Materialshunoslik 2016. p65

bo‘lgan po‘latlar va tarkibida 0,8 %—2,14 % C bo‘lgan po‘latlar
evtektoiddan keyingi po‘latlar deb ataladi.
PSK chizig‘i bo‘yicha barcha qotishmalarda hamma qoldiq
austenitdan perlit hosil bo‘ladi. Shuning uchun PSK chizig‘i
perlit hosil qiluvchi chiziq deb yuritiladi.
Diagrammadan S va C nuqtalarini bir-biriga solishtirsak,
quyidagilarni ko‘ramiz:
1) C nuqtadan yuqorida suyuq aralashma, S nuqtadan
pastda esa qotgan austenit bo‘ladi;
2) C nuqtada AC va CD chiziqlari uchrashgan bo‘lib, su-
yuq aralashmadan kristall paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. S nuq-
tadan GS va SE chiziqlari uchrashgan bo‘lib, qotgan aralash-
maning ikkilamchi kristallanishini ko‘rsatadi;
3) C nuqtada 4,3 % C li suyuq aralashma bo‘lib, kristal-
lanib ledeburit evtektika hosil qilsa, S nuqtada 0,8 % C li
aralashma qayta kristallanib, perlit hosil bo‘ladi;
4) C nuqta sathida FE evtektik-ladeburit chizig‘i yotgan
bo‘lsa, S nuqta sathida RK chizig‘i, evtektoid-perlit chizig‘i
yotibdi;
5) C nuqta birlamchi kristallanish markazi bo‘lsa, S nuqta
qotishmaning ikkilamchi kristallanish markazi hisoblanadi.
Temir — uglerod qotishmasi suyuq holatdan asta-sekin
(soatiga 10 °C dan) uy haroratigacha sovitilib borilganda, qu-
yidagi tuzilishlarni ko‘ramiz. Ferrit, sementit, austenit, perlit
va ledeburit:
a) ferrit (F) uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi
bo‘lib, bu eritmada uglerod juda oz miqdorda (0 dan 0,006 %
gacha) bo‘ladi. Ferrit texnik toza temirdir;
b) sementit (S) temir bilan uglerodning kimyoviy birik-
masi (temir karbidi), bu birikma juda qattiq bo‘lib, uning
qattiqligi NB=80 N/mm
2
;
d) austenit (A) uglerodning gamma temirdagi qattiq
eritmasi bo‘lib, unda uglerod 2,14 % bo‘ladi;
e) perlit (P) ferrit bilan sementit mayda donlaridan hosil
bo‘lgan mexanik aralashma (evtektoid aralashma);
f) ledeburit (L) austenit bilan sementitning mexanik ara-
lashmasi bo‘lib, bunday aralashma cho‘yanning 1147 °C da
qotishidan hosil bo‘ladi.
Po‘latlar va oq cho‘yanlar temir-sementit diagrammasiga
muvofiq tasniflanadi. Vazifasiga ko‘ra, uglerodli po‘latlar kons-
truksion, asbobsozlik po‘latlari va maxsus maqsadlarda
ishlatiladigan po‘latlarga tasniflanadi.

---

24