Mavzu: Qishloq xo'jaligida suniy neyron to'rlari Reja; Qishloq xo'jaligida suniy neyron to'rlari Neyron turlari

Potensial yangi dori vositalarini aniqlash
Dori vositalari sifatini nazorat qilish va standartlashtirish laboratoriyasi standartlashtirish, metrologiya, dori vositalari, diagnostika vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish va sertifikatlash bo'yicha Markazning ajralmas qismidir. Laboratoriya 1992 yilda O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligining 379-sonli buyrug'i bilan tashkil etilgan.
Laboratoriya tarkibi:
Laboratoriyada jami 59 nafar xodim ishlaydi. Ularning 43 nafari oliy ma'lumotli, 8 nafari fan nomzodlari. Laboratoriyaning barcha xodimlari "ISO / IEC 17025: 2005 standartlariga muvofiq sinov va kalibrlash laboratoriyalarining vakolatlarini baholash" yo'nalishi bo'yicha malaka oshirish kurslarining sertifikatiga ega. O'zbekiston Respublikasining "Muvofiqlikni baholash to'g'risida", "Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to'g'risida" gi qonunlariga muvofiq, muvofiqlikni baholash sohasidagi barcha laboratoriya mutaxassislari Davlat reestrida ro'yxatdan o'tgan muvofiqlik sertifikatlariga ega. Laboratoriya xodimlari mamlakatimizda va chet elda o'tkaziladigan treninglar, konferentsiyalar, seminarlarda qatnashadilar.
Laboratoriyaning asosiy vazifalari:

• 
  dori vositalari, diagnostika vositalari va tibbiy buyumlarning sifatini davlat nazoratidan o'tkazish, dori vositalarini standartlashtirish bo'yicha ekspert va tadqiqot ishlarini olib borish, yangilarini ishlab chiqish, mavjud sifat nazorati usullarini takomillashtirish va unifikatsiyalash, shuningdek yangi dori vositalarini yaratish.
  

Kuzatuv guruhi
1996 yilda O'zbekiston Respublikasida ro'yxatdan o'tkazilayotgan va qayta ro'yxatdan o'tkazilayotgan dori vositalari, diagnostika va tibbiy mahsulotlar sifatini nazorat qilishni yaxshilash maqsadida Dori vositalari sifatini nazorat qilish va standartlashtirish laboratoriyasida maxsus Kuzatuv guruhi tashkil etildi.
Kuzatuv guruhi quyidagi yo'nalishlar bo'yicha tahlillar o'tkazadi:

• 
  sertifikatlash testlari;
  
• 
  tegishli tartibda ro'yxatdan o'tkazish uchun taqdim etilayotgan substantsiyalar va ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanishga ruxsat berish uchun taqdim etilgan in-bulk mahsulotlarining kimyoviy tahlilini o'tkazish;
  
• 
  Huquqni muhofaza qilish organlari murojaatlari bilan ishlash bo’limi tomonidan yuborilgan dori-darmonlar namunalarni tahlil qilish.
  

"TurkAK" kompaniyasi mutaxassislari tomonidan laboratoriyani ISO/IEC 17025 standarti bo'yicha xalqaro akkreditatsiyadan o'tkazishga tayyorgarligi tekshiruvi o'tkazildi va laboratoriya tomonidan bu yo'nalishda olib borilgan ishlar ijobiy baholandi. Shuningdek, Laboratoriya "O'zstandart" agentligi tomonidan yillik tekshiruvdan muvaffaqiyatli o'tib kelmoqda.
2013 yil mart oyidan Laboratoriya Global Fund veb-saytida chop etilgan ISO/IEC 17025 standartlariga muvofiq sertifikatlangan farmatsevtika laboratoriyalari ro'yxatiga kiritilgan.
2021yilda Laboratoriya O'z DSt ISO/IEC 17025: 2019 "Sinov va kalibrlash laboratoriyalariga qo'yiladigan umumiy talablar" bo'yicha "Akkreditatsiya markazi" DUKda akkreditatsiyadan muvaffaqiyatli o'tib texnik vakolat va mustaqil faoliyat bo'yicha №O’ZAK.SL.0151 (07.12.2021) sonli sertifikatga ega.
Shu bilan birga, Laboratoriyaning asosiy vazifasi doimo Respublikamiz aholisini yuqori samarali, sifatli va xavfsiz dori-darmon vositalari va tibbiy mahsulotlar bilan ta'minlashdir. Emperik usul xatoliklar va yanglishishlar asosidagi izlanishlar bo‘lib, uning mohiyati shundan iboratki, kimyogar olim tomonidan turli maqsadda emperik qonuniyatlar asosida sintez qilib olingan birikmalarning ichidan ularning kimyoviy tuzilishlari ustida to‘g‘ri fikr yuritgan xolda, farmakolog olim dastlabki tajriba yo‘li bilan qaysi fiziologik faol guruxlarga kirishini taxminan bo‘lsada belgilab beradi. Keyinchalik ulardan farmakologik faol modda bo‘lishi mumkin deb topilganlari tanlab olinadi va ta’siri jihatidan unga o‘xshash amalda mavjud preparatlari asosida har tamonlama biologik faollik darajasi va organizmga xavfsizligi tekshiruvlaridan o‘tkazib aniqlanadi. Bunday ko‘p sonli va turli gurux kimyoviy moddalar orasidan farmakologik faol preparatlarni tanlab olish ingliz amaliy adabiyotida «skrining» deb yuritiladi( ya’ni tanlab olish, elakdan o‘tkazish demakdir) ya’ni juda ko‘p sintez yo‘li bilan yoki tabiiy manbalardan olinayotgan turli xil dori moddalar kimyoviy va farmakologik testlar yordamida ajratib olinadi. Skrining usulida ko‘plab kimyoviy moddalar ichidan dori sifatida yaroqliligini tanlab olish iqtisodiy jihatdan qimmat bo‘lib, ularni dori sifatida ishlatish mumkinligini isbotlash esa juda ko‘p vaqt talab qilinadi. Hozirgi vaktda skrining usuli bo‘yicha ko‘p sonli kimyoviy birikmalar orasidan tibbiyotda ishlatilishga yaroqliligini tanlab olish yo‘llarini zamonaviy fan va texnika asosida takomillashtirish borasida bir muncha yutuqlarga erishilgan bo‘lsada, shu sohada izlanishlar hali davom etmoqda. Dori vositalarini yaratishda yana bir usul bu aniq bir maqsadga yo‘naltirilgan sintez yo‘lidir. Usulning mohiyati shundan iboratki, olishga mo‘lljallangan dori moddasining sintezi uning farmakologirk ta’siri har tomonlama oldindan nazariy asoslangan aniq bir yo‘nalishda olib boriladi. Bu yo‘nalish bo‘yicha mo‘ljallangan yangi dori moddasini yaratish uchun ko‘pgina hozirda amalda ma’lum kasallikni davolashda qo‘llaniladigan moddalarning kimyoviy tuzilishini nazarda tutgan xolda sintez qilinadi. Aniq bir maqsadga qaratilgan yo‘nalishda yangi dori moddasini olishning hozirgi vaqtda ko‘p tarqalgan yana bitta usuli, ayni paytda keng qo‘llaniladigan yuqori biolgik faol dori moddalarining kimyoviy tuzilishiga asoslangan yarim sintetik usuldir. Yarim sintetik usul bilan olish, ayniqsa tabiiy dori moddalarining jumladan, alkaloid, gormon, vitamin va antibiotiklarning kimyoviy tuzilishiga biror o‘zgartirishni kiritilishi, ular ta’sirini yanada kuchaytirishga, barqarorligini oshirishga va ba’zida esa ta’sirini mutlaqo boshqa yo‘nalishga o‘zgarib ketishiga olib keladi. – 8 – foli kislotasi Masalan, foli kislotasi tuzilishidagi pirimidin halkasinin 4-xolatidagi ON guruxi o‘rniga NN2 guruxini va 10-xolatdagi NN2 guruxidagi vodorodni CH3 radikaliga almashtirib, ta’sir jihatidan foli kislotaga qarama-qarshi bo‘lgan metotreksat preparati olindi. Metotreksat Tabiiy penitsillinlar asosida yarim sintez usuli bo‘yicha yangi kislotali muxitga va penitsillinaza fermentiga chidamli hamda keng doirali antimikrob ta’sirga ega penitsillinning turli xillari yaratildi. Oksitetratsiklin molekula tuzilishining 6-xolatidagi ON va SN3 guruxlardan N2O chiqarib tashlaganda, unga nisbatan birmuncha notoksik va kuchli ta’sirga ega yarim sintetik metatsiklin preparati olindi. Oxytetracyclinum hydrochloridum OH OH OH OH HO CH3 OH N(CH3)2 O O CONH2 HCl Methacyclinum hydrochloridum OH OH OH OH CH2 OH N(CH3)2 O O CONH2 HCl Dori moddalarning olinish usullari Ma’lum dori vositalarining kimyoviy tuzilishini modifikatsiyalash. Misol qilib tabiiy kokain alkaloidining kimyoviy analogilari bo‘lgan suniy anestetiklarnovokain (prokain) , dikain (tetrakain) larning olinishini ko‘rishimiz mumkin. Kokain- ditsiklik birikma bo‘lib, u pirrolidin va piperidin halqalaridan tashkil topgan. Ushbu 3 modda maxalliy anemtetiklarga kiradi. Ularning tuzilishida bir biriga o‘xshash guruxlarni ko‘rish mumkin: efir guruxi orqali uchchlamchi amin (gidrofil gurux) bilan bog‘langan aromatik halqa (lipofil gurux). COOH NH CH CH2 CH2 COOH N N OH N NH N 2 CH2 N CO H COOH CO NH CH CH2 CH2 COOH N N NH2 N NH N 2 CH2 N CO CН3 – 9 – kokain Prokain(novokain) Tetrakain (dikain) Ushbu birikmalar o‘zining quyidagi qismi bilan bir biriga o‘xshaydi. Hozirgi kunda maxalliy anestetiklarning etaloni bo‘lib lidokain xizmat qilmoqda. lidokain Ma’lum fiziologik faol moddalar nusxasini olish. Masalan levomitsetin sintezini ko‘rishimiz mumkin. Avvallari levomitsetin (xloramfenikol) Streptomyces venezulae ning xujayra suyuqligidan ajratib olinar edi. Hozirda esa u stiroldan 10 bosqichli sintez yo‘li bilan olinadi . levomitsetin Yuqorida keltirilgan ikki usul bir biriga o‘xshashdir.Lekin tabiiy levomitsetinni nusxasini olishda kimyoviy tuzilishdagi uncha katta bo‘lmagan o‘zgarish farmakologik faollikni kamayishiga yoki umuman yo‘qolishiga olib keladi. Antimetabolitlarni olish (tabiiy metabolitlar antogonistlari). Qizil bo‘yoq bo‘lgan pronzitolning antibakterial xususiyati in vivo o‘rganilganda faolligi yo‘qligi, shn vitro o‘rganilganda esa uning streptakokka qarshi faolligi mavjudligi aniqlangan. Bunda prontozil organizmda faol sulfanilamidga o‘tishi aniqlangan. Hozirgi kunda sulfanilamidning 150 yaqin modifikatsiyalari o‘rganilgan. Sulfanilamidlar p-aminobenzoy kislotasining kimyoviy geometrik analoglari bo‘lib hisoblanadi va fol kislotasining sintezini buzadilar, ya’ni fol kislotasini sintezida ishtirok etuvchi ferment p-aminobenzoy kislotasini parchalamasdan uning imitatori bo‘lgan sulfanilamidga ta’sir ko‘rsatadi. – 10 – n-Aminabenzoy kislota Sul`fanilamid Pteridin n-aminobenzoy kislotasi Glutamin kislota Fol kislotasi Ma’lum dori vositalarining yangi farmakologik faolligidan foydalanish. Adrenomimetik birikma bo‘lgan adrenobloqatorlarning gipotenziv xususiyatlari borligi aniqlangan. Keng tarqalgan aspirin (atsetilsalitsil kislotasi) faqatgina yallig‘lanishga, og‘riq qoldiruvchi, isitma tushiruvchi bo‘libgina qoliay balki antiagregatsion (yurak ishemiyasida) ta’sirga ham ega ekan. Kombinirlagan preparatlarni yaratish. Ba’zi dori moddalarni birgalikda ishlatilganda ularning ta’siri kuchayadi. Masalan, biseptol (baktrim) – trimetoprim i sulfametoksazol moddalarining birgalikdagi ta’sirida sinergizm kuzatiladi. Bu dori moddalardan kichik dozalarda foydalanishga imkoniyat yaratadi va shu bilan birgalikda ularning zaxarliligini kamaytiradi. Bu moddalarni birgalikda ishlatilishi ularga grammanfiy va gram-musbat mikroorganizmlarga qarshi yuqori bakteriotsid ta’sirni taminlaydi. Ma’lum dori preparatlar nusxasini olish. Original dori substansiyalarini olish har doim ham qulay hisoblanmaydi, ko‘pincha ular qimmatga tushadi. SHuning uchun ko‘pgina farmatsevtik firmalar (ishlab chiqaruvchilar) dori vositalarini yaratishda djeneriklardan (generics), ya’ni patent himoyasi tugagan substansiyalardan foydalanadilar.