Mavzu: Qoraxoniylar davlati

Qoraxoniylar davlatining ikkiga ajralishi

---

Garchi Amudaryo bu ikki turk davlatlari o'rtasidagi chegara deb belgilangan bo'lsa-

da, ammo Qoraxoniylar Xurosonni zabt etilgan yurtning ajralmas qismi xisoblab,

uni o'z davlatiga qo'shib olish uchun harakat qiladilar. Oradan ko'p vaqt o'tmay

Qoraxoniylar va G’aznaviylar o'rtasida shiddatli urushlar boshlanadi. 1006-va

1008-yillarda Qoraxoniylar Xuroson ustiga ikki marta qo'shin tortadilar. Balx, Tus

va Nishopur shaharlari zabt etiladi. Ularning harbiy yurishini Sulton Mahmudga

qarshi bo'lgan Xurosonning mulkdor feodallari qo'llab-quwatlaydilar. Lekin

Mahmud G'aznaviy Qoraxoniylarga zarba berib, Xurosonni o'z davlati tasarrufida

saqlab qolishga muvaffaq bo'ladi. 1017-yilda Mahmud Xorazm ustiga qo'shin

tortib, uni bosib oladi. Shunday qilib, Xorazm mustaqil davlat sifatida barham

topadi.

Bu davrda Sirdaryo etaklarida yashovchi o'g'uzlardan ajralib saljuqiylar nomi bilan

Xurosonga borib o'rnashgan turkman qabilalari kuchayib, o'z vaqtida ularga yer

berib homiylik qilgan G’aznaviylarga qarshi tazyiq ko'rsatadilar. Saljuqiylar bilan

jiddiy kurash boshlanadi. Bunday vaziyatdan foydalangan Qoraxoniylarning

mahalliy hukmdori Ibrohim Bo'ritakin 1038-yilda Amudaryo bo'yi. viloyatlari

Xuttalon, Vaxsh va Chag'oniyonni G’aznaviylardan tortib oladi. Ko'p vaqt o'tmay

u Movarounnahrni va Farg'onani o'ziga bo'ysundirib, mustaqil siyosat yurita

boshlaydi. Natijada Qoraxoniylar ikki mustaqil davlatga ajralib ketadi. Biri

poytaxti Bolosog'unda bo'lgan Sharqiy Qoraxoniylar, ikkinchisi markazi

Samarqandda bo'lgan Movarounnahrdagi Qoraxoniylar davlati edi. Bu g'alabalarda

so'ng Ibrohim Tamg'ach "Bug'roxon" unvoniga sazovor bo'ladi, Saljuqiylar bilan

Qoraxoniylar o'rtasidagi munosabatlar dastavval yaxshi bo'lsa-da, ammo

keyinchalik keskinlashib ketadi. Bu ikki turk davlatlari o'rtasida shiddatli janglar

bo'lib o'tadi. Hatto, 1130-yilda saljuqiylar sultoni Sanjar Movarounnahrga qo'shin

tortib, Qoraxoniylar davlatining poytaxti Samarqandni ishg'ol etadi. Natijada

Qoraxoniylar Sulton Sanjarga tobe bo'lib qoladilar.

---