Mavzu: Media va axborot savodxonligi –raqamlashuv davrining asosiy talabi

---

Mavzu:Media va axborot savodxonligi –raqamlashuv davrining asosiy 
talabi. 
Media va axborot savodxonligi – bu ijodiy faoliyatida barcha zarur 
vostalardan foydalangan holda axborot va media mahsulotlaridan samarali olish, 
tahlil qilish tanqidiy baholash, talqin qilish, foydalanish,yaratish va tarqatish 
imkonini beradigan bilim, ko‘nikma, munosabat, malaka va amaliyotlar majmuidir. 
Bugungi kunda dunyo ommaviy axborot vostalarida axborotni tanlash va to`g`ri 
baholash qobilyati dolzarb bo`lib qolmoqda. Media savodxonligi, media ta`limi, 
media madaniyat, soxta va tashviqot axborotlariga qarshilik ko`rsatish – bu kalit 
so`zlarning barchasi ikki kunlik seminar trennig mohiyatini aks ettiradi. 
“O`zbekiston ta`lim tizimiga media savodxonlik nima va uni maktabda qnday 
o`qitiish kerak?” mavzusidagi ushbu seminar trennig O`zbekiston Zamonaviy 
jurnalistikani rivojlantirish markazi, DW Akademiyasi va Germaniya tomoni 
hamkorligida tashkil etildi. Trennig jarayonida ishtirokchilar o`z tajrbalari bilan fikr 
almashib, “Adolat tili”, content, Vebler sxemasi kabi yangiliklarga, turli ma`lumot, 
usul va metodikalarga ega bo`lishdi. Xo`sh media savodxonlik nima? Nega bugun 
uning ahamiyati tobora ortib bormoqda? Axborot oqimining bir necha barobar 
tezlanishi, ijobiy ma`lumotlar bilan zaruratini qo`yadi. An`anaviy tarzda media 
savodxonlik shaxsning aabiy sarlarni tahlil eta olish va sifatli matnlarni yaratishdan 
iborat bo`lgan. Media savodxon inson o`ziga bu axborotni kim va nima maqsadda 
yaratgan? Ushbu xabar nima uchun zarur? Degan savolni bera olish va to`g`ri xulosa 
chiqarishi, unga nisbatan tanqidy yondashishi lozim. Mazkur savollar nafaqat siz 
oilangiz davrasida televizor ko`rayotgan, mashinada radio eshitayotgan yoki 
internetdagi xabarlarni ko`rayotgan paytda berilishi, balki har qanday axbortni 
qabuul qilayotgan va unga baho berayotganda ham kerak. Bugungi axboriy muhitni 
tushunishda media savodxonlik muhim ahamiyat kasb etadi. Xo`sh, media 
savodxonlik nima uchun kerak? 
-Huquqiy demokratik jamiyatimizning to`laqonli, faol fuqarosi sifatida 
amalga oshirilayotgan islohotlar mazmun- mohiyatini tushunish;

---

-OAV orqali uzatilayotgan va qabul qilinayotgan kundalik axborotni saralash 
ko`nikmalarini shakllantirish;
-insonning visual obrazlar ta`siri ostida ijobiy yoki salbiy tomonga 
o`zgartirishlarni tahlil eta olish va visual xabarlar ostida beriladigan ko`rinmas 
ma1lumotlarni “o`qiy olish”;
-OAV orqali beriladian matn kommunikatsiyalar mohiyatini tahlil etish;
Axborot qayerdan, kim tomonidan va nima maqsadlarda uzatilyapti, kimning 
manfaatlarini o`zida aks ettirayapti, degan savollarga javob topa olish zarurdir. 
Media savodxonlik tushunchasi borasida turli fikrlar mavjud bo`lib, AQSHning 
Jamiyat xususida xalqaro ensklopediyasida qayd etilishicha, “Media savodxonlik-
inson jamiyatdagi fuqaro sifatidagi mas`uliyatini his qilgan holda faol savodli 
bo`lishi, media matnlarni qabul qila oloshi, yaratishi, tahlil eta olishi va baholashi, 
zamonaviy median ijtimoiy-madaniy va siyosiy mazmunini tushuna olishi 
demakdir”. Media savodxonlikning maqsadi har bir medianing ustuvorliklari va 
kamchiliklarini tushungan holda ular tomonidan tarqatilayotgan axborotni saralay 
bilish va zarurini qabul qilish ko`nikmalarini shakllantirish bo`lsa, asosiy vazifasi 
insonlar tomonidan iste`mol qilinadigan har qanday axborotning manipulyativ 
kuchuni anglagan holda undan chegaralanishdir. SHuningdek, odamlarga OAV 
hamda 
fuqarolik 
juranlistik 
rolini 
tushunishga 
yordam 
berishidir.
Fikrimizcha, media savodxonlik media ta`limining uzviy bog`liq qismidir. Shu bilan 
birgalikda uning ko`rinishlari ko`paymoqda. Bugungi kunda medianing tahlil 
etilishi natijasida tilimizga kirib kelayotgan tushunchalar, ya`ni media savodxonlik, 
media ta`lim, median o`rganish va boshqalar bir biri bilan bog`liq bo`lsada, media 
axborotni qabul qilish, saralash, tahlil etish, baholashda media savodxonlik 
tushunchasi bilan birgalikda media ta`lim, median o`rganish, media madaniyat 
tushunchalari ham qo`llanilyapti. 
Masalan: Media ta`lim
-media o`quv dasturida integrallashgan, fanlar asosida o`rganilishi; 
-“mediamavzu”ni aniq bir fan doirasida tahlil etilishi;
-uning shakli, texnologiyalari, axborotni uzatish usullarini o`rganishni;

---

-media agentliklarini, ularning ijtimoiy, siyosiy va madaniy rolini 
o`rganilishni; 
-talabaning OAV bilan ishlashini;
-medianing til va san`at orqali auditoryaga ta`sirini o`rganadi.
-mediani nazariy jihatdan o`rganishni;
-mediani qiyosiy jihatdan tahlil etishni; 
-uning konseptual tarkibini;
-media matnni tahlil etish va uning yaratilish metodikasini;
-ommaviy kommunikatsiyasi, kino san`ati va madaniyatshunoslik fanlarining 
o`zaro bog`liqligini;
-OAVning ta`sirini o`rganadi.
Media savodxonlik median o`rganish bo`lib, media ta`limning quyidagi 
natijalariga asoslanadi va o`z oldiga:
-medianing shaxs va jamiyatga ta`sirini tushunish;
-ommaviy kommunikatsiya jarayonini anglash;
Media matnlani tushunish va ularni tahlil etish;
-media matnlarnii yaratish va ularni tahlil etish;
-media matnlarni baholashga va ularni saralash vazifalrini qo`yadi. 
Bugungi kunda media, ya`ni ommaviy axborot vostalari, kino, teatr,san`tining 
turlari, madaniyat sarchashmalri, internet orqali uzatilayotgan har qanday ma`lumot 
insongagina o`zining ma`lum bir ta`sirini o`tkazib, uning dunyoqarashini 
o`zgartirish sabab bo`lmoqda. Yuqorida,media tanqid va median o`rganishga 
bo`lgan intilishning asosiy maqsadi ham axborotning yaratilishi, uning tarqalish 
jarayonini tushunib yetish, tijorat, siyosiy, iqtisodiy, ma`naviy va madaniy 
maqsadlarda tarqatilayotgan axborotning mohiyatini anglagn holda uni baholay 
olishdir.
Ayni paytda media ta`lim asoslarini har bir ta`lim muassasiga o`quv dasturiga 
kiritish,o`quvchilar yoshlarga maktablarda ta`lim jaroyonida uning asoslarini 
interaktiv, turli o`yinlar shaklida tushuntirish, o`sib kelayotgan avlod tomonidan 

---

shiddatli axborot oqimidan zarurini tanlash va unga tanqidiy yondoshgan holda 
baholay olish imkonini beradi.
Asosiy xulosa shuki, biz hammamiz media olamida yashaymiz va har kuni 
media savodxonlik muammolariga duch kelamiz. Yoshlarga bunday qiyin sharoitda 
o`zini tutish qoidalari va o`z-o`zini himoya eta olishini o`rgatish juda muhimdir.