Mavzu: Dehqonchilikda kompleks va mikroo’g’itlarni qo’llash Reja: Kompleks o’g’itlar va ularning turlari

2H P 03 + H20 -» H4P20 7
H4P20 7 + H20 -> 2H3PO,
H5P3O 10 + 2H20 -> 3H ,P04 va h.k.
Harorat 7— 12°C boiganda gidrolizjuda sekin sodir boiadi, 12—15°C da esa kuchayadi. Tuproqlar o‘rtasida farqlanish boiadi, yuqori darajadagi biologik faollikka ega bo'lgan tuproqlarda gidroliz tez ketadi. Gidroliz uchun optimal harorat 30—35°C hisoblanadi. Yaqin vaqtlargacha konsentratlangan superfosfat, presipitat va ammoniy fosfatlarni ishlab chiqarish ortofosfat kislota manbasida amal- ga oshirilar edi, u chiqindilardan xoli bo'lgan eng toza bo'lgan holatda 54% P20 5 ga ega boiadi. Hozirgi kunda tayyorlanadigan polifosfat kislotalarning aralashmasida P20 5 ning miqdori 70% va hatto undan ham ko‘p (83%) boiadi. Bu narsa yanada konsentrlangan kompleks o'gitlar olish imkonini yaratadi. Polifosfat kislotalarni olish, qizdirish va vakuumni talab qiladi:
2H3P 0 4 — > H4P20 7+H20;
H 3P 0 4 + H 4P20 7 > H 5P3O 10+H 2O;
H5P3O l0 j a > 3HP0_,+H20 va h.k.
Bu reaksiyalarda kondensatsiya jarayoni sodir boiib, (fosfat kislotani molekulalarini suv ajratib chiqarish yo'li bilan tig'izlashuvi), shuning uchun polifosfat kislotalarni kondensatsiyalangan ham deb yuritiladi.
Qator polifosfat kislotalarni H P 0 3 — metofosfat, H4P20 7 — pirofosfat, H5P3O10 — tripolifosfat, H6P40 I3— tetropolifosfat kislotalar tarzida yozish mumkin. 0 ‘g‘itdagi P20 5 ning maksimal konsentratsiyasi 83% ni tashkil qiladi. Polifosfat kislotalar tabiiy yoki butil kauchik yoki po‘latdan ishlangan sisternalarda (ternir yo‘l yoki avtomobillarda) tashiladi. Sobiq Ittifoqda dastlab polifosfatlar 1964-yilda olingan edi. Polifosfatlar (umumiy formulasi Hn+2Pn0 3n+1) ipsimon polimer bo‘lib, tarkibida yuzlab P04 lar bo'ladi. Tarkibida minglab shunday guruhga ega bo‘lgan ultra polimerlar ham uchraydi. Polifosfatlar ishlab chiqarishda dastlabki xomashyo sifatida ekstrak- sion uslubda olingan konsentrlangan ortofosfat kislota yoki termik yo‘l bilan olinadigan elementar fosfor xizmat qiladi. Granulalangan ammoniy fosfatni (15—62—0) markadagi reaktor- larda bosim ostida superfosfat kislotani (76—77% P20 5) ammonizatsiya qilish yoii bilan olinadi. Suyuq massa granulalanadi, sovitiladi va elanadi. Bu o‘g‘it qattiq holatda ishlatiladi yoki tez eruvchan bo‘lganligi sababli suyuq va suspenziyalangan o ‘g‘itlar tarkibiga kiritilishi mumkin. Polifosfatlarning tuzilmaviy xususiyatlari ularning tarkibiga minerai oziq elementlarning bir nechtasini (azot, kalsiy, kaliy) va mikroele- mentlarni kiritish imkonini beradi. Bu narsa bu yo‘nalishdagi tadqi- qotlarni davom ettirish va shu xildagi yangi xil o‘g'itlarni olish istiqbollari borligini ko‘rsatib beradi. Polifosfatlar tuzilmasidagi maxsus xususiyatlari tuproqda fosfor rejimini aniqlash va ularni tuproqlar xiliga qarab agrokimyoviy nuqtayi nazardan samardorligini belgilash im- koniyatini beradi. Mikroelementlarni polifosfat molekulalari tarkibiga kiritish irnko- niyati bo‘lganligi sababli bu o'g'itlarning qimmati ortadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ammoniy tripolifosfati tarkibiga ruh mikroelementini kiritish uni kiritmasdan berilgan o‘g‘itga nisbatan zig‘ir urug‘i hosilini 18% ga oshirishini ko'rsatadi. Ruhni ammoniy ortofosfatga kiritish urug‘ mahsulotini yanada oshishiga sabab bo'ladi. Kaliy tripolifosfat tarkibiga marganesni kiritish bu o‘g‘itning samaradorligini oshirdi: uzun tolali zig‘irning umumiy hosili (M n siz o‘g‘it qoilagandagidan) 24%, urug‘ bo‘yicha hosili 29%, poya bo‘yicha hosili 22% ga oshishiga olib keladi. Marganessiz qo‘shimcha hosil o‘zaro mos holda 14,14 va 15% ni tashkil qildi.
Kaliy metafosfat. Qumoq chim-podzol tuproqlarda kartoshka va qand lavlagisi ekiladigan maydonlarga kaliy metafosfat solinganda, ularning hosiliga ekvivalent miqdorda oddiy o‘g‘it solingandagiga qaraganda ancha yaxshi ta’sir etishi isbotlangan. Og‘ir mexanik tarkibli chim-podzol tuproqlarda kartoshka va arpa maydonlariga kaliy metofosfatni sepish va uya-uyaga solinganda (azot fonida) hosilga kaliy xloridli superfosfat qanday ta’sir etsa, xuddi shunday ta’sir ko'rsatar ekan.