Mavzu: Analizatorlar

Mavzu: Analizatorlar

REJA

1.Hid bilish analizatori

2.Ko’rish analizatori
3.Ta’m bilish analizatori
4.Eshitish analizatori.
5.Taktil analizatorlari.

Axborotni qabul qilish va qayta ishlash analizatorlar, ya’ni sezgi organlari orqali amalga oshiriladi. Tashqi olamdagi ta’sir, nerv signallari holida bosh miyadagi nerv markazlariga yetkaziladi. Bu signallar bosh miyaning turli bo’limlarida qayta ishlanib, uning oliy bo’limida sezish, tasavvur qilish, anglash bilan yakunlanadi.

I.P.Pavlov har bir analizator bir-biriga bog’ilq bo’lgan uchta periferik, o’tkazuvchi va markaziy qismdan iborat ekanini birinchi bo’lib isbotladi. Reseptorlar analizatorlarning periferik qismi hisoblanadi, bular ma’lum ta’sirga javob beruvchi nerv uchlari bilan tugaydi. Retseptorlar tuzilishi, joylashishi, funksiyasiga ko’ra turli xil bo’ladi. Qo’zg’alishni retseptordan bosh miya katta yarimsharlariga o’tkazuvchi markazga intiluvchi neyronlar analizatorning o’tkazuvchi qismini tashkil etadi. Bosh miya katta yarimsharlarining ma’lum retseptorlardan ta’sirni qabul qiluvchi qismlari analizatorning markaziy qismini tashkil etadi. Analizatorning barcha qismlari bir butun holda ishlaydi. Qandaydir analizatorning bir qismi shikastlansa, uning funksiyasi buziladi.
Odamning mehnat faoliyatida analizatorlarning roli juda muhim. Agar bolaning turli organlaridan, turli sezgi a’zolaridan ta’sir kam borsa, bosh miya rivojlanishdan orqada qoladi. Tashqi olamdagi turli xil ta’sir avval retseptorlarda, so’ngra bosh miya bo’limlarida analiz qilinadi. Ta’sirning har tomonlama nozik analizi bosh miya katta yarimsharlarida amalga oshadi.

1. Taktil analizatorlari.

Sezgi a’zolariga tananing barcha sohasida joylashgan retseptorlar va muskullar, qon tomirlar devoridagi retseptorlar va boshqalar kiradi. Analizatorlarning miya po’stlog’idagi qismi shikastlansa yoki olib tashlansa, ta’sir murakkab analiz va sintez qilinmaydi. Masalan, miya po’stlog’idagi eshitish analizatorlari joylashgan chekka qismi olib tashlansa, ta’sirning nozik tabaqalanishi yo’qoladi.

Asab tizimining faoliyati uchun tashqi mo’hit omillari va boshqa ta’sirotchilar doimiy ravishda butun organizmga ta’sir qilib turishi kerak. Ko’pgina sezgi organlarining shikastlanishi natijasida ta’sirning ular orqali bosh miyaga yetarli kelmasligi tufayli odam aktiv faoliyatini yo’qotadi, doimo uxlaydi, bunday odmani saqlanib qolgan sezgi organlariga ta’sir etish bilangina uyg’otish mumkin. Tekshirishlardan ma’lum bo’lishicha, sensor ta’sirotning yo’qolishi diqqatni to’plash, mantiqiy fikrlash, aqliy mehnat qilish xususiyatlariga salbiy ta’sir etadi. Sezgi a’zolari orqali ta’sirni tashqi muhitdan, ichki organlardan retseptorlar bo’ylab qabul qilinishi tufayli organizmning tashqi va ichki muhiti haqidagi ma’lumotlar bosh miyaga yetib boradi.
Axborotning retseptorlardan bosh miyaga borishi natijasida organizm o’z-o’zini boshqaradi. Masalan, qonning tarkibi o’zgarsa, shunga yarasha qon tomirlar devorida qo’zg’alish, tormozlanish vujudga keladi.
Organizmning sensor tizimlari yoki analizatorlariga ko’rish, eshitish, vestibulyar apparat, ta’m bilish, hidlash, teri va ichki organlarda sodir bo’ladigan o’zgarishlarni qabul qiladigan interoretseptorlar yoki visseral sensor tizimlar kiradi.

2.