesi gerekir.

• Yarı mamullerin tamamlanma dereceleri her maliyet unsuru için farklılık göstereceğinden, tamamlanma derecelerinin her maliyet unsuru için ayrı ayrı belirlenmesi gerekir.

• Örneğin mamulün üretimi için gerekli hammadde tutarı, söz konusu yarı mamulün üretiminde tamamen kullanılmış ise, yarı mamul hammadde açısından %100 tamamlanmış demektir. Bu durumda yarı mamullerin eşdeğer ürün miktarı hammadde açısından "1" (bir)'dir.

• Diğer taraftan söz konusu yarı mamullerin mamul hale gelmesi için henüz %40 daha işlem görmesi gerekirse, bunun anlamı yarı mamullerin işlem açısından, yani gerek direkt işçilik gerekse genel üretim giderleri açısından tamamlanma derecesinin %60 olduğudur. Bu durumda yarı mamulün, direkt işçilik ve genel üretim giderleri açısından eşdeğer ürün miktarı, 1 birim yarı mamul için 0.60'dır.

Maliyetlerin Dağılımı

• Maliyetlerin Dağılımı

• Bir evrede biriken toplam üretim maliyeti, üretimi tamamlanarak bir sonraki evreye veya mamul stokuna devrolunan birimler ile yarı mamuller arasında dağıtılır.

• Tamamlanan birimlerin toplam maliyeti, tamamlanan miktar ile toplam birim maliyetin çarpılması yoluyla hesaplanır.

• Yarı mamullerin her bir maliyet gideri için tamamlanma derecesi farklı olduğundan, her bir maliyet unsurundan aldığı pay ayrı ayrı hesaplanır. Bunun için de yarı mamullerin her bir gider unsuru itibariyle bulunan eşdeğer ürün miktarı, söz konusu gider unsurunun birim maliyeti ile çarpılarak her giderden aldığı toplam pay bulunur. Üretim giderlerinin toplamı, yarı mamullerin toplam maliyetini verir.

• Dönem başı yarı mamul stoku bulunmayan bir evrede dönem üretim maliyetinin nasıl hesaplandığını inceleyerek örneklerimize başlayalım:

1. Aşama: Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi:

Çalışma Kaldıraç Derecesi

• Bir işletmenin belli bir üretim düzeyindeki faaliyet kaldıraç derecesi,faiz ve vergiden önceki kardaki göreli değişmenin (FVÖK), kardaki göreli değişmeye yol açan satış gelirlerindeki değişmeye bölünmesiyle bulunur

Örnek:

• A işletmesinin 5.000.000 TL’lık satış düzeyindeki FVÖK 1.000.000 TL’dir. İşletmenin satışlarının % 10 artığını düşünürsek satışlar 5.500.000 TL olur. Bu satış düzeyinde işletmenin FVÖK’ı 1.200.000 Tl gerçekleşir. Faaliyet Kaldıraç Derecesi:

Sonuç:

• Faaliyet kaldıraç derecesinin 2 olması 5.000.000 TL düzeyinden itibaren satışlardaki % 1’lik artışın FVÖK % 2 artıracağını ifade eder. Başka bir değişle bu üretim hacmindeki %10’luk artış karlarda % 20 lik bir artış sağlayacaktır.