Mamatova fazilat ixtiyorovna

Magistrlik dissertatsiyasining hajmi; Kirish qismi, 3 ta bob, 8 ta bo’lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar, ilovalar. Jami 120 bet.
I BOB. TEXNOLOGIYA FАNIDАN OʼQUVCHILАRNI TА`LIMDАGI INNOVАTSION JАRАYONLАR BILАN TАNISHTIRISHNI ILMIY-NAZARIY ASOSLARI

1. 
   Maktab oʼquvchilarida texnologik taʼlimdagi innovatsion gʼoyalar bilan tanishtirishning xozirgi axvoli
   

Innovatsiya ta'rifi. Shunday qilib, pedagogik nima yangilik? Ingliz tilida so‘z kerakli natijaga ishlab chiqarish uchun minimal vaqt, moddiy va intellektual resurslarni jalb yangi ko‘nikmalar, texnik, shakllari, foydalanish kabi tovushlar. ‘Pedagogik innovatsiyalar’ tushunchasi bir shunga o‘xshash ma'noga, biroq ilovalar tor doiradagi ega. Yaqinda o‘zgartirish aloqa nafaqat mamlakatimiz iqtisodiy hayoti, balki intellektual faoliyat (universitetlar, maktablar, maktab oldin).
Pedagogik innovatsiyalar xususiyatlari. Pedagogik innovatsining batafsil muddatini ko‘rib chiqaylik. Avvalo, biz turli qismlarida, shuningdek, butun tizimini individual komponentlarini xususiyatlarini oshirish, ta'lim, atrof-muhit o‘zgartirish hissa mumkin maqsadli harakatlar ba'zi turdagi haqida bormoqda.
Ta'lim sohasidagi innovatsion jarayonlar uchun qidiruv va yangi texnik, texnologiyalar, fondlari, dasturlari ishlab chiqish bilan boo‘liq. ta'lim jarayonida pedagogik innovatsiyalar yangilangan texnologiyasi ta'lim va yosh avlodni tarbiyalash foydalanishni o‘z ichiga oladi. Ular siz amaliyotga yangi ta'lim tizimini yo‘lga qo‘yish mumkin orqali bir vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bunday ta'lim, uning psixologik va fiziologik xususiyatlari, vazifalarni keyingi amalga oshirish ko‘rinishida mumkin bola ta'lim va o‘quv jarayonining yo‘nalishini hisoblanadi. Bu zamonaviy pedagogik innovatsiyalar murakkab muammolarni hal qilish uchun ijodiy metodlarni topish, ishlash innovatsion mexanizmlarini rivojlantirishga hissa kerak, normal ijodiy jarayonning o‘zgartirish.
Yangi dasturlar uchun bunday faoliyat qo‘no‘iroqlar, o‘quv jarayoniga ularning joriy o‘z ahamiyatini va ahamiyatini qayta o‘ylab.
A maxsus joy o‘qituvchilar va talabalar, sotib olingan bilim tasnifi mezonlarini o‘zgarishi o‘rtasidagi o‘zaro tashkil beriladi.
Ta'lim-tarbiya jarayonidagi pedagogik hodisalar ma'lum qonuniyatlar asosida o'zaro bog'liq bo'ladi. Ularni bilish ta'lim-tarbiyaning ilmiy asoslarini egallash uchun juda muhimdir. Har bir pedagogik hodisa ma'lum sabablarga ko'ra vujudga kelib, muayyan natijaga olib keladi. U yoki bu pedagogik jarayon yoki hodisani keltirib chiqargan sabablarni aniqlash, ularni faqat bilibgina qolmasdan, ijobiylarining ta'siridan foydalanish, salbiylarining oldini olish imkoniyatini beradi. Natijada pedagogik jarayonni ilmiy asosda boshqarish imkoniyati kuchayadi. Pedagogik jarayonlarning mohiyatini chuqur anglash, ularni tizimli tadqiq qilish pedagogik jarayon va qonuniyatlarini alohida va yaxlitlikda o'rganishni zaruriyatga aylantirdi.
Innovatsion maqsad. Barcha uning birinchi an'anaviy ta'lim tizimi bilan solishtirganda shaxs xususiyatlari sifatini o‘zgarishlarni qabul qilinadi. Xuddi shunday o‘zgarishlar, ularning tabiiy mayl bir ochilish bor maksimal darajada, bolalar noan'anaviy ijodiy fikrlash hosil ta'lim va tarbiya dasturlari o‘qituvchilarning amaliy faoliyatni amalga oshirish mumkin bo‘ladi. ta'lim barcha yangiliklar mustaqillik yosh avlod, ta'lim faoliyati davomida shakllangan kundalik hayot tajribamiz, foydalanish uchun ilm-fan, ularning innovatsion yutuqlarini tushunish istagi rivojlantirish bilan boo‘liq.
Pedagogik innovatsion holat o'z xususiyatiga ko'ra katta miqdordagi turli hil ta'sir va nufuzlarga uchraydigan murakkab holat hisoblanadi. Bu holat va ta'sirlarning bir qismini boshqarish mumkin, ob'ektiv mavjud bo'lgan boshqalari esa quyidagi tizimning boshqaruv markazi ta'siriga aloqador bo'lmaydi, lekin shu bilan birga tizimli yondashuvni amalga oshirishda ularni inobatga olish lozim.
Masalan, o'quv jarayoni ko'pgina tashkil etuvchi o'zaro faoliyatdagi tizim sifatida ko'pgina omillar ta'siriga uchraydi, bular: jamiyatning ijtimoiy tuzilishi, ishlab chiqarish kuchining rivojlanish darajasi. Ular ko'rib chiqilayotgan tizimning boshqaruv markazining ta'siriga berilmaydi, lekin ularning ta'sirini albatta inobatga olish lozimdir, chunki bu omillar ta'lim va tarbiya jarayonida ta'lim maqsadi, mazmuni va usullarini tanlash uchun omil bo'lib xizmat qiladi.
Pedagogik faoliyat natijasini nihoyatda aniqlik bilan hisoblash juda mushkul, chunki pedagogik tizim ko'p sonli va nochiziqiy bog'lanishlardan iborat. Ta'lim tizimini o'z-o'zini tashkil etishga qodir ochiq turdagi tizim sifatida qarab, natijalarning nisbiyligini e'tiborga olish va ta'lim jarayonini tashkil etish mazmuni, shakli va metodlarini tanlashda, eng muhimi, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda bir tomonlama qarashlardan voz kechish zarur. Bizning nazarimizda, tizimli yondashuv ta'lim tizimini boshqarishning metodologik asosi hisoblanadi. Undan foydalanish ta'lim jarayoni sifati va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
N.A.Muslimov o'z tadqiqotlarida tizimning mohiyatini aniqlash uchun tizimsizlik holatlarini chuqur tahlil qilib, shunday g'oyani ilgari surgan: «muhit barcha tizimlarning mujassamlashuvi - metatizimni ifodalaydi. U tadqiq qilinayotgan, ajratib olingan va ayni vaqtda atrofimizni o'rab turgan olamning bizni qiziqtirayotgan qismidan tashqarida yotadi. Tizim - bu qandaydir yo'l bilan muhitdan ajratib olingan ob'ektlar to'plamidir. Muhit va tizim o'rtasida cheksiz ko'p o'zaro aloqalar mavjud bo'lib, ular vositasida muhit va tizimning o'zaro ta'sirlashuvi amalga oshadi.
Tahlillar ko'rsatadiki, pedagogik tadqiqotlarga "Tizimli yondashuv" ta'lim jarayonining faqat sonli emas, balki sifat nuqtai nazardan o'sishini aniqlashga imkon beradi.
Jamiyatning ta'limga nisbatan o'sib borayotgan talabini va fandagi sifat siljishlarni hamda uzluksiz ta'lim tizimining barcha bosqichlaridagi ta'lim mazmuni va usullarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini tashxislash tizimli yondashuv asosida amalga oshirilganda samara beradi.Pedagogikada ta'lim jarayoniga tizimli yondashuvning asosiy vazifasi tadqiq etilayotgan ob'ektni namoyish etishning konseptual vositalarini, tizimning tasnifi va pedagogik modeli ko'rinishida ishlab chiqishdan iborat.
Innovatsiya navlari. Pedagogik innovatsiyalar tasniflash quyidagi variantlardan ajratish o‘z ichiga oladi:

• 
  sinf-dars tizimi foydalanish bilan treninglar tashkil etish;
  
• 
  ixtisoslashtirilgan sinflar shakllantirish;
  
• 
  o‘quv jarayoni o‘yin texnikasi dastur.
  

Innovatsiya ilmiy-tadqiqot faoliyati bilan uning jalb qilish orqali zarur bilim o‘xshatmoq uchun talaba beruvchi, klassik va dars tizimidan tark va dizayn texnik ariza beradi. Alohida e'tibor o‘qituvchi va talaba, ota-onalar va o‘quvchilar o‘rtasidagi uzoq hamkorlikning mikrosxemalar yaratishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bu mumtoz vazifa tizimida saqlab qolish yoki baland bo‘lishi mumkin. Yana bir qiziqarli trend maxsus (individual) ta'lim usullari va dasturlarini yaratish kabi pedagogik bir yangilik.
Pedagogikada ta'lim jarayoni tizimlarini ilmiy-uslubiy tadqiq qilish va ulardan jarayonlarni boshqarishda foydalanish ko'pgina muhim muammolarning echimini topish imkonini yaratadi, bular:
- rejalashtirilgan ta'lim jarayonini chuqur tahlil qilish;
- rejalashtirilayotgan ta'lim jarayonining elementlari va komponentlari, sifat ko'rsatkichlari to'plamini yaratish va ularni sinflarga ajratish;
- ko'rsatkichlar orasidagi bog'lanishlarni o'rganish, bog'lanish qonuniyatlarini o'rnatish va ular ichidan asosiylari va ikkinchi darajalilarini ajratish kabi muammolar echimi oson hal bo'ladi.
Ilmiy tadqiqotlarning metodologiyasiga asoslangan holda, biz quyida ana shu tizimli tahlil bosqichlarini bo'lajak texnologiya fani o'qituvchilarini tayyorlash misolida qarab o'tamiz. Oliy ta'lim muassasalarida bo'lajak o'qituvchilarni tizimli yondashuv asosida tayyorlash jarayonida kasbiy faoliyatning mazmuniy ko'rsatkichlari asosida pedagogik shart-sharoitlar va vositalar tizimini aniqlab olish, ta'lim jarayonini samarali hamda to'g'ri tashkil etish shakl va metodlarini aniqlash talab etiladi. Buning uchun, eng avvalo, pedagogik tizim mohiyatini asoslash, tizimli yondashuvning xususiyatlarini, asosiy tavsifiy belgilari (tuzilma hamda funksiyalari)ni, ularga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash zarur.
Tizimli yondashuvni amalga oshirish uchun ta'lim maqsadlari hamda metodlarini shakllantirish, tizimning maqsadga muvofiq faoliyat ko'rsatishini ta'minlovchi elementlari (ta'limni tashkil etish shakli va vositalari) va ular orasidagi munosabatlarni aniqlash talab etiladi. Tizimli yondashuv ilmiy bilish hamda ijtimoiy amaliyot metodologiyasining yo'nalishi bo'lib, uning asosida ob'yektlarni tizim sifatida ko'rib chiqish talab etiladi. Bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash jarayoni - ob'yektga tizimli yondashuv, uning yaxlitligini ochib berish, tashkil etuvchilari (komponentlari) o'rtasidagi aloqalarini aniqlash, amalga oshirish shartlarini aniqlash, bo'lajak texnologiya o'qituvchilarini tizimli yondashuv asosida tayyorlashda muammoli ta'lim metodlarini qo'llash masalalarini yoritish muammosi tadqiqot ishimizning navbatdagi vazifasi etib belgilandi.
Pedagogikada ta'lim jarayoniga tizimli yondashuvning asosiy vazifasi tadqiq etilayotgan ob'yektni namoyish etishning konseptual vositalarini, tizimning tasnifi va pedagogik modeli ko'rinishida ishlab chiqishdan iborat.
Pedagogikada ta'lim jarayoni tizimlarini ilmiy-uslubiy tadqiq qilish va ulardan jarayonlarni boshqarishda foydalanish ko'pgina muhim muammolarning echimini topish imkonini yaratadi, bular:
- rejalashtirilgan ta'lim jarayonini chuqur tahlil qilish;
- rejalashtirilayotgan ta'lim jarayonining elementlari va komponentlari, sifat ko'rsatkichlari to'plamini yaratish va ularni sinflarga ajratish;
- ko'rsatkichlar orasidagi bog'lanishlarni o'rganish, bog'lanish qonuniyatlarini o'rnatish va ular ichidan asosiylari va ikkinchi darajalilarini ajratish kabi muammolar echimi oson hal bo'ladi.
Bo'lajak texnologiya fani o'qituvchilarni tayyorlash jarayonida pedagogic tizim
Strukturasi Ilmiy tadqiqotlarning metodologiyasiga asoslangan holda, biz quyida ana shu tizimli tahlil bosqichlarini kasbiy ta'lim o'qituvchilarini tayyorlash misolida qarab o'tamiz. Oliy ta'lim muassasalarida bo'lajak texnologiya o'qituvchisini tizimli yondashuv asosida tayyorlash jarayonida kasbiy faoliyatning mazmuniy ko'rsatkichlari asosida pedagogik shart-sharoitlar va vositalar tizimini aniqlab olish, ta'lim jarayonini samarali hamda to'g'ri tashkil etish shakl va metodlarini aniqlash talab etiladi. Buning uchun, eng avvalo, pedagogik tizim mohiyatini asoslash, tizimli yondashuvning xususiyatlarini, asosiy tavsifiy belgilari (tuzilma hamda funksiyalari)ni, ularga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash zarur.
Tizimli yondashuvni amalga oshirish uchun ta'lim maqsadlari hamda metodlarini shakllantirish, tizimning maqsadga muvofiq faoliyat ko'rsatishini ta'minlovchi elementlari (ta'limni tashkil etish shakli va vositalari) va ular orasidagi munosabatlarni aniqlash talab etiladi.
Tizimli yondashuv ilmiy bilish hamda ijtimoiy amaliyot metodologiyasining yo'nalishi bo'lib, uning asosida ob'ektlarni tizim sifatida ko'rib chiqish talab etiladi.
Bo'lajak texnologiya fani o'qituvchilarini tayyorlash jarayoni - ob'yektga tizimli yondashuv, uning yaxlitligini ochib berish, tashkil etuvchilari (komponentlari) o'rtasidagi aloqalarini aniqlash, amalga oshirish shartlarini aniqlash, bo'lajak texnologiya o'qituvchilarini tizimli yondashuv asosida tayyorlashda muammoli ta'lim metodlarini qo'llash masalalarini yoritish muammosi tadqiqot ishimizning navbatdagi vazifasi etib belgilandi.
Ushbu jarayon texnologiya fani o’qituvchisini tayyorlash mazmunini asoslash va kasbiy kompetentligini shakllantirish texnologiyasini yaratishda muayyan o’zgarishlarni amalga oshirish muhimligini bildirib o’tadi.
Hozirgi kunda pedagogik adabiyotlarda, «kompetensiya» va «kompetentlik» atamalari keng qo’llanilmoqda va barqarorlashmoqda. Ammo, hozirga qadar ta’limning u yoki bu bosqichi bitiruvchilarining optimal obraziga qo’llash mumkin bo’lgan «kompetentlik» tushunchasining yakka va to’g’ri fikr yo’qdir.
Ko’pgina manbalarda shaxsning bilimi, ko’nikmasi, malakasi, qobiliyati, mehnatsevarligi, kasbiy mahorati kabi sifatlarini ifodalash uchun «kompetentlik» va «kompetentlilik» atamalaridan foydalanilgan⁵ /⁶.
Ta’lim tizimini takomillashtirishning muhim omili oliy ta’lim tizimida texnologiya fani o’qituvchilari kasbiy kompetentligini yuqori darajada shakllantirilishi bilan uzviy bog’liq. Shu sababli, zamonaviy ta’lim texnologiyalari imkoniyatlaridan hamda yaratilayotgan o’quv uslubiy majmualardan unumli foydalanish negizida texnologiya fani o’qituvchilari kasbiy kompetentligini shakllantirish jarayonining nazariy hamda amaliy asoslarini yaratish muhim vazifalardan biri ekanligini belgilab beradi.
Ushbu qarash bilan texnologiya fani o’qituvchilarini oliy ta’lim muassasasida tayyorlash davridan talab qilinadigan kasbiy kompetentlik darajasini ta’minlaydigan yangicha yondashuvlarni ilmiy asoslash muhim vazifa bo’libgina kelishi ma’lumdir.
Tenologiya fani o’qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi darajasiga quyiluvchi talablar nuqtai nazaridan kompetentlik talabalarning muayyan vaziyatlarda bilim, malaka va faoliyat usullari to’plamini maqsadga muvofiq qo’llash qobiliyatini ko’rsatib beradi.
Barcha Moderatorlar rejalari muvaffaqiyatli o‘qituvchilari tayyorlash bo‘yicha qaratib, amaliyotga tadbiq etildi. So‘nggi bir necha yil davomida biz variant ‘professional standart’ o‘qituvchisi muhokama qilindi. Barcha o‘quv jamoa yaqin kelajakda u to‘liq barcha ta'lim yangiliklarni amalga oshirish uchun bo‘lishi kerak o‘qituvchilar uchun vakolatlar minimal majmuini rivojlantirish, bu ish bilan shuo‘ullanuvchi. O‘qituvchilar bu innovatsion texnika va ta'lim usullarini egalik qaysi, haqiqiy professional haqida gapirish mumkin bo‘ladi, unga muvofiq o‘z qo‘shimcha mezonlarini taklif etamiz.
Shunday qilib, pedagogik innovatsiyalar nima? birinchi maktab o‘quvchilari o‘rtasida mustaqilligini qurishga qaratilgan yangi texnika va o‘quv usullari hisoblanadi. ularning faoliyatida o‘qituvchilar uchun alohida e'tibor dizayn tartib berishni boshladi. an'anaviy tizimi talabasi ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun hech vaqt berilgan bo‘lsa, ikkinchi avlod yangi federal ta'lim standartlari joriy keyin, har bir bola barkamol rivojlanishi va o‘z-o‘zini takomillashtirish uchun haqiqiy imkoniyat oladi.
Avgust uchrashuvlar Har yili o‘qituvchilar yangi pedagogik usullar bilan tanishish pedagogik innovatsiyalar, yarmarkasi bo‘lib o‘tdi. Har bir batafsil ko‘rib keyin amalda sinov ketadi. natijalar ijobiy bo‘lsa, boshqa ta'lim muassasalarida radioeshittirish tajribasi bor.
Ilmiy-tadqiqot faoliyati ta'lim innovatsiyalarni amalga oshirish yo‘li sifatida
muhim qismlaridan biri sifatida har bir intizom mazmuni muhandislik yoki tadqiqot xizmat qiladi. yangi federal ta'lim standartlari doirasida, barcha bolalar ijodiy va individual qobiliyatini rivojlantirish, ularni imkon beradi, bu ibora o‘zlashtirish kerak. Ular tayyor loyihalar bor maktab yilning oxirida o‘quv yili mobaynida amalga oshirilgan ishlar, tasdiqlash uchun o‘z ilmiy ishlari natijalari bilan o‘qituvchilari va sinf do‘stlari joriy etish.
Bunday faoliyat to‘o‘ri, ta'lim yangiliklarni e'tirof chunki bu yerda, o‘rniga an'anaviy rolini o‘qituvchi, o‘qituvchi , ustoz, assistent, bir katta do‘st sifatida o‘quvchilar ko‘rinadi. Birgalikda bolangiz bilan, u bir texnologiya tadqiqot karta ustida ish olib bormoqda, faoliyat yo‘nalishi tajribalar oladi belgilaydi.
o‘qituvchining vazifasi muayyan kimyoviy o‘zgarishlarni, fikri so‘rovlari ijrosini amalga oshirishda qiyinchiliklar taqdirda shogirdlari murakkab nazariy masalalarni tushuntirish, yordam kiradi.
Loyihaning asosiy ish uning tadqiqot predmeti bo‘yicha yangi bilim olishda imkon beradi o‘quvchi, bilan shuo‘ullanadi. asta-sekin bola va ularning kelajakda professional faoliyati tanlash bilan aniqlanadi, masalan, innovatsion usullari rahmat.
yangi pedagogik usullarini sinov natijalari, ularning yuqori samaradorligi va samaradorligini dalolat beradi. An'anaviy avtoritar ta'lim tizimidan ajralishiga ijtimoiy moslashuvi jarayonini osonlashtiradi, totuvlik bolaning shaxsini rivojlantirishga imkon beradi.-tayanch kompetentlik (ta’limning gumanitar, ijtimoiy- iqtisodiy mazmuniga ko’ra);
-fanlararo kompetentlik (umumkasbiy tayyorgarlikning o’quv fanlari va ta’lim bloklarining ma’lum doirligiga ko’ra);
-bitta predmet(fan) bo’yicha kompetentligi (maxsus o’quv fani doirasida aniq va ma’lum imkoniyatga egaligiga ko’ra).
-axborot olish. Audio-video ko’rsatuv vositalari va axborot texnologiyalari yordamida mustaqil izlanish, tahlil qilish va zarur axborotlarni tanlab olish, ularni o’zgartirish, saqlash va uzatish mahorati shakllantiriladi. Ushbu kompetentlik talabaning o’quv fanlari asoslarini muhim axborotlar asosida o’zlashtirishini ta’minlaydi.
Ta’lim oluvchilar bilan o’zaro munosabatlar, ularning usullari, muloqot jarayonida ustuvor o’rin tutuvchi tilni o’zlashtirish, guruhlarda ishlash ko’nikmalari, jamoada turli xil manaviy-marifiy tadbirlarni tashkil qilish va o’tkazishni bilishni o’z ichiga oladi.
-ijtimoiy-faoliyatli kompetentlik fuqarolik (fuqaro, kuzatuvchi, saylovchi, vakil vazifasini bajaruvchi), ijtimoiy- mehnat sohasi (iste’molchi, xaridor, mijoz, ishlab chiqaruvchi huquqlari), oilaviy munosabatlar va majburiyatlar, iqtisod va huquq masalalari, kasbiy, shuningdek, shaxsiy mavqeyini aniqlash borasidagi bilim va tajribalarni egallash(xususan, mehnat bozoridagi mavjud vaziyatni tahlil qilish, shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarni ko’zlab, harakat qilish mahorati, mehnat hamda fuqarolik munosabatlarining odobini bilish)ni anglatadi.