Mavzu: Yevropa mutafakkirlari Platon

XVI asr oxiri va XVII asrda G‘arbiy yevropada falsafiy fikrning rivojlanishi
XVI asr oxiri va XVII asrda G‘arb falsafasi sifat jihatidan bir biridan farq qiladigan ikkita davr: klassik (yangi davr falsafasi) va postklassik (hozirgi zamon falsafasi) farq qilinadigan bo‘ldi. Bu davrlar falsafiy ta'limotlari o‘zlarining kelib chiqishi bo‘yicha yagona asosga ega bo‘lgani va o‘zaro bog‘liq tarzda rivojlangani holda, maqsadi va ideallari, falsafiy tafakkur tarzi bo‘yicha jiddiy kelishmovchiliklarga ega. Klassik falsafaning xronologik chegaralari XVII – XIX asrning birinchi uchligidan iborat. U Bekondan boshlanib, Gegel bilan yakunlandi.
Ushbu davr buyuk faylasuflaridan biri bu - F.Bekon (I56I-I626)dir. Yangi davr fani va falsafasining asoschisi. Uning dunyoqarashida Angliyada burjua revolyusiyasi arafasida vujudga kelgan vaziyat, xususan dastlabki kapital jamg‘arish bilan bog‘liq bo‘lgan voqealar, shakllanib kelayotgan yangi ijtimoiy tabaqalarning intilishlari, ularning tabiatni ilmiy asosda bilishdan manfaatdorligi o‘z ifodasini topgan.U sxolastik falsafani chin bilim olish yo‘lidagi g‘ov deb hisoblab, uni keskin tinqid qiladi va fanni isloh qilish lozimligini asoslaydi. Aristotel “Organon”i (mantiqiy asarlar to‘plami) ga qarshi o‘z asarini “Yangi Organon” deb atab, unda yangi sharoitda fanning asosiy vazifalari va metodi masalasini muhokama qiladi. “Bilim-kuch” degan shiorni maydonga tashladi. Uning fikricha, ilmiy bilishning bosh vazifasi – tabiatda sodir bo‘layotgan hodisalarning sabablarini aniqlash va shu asosda kishilar hayotini yaxshilashdir.Bekonning fanni isloh qilish shartlari hahidagi fikrlariga alohida e'tibor berish lozim. Uningcha, fan tajribaga asoslanishi zarur. Bilish jarayoni konkret hodisalarni o‘rganishga, faktlarni to‘plashdan ularni umumlashtirishgacha bo‘lgan yo‘lni bosishi kerak. Shuning uchun ham ilmiy bilishning asosiy mantiqiy usuli induksiya, induktiv metoddir. Shu tariqa Bekon o‘zining induktiv mantiq sistemasini yaratdi. Lekin, shuni ham ta'kidlash kerakki, ingliz faylasufi bilishda deduksiyaning rolini inkor qilgan emas. Xususan, u faktlarga urg‘u berib, ularni yig‘ish bilan ovora bo‘lgan sof empiriklarni kerakmi yoki keraksizmi ekanligini o‘ylab o‘tirmay, barcha narsalarni uyasiga tashiydigan chumolilarga o‘xshatadi.
XVII asr fransuz falsafasi va fanining boshqa bir yorqin vakili – R.Dekart (I596-I650). Uning fikricha, falsafa barcha mavjud bilimlarni o‘zida mujassamlantirib, yaxlit sistema holida mavjud. Bu sistemani u daraxtga qiyos qilib, uning ildizini – metafizika, tanasini – fizika, shoxlarini esa – boshqa barcha fanlar (ular oxir-oqibatda meditsina, mexanika va etikaga borib taqaladi) tashkil qiladi, deydi. Dekart falsafasining asosiy belgisi – jon va tana dualizmidir. Olim fikricha, bir-biridai mustaqil holda 2 ta asos: moddiy (xajm, materiya) va moddiy bo‘lmagan (tafakkur) substansiyalar mavjud bo‘lib, ularning o‘zaro ta'siri inson tabiatini belgilaydi. Dekart fizikasining (tabiat haqidagi ta'limotining) Yangi davr falsafasining taraqqiy etishdagi rolini alohida qayd etish zarur. U fizika, kosmologiya, matematika, masalalarini faqat faylasuf sifatida emas, tabiyotshunos olim sifatida ham tadqiq qilgan.Materiya, Dekart fikricha, bir jinsli bo‘lib, o‘z chegarasiga ega emas; u bo‘shliqda mavjud emas, cheksiz bo‘liniishi mumkin. Harakatni u mexanistik tarzda tushungan, ya'ni jismlarning bir-biriga bergan turtkisi natijasida hosil bo‘ladi, deb hisoblagan. Harakatning oxirgi sababini xudodan qidirgan.
Bilish nazariyasida Dekart ratsionalist bo‘lgan, ya'ni aqlni bilishning asosiy vositasi deb hisoblagan. Uning fikricha. Sezgilarimiz va fikr yuritishimizdagi ayrim xatolar mavjud bilimlarga shubha bilan qarashni taqoza qiladi. Bu fikri uchun Dekartni skeptitsizm yoki agnostitsizmda ayblash xato bo‘ladi, albatta. Dekart, Bekon singari, shubhalanishni aniq va chin bilim olishga xizmat qiladigan usul deb hisoblaydi. U quyidagicha mulohaza yuritadi: “Men shubhalanayapman, demak, men fikr yuritayapman”, “Men fikr yuritayotgan ekanman, demak, men mavjudman”. Dekart ilgari surgan bu tezislar, ayniqsa ikkinchisi, uning falsafiy pozitsiyasini tushunish uchun muhimdir. Uning fikricha, inson fikr yuritish orqali o‘zining borlig‘iga ishonadi. Dekart ratsional metodi bilish oldiga bir qancha talablarni qo‘yadi. O‘zining “Metod to‘grisidagi mulohazalar” asarida u quyidagilarni ko‘rsatib o‘tadi:
1) aniq va ravshan bo‘lgan bilimlarnigina chin bilim deb hisoblash;
2) har bir murakkab muammoni qismlarga bo‘lib o‘rganish;
3) ma'lum bo‘lgan va isbotlangan narsalardan noma'lum narsalarga qarab borish;
4) hech bir bo‘g‘inni qoldirmagan holda, muammoni izchil mantiqiy asosda o‘rganish.
Dekart falsafiy dunyoqarashiga umumiy baho berib, uning dualistik xarakterga ega ekanligini hamda falsafiy fikrning keyingi taraqqiyotiga katta ta'sir o‘tkazganligini aytish lozim.
Ingliz faylasufi Gobbs (1588-1679) Angliyada burjua revolyusiyasi amalga oshirilib, burjuaziya siyosiy jihatdan mustahkam pozitsiyaga ega bo‘lgan davrda yashagan. Burjuaziya bilan yaqinlashib olgan aristokratiya ham mamlakatning ma'naviy hayotida sezilarli rol o‘ynardi. Gobbsning qarashlarida shu davrdagi mamlakatda sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar, burjua davlati va tartiblarini mustahkamlashga bo‘lgan urinishlar o‘z ifodasini topgan.Gobbsning asosiy asarlari: “Fuqaro haqidagi ta'limotning falsafiy elementlari”, “Leviafan”. Gobbs Bekon falsafasini sistemaga solgan mutafakkirdir. Uning ta'limotiga ko‘ra, olam moddiy predmetlar yig‘indisidan iborat. Moddiy bo‘lmagan substansiya yo‘q, barcha harakat va o‘zgarishlarining asosi materiyada. Harakat tashqi turtki natijasida hosil bo‘lali.Gobbs bilishning asosini tajribada deb biladi. Bilish g‘oyalar yordamida amalga oshiriladi. Dekartdan farqli o‘laroq, Gobbs goyalarni tug‘ma emas, balki predmet va hodisalarning ongimizda bevosita aks etishidan iborat deb biladi, ya'ni sensualizm ruhida talqin qiladi. Uning fikricha, faqat g‘oyalarning emas, balki butun bilishimizniig manbaini tashqi sezgilar tashkil qiladi. Predmetlar ta'siri natijasida ongimizda boshlangich g‘oyalar hosil bo‘ladi. Ular, o‘z navbatida, aql tomonidan qayta ishlanib (taqqoslash, qo‘shish, ayirish usullari yordamida), predmetlar haqida bilim hosil qilinadi.Gobbs bilish nazariyasida nominalizm pozitsiyasida turadi. Uningcha, g‘oyalar ayrim faktlarni ifoda qiladi. Umumiy xususiyatlar va aloqalar til orqali aks ettiriladi, ular ob'ektiv xarakterga ega emas. Gobbs falsafasida uning davlat va huquq haqidagi ta'limotining ustun turishiga e'tibor berish ham lozim. “Leviafan” asarida u jamiyat taraqqiyotida 2 ta holatni: tabiiy va fuqarolik holatini farq qiladi. Kishilar dastlab tabiiy holatda yashaganlar va tabiatning o‘z-o‘zini saqlash qonuni asosida hayot kechirganlar. Ular kuch ishlatib, zo‘ravonlik qilib, barcha narsalarni bosib olish xuquqiga ega edilar. Buning natijasida, Gobbs fikricha, odamlar bir-birlari bilan to‘qnasha boshlaydi, hammaning hammaga qarshi urushi holati vujudga keladi. Kishilar tinchlikni istab, o‘zaro kelishishiga, shartnomalar tuzishga, o‘zlarining ba'zi xuquqlaridan voz kechib, shaxsiy irodasini bitta kishi yoki bir guruh kishilar ixtiyoriga berishga majbur bo‘ladilar. Shu tariqa, Gobbs ta'limoticha, davlat va huquq vujudga keladi va jamiyatning fuqarolik holatiga o‘tiladi. Uning fikricha, davlatning zng maqbul va mukammal shakli absolyut monarxiyadir. Din va cherkov, ilmiy va axloqiy qarashlar – barchasi davlat hokimiyatining ixtiyoriga bo‘ysungan bo‘lishi lozim.Gobbsning jamiyat haqidagi qarashlari, ayniqsa davlatni, uning kelib chiqishini tabiiy asosda tushuntirishi shu davr uchun progressiv hodisa edi. Gobbsning ijtimoiy-siyosiy va psixologik qarashlari fan va falsafaning.
Jon Lokk (I632-I704) ning hayoti va ijodiy faoliyati Angliyada ikkinchi burjua revolyusiyasi va undan keyingi davrda kechgan. Bu revolyusiya ingliz burjuaziyasi va yangi dvoryanlarning siyosiy kelishuvi bilan tugab, uning natijasida feodalizm qoldiqlarini tugatish, kapitalizmni taraqqiy ettirish uchun qulay sharoit vujudga kelgan edi. Lokk liberal burjuaziyaning ideologi bo‘lib, o‘zining ijtimoiy-siyosiy qarashlarida Angliyada revolyusiyadan keyin o‘rnatilgan konstitutsion davlat tuzumini yoqlab chikdi. U XVII asrda keng tarqalgan “tabiiy xuquh” nazariyasini rivojlantirdi. Uning ta'limotiga ko‘ra, tabiiy holatdan grajdanlikka o‘tishga va davlatning vujudga kelishiga sabab, tabiiy holatdagi huquqning mukammal emasligidir. Davlat kishilarning o‘zaro kelishuviga muvofiq vujudga kelgan bo‘lib, uning asosiy vazifasi – inson erkinligi va mulkchilikni himoya qilishdan iborat.Asosiy falsafiy asari “Inson aqli to‘grisida tajriba” bo‘lib, unda Lokk Bekon va Gobbsning bilish haqida ilgari surgan prinsiplarini rivojlantiradi, bilimlar va g‘oyalarning tajribadan kelib chiqishini asoslaydi. Bilish nazariyasida u sensualistik pozitsiyada turadi.Lokk tajribaning 2 ta turini: ichki va tashqi tajribaning mavjudligini aytadi. Tashqi tajriba predmet va hodisalarning inson sezgi organlariga ta'sir qilishidan iborat bo‘lib, uning natijasida sezgi g‘oyalari hosil bo‘ladi. Bu g‘oyalar aql tomonidan qayta ishlanib, murakkab g‘oyalar, tushunchalar hosil bo‘ladi (masalan, go‘zallik, do‘st, butun olam g‘oyalari va shu kabilar). Ichki tajriba (refleksiya) insonning ichki dunyosini, ruhiy kechinmalarini bilishga qaratilgan. Bu tajribani talqin qilishda Lokk insonning tashqi olam bilan bo‘lgan o‘zaro ta'sirini hisobga olmaydi.Tashqi tajriba asosida sezgi g‘oyalari orqali inson predmetlarning sifatini biladi. Ularni Lokk birlamchi va ikkilamchi sifatlarga bo‘ladi. Birlamchi sifatlar (fazo, zichlik, harakat, son, figura kabilar) sezgilarimizda qanday bo‘lsa, predmetlarda ham shunday, ya'ni ular predmetlarning real xususiyatlaridir. Ikkilamchi sifatlar esa (rang, tovush, ta'm va shu kabilar) predmetlarga xos emas, ular sub'ektiv xarakterga ega.Lokk metafizik metodni yaratishda sezilarli rol o‘ynagan. Bekon bilan birgalikda bu metodni tabiyotshunoslikdan falsafa sohasiga olib o‘tgan.
3.
Qadimgi yunon falsafasi yunon madaniyatining eng yuqori gullash davrida vujudga kelgan. Avvaliga bu atrofimizdagi dunyoni tushunishga, olamning ma'nosi va qonunlarini tushunishga urinish edi. Qadimgi Yunoniston falsafasining boshlanishi, ehtimol, Misr va Kichik Osiyoga to'g'ri keladi - axir, yunonlar qadimgi tsivilizatsiyalarni yashirin bilish uchun u erda sayohat qilishgan. E'tiborlisi, asosiy falsafiy g'oyalar va tamoyillar Yunoniston faylasuflari tomonidan ifodalangan. Yangi nomlar deyarli yangi hech narsa qo'shmadi. Qadimgi yunon faylasuflarining zamonaviy hamkasblaridan asosiy farqi shundaki, ular hayot haqida shunchaki “gaplashmagan”, ular shu tarzda “yashashgan”. Falsafa aqlli kitoblar va risolalarda emas, balki haqiqiy hayotda ham o'zini namoyon qildi. Agar shaxsiy e'tiqodingiz uchun azob chekishingiz kerak bo'lsa, unda qadimgi Yunonistonda yashagan faylasuf o'z printsiplari uchun azob chekishi va o'lishi mumkin. Qadimgi yunon falsafasi kutubxonalarda turli-tuman kitoblar bo‘lmaganida paydo bo‘lgan, o‘sha davrda hukmdor faylasuf deb atalishni sharaf deb bilgan. Butun Yevropa va zamonaviy jahon tsivilizatsiyasining muhim qismi qandaydir tarzda bevosita yoki bilvosita qadimgi yunon madaniyatining mahsulidir. Shuni hisobga olish kerakki, "Qadimgi Yunoniston" deganda Bolqon yarim orolining janubida, Frakiya qirg'og'ida, Egey dengizi orollarida va Osiyoning g'arbiy qirg'og'ida joylashgan quldor davlatlarni o'z ichiga olgan tsivilizatsiya tushuniladi. Kichik (VII-VI asrlar). Birinchi yunon faylasuflari Fales, Anaksimandr, Anaksimen, Pifagor, Ksenofan, Geraklit edi. Yunon falsafasida uchta davr mavjud. Birinchisi: Thalesdan Aristotelgacha. Ikkinchidan: Rim dunyosida yunon falsafasining rivojlanishi. Uchinchisi: Neoplatonik falsafa. Xronologiyani oladigan bo'lsak, bu uch davr ming yillikdan ko'proq vaqtni (miloddan avvalgi 7-asr oxiri - milodiy 6-asr) qamrab oladi. Ba'zi tadqiqotchilar yunon falsafasining birinchi davrini uch bosqichga bo'lishadi - bu falsafaning xarakter va muammolarni hal qilishda rivojlanishini aniqroq anglatadi. Birinchi bosqich - Milet (Milet shahri nomidan) maktabi faylasuflari: Fales, Anaksimandr, Anaksimenlar faoliyati. Ikkinchi bosqich - sofistlar, Sokrat va uning izdoshlari - Sokratlarning faoliyati. Uchinchi bosqich - Aflotun va Arastu falsafasi. Birinchi qadimgi yunon faylasuflarining faoliyati hozirgi kungacha saqlanib qolmagan, bu haqda faqat Gretsiya va Rimning keyingi mutafakkirlari va faylasuflarining asarlaridan bilib olish mumkin. Mavzu bo'yicha batafsil: Qadimgi Yunonistonning buyuk mutafakkirlari. Afinalik Platon Buyuk mutafakkir, Akademiya - falsafiy maktab asoschisi Afinalik Platon miloddan avvalgi 427 yilda tug'ilgan. e. va 347 yilgacha yashagan. Miloddan avvalgi e. U asos solgan falsafiy maktab deyarli 1000 yil - 529 yilgacha mavjud bo'lgan. n. e. Platon dunyoning yaratilishi bilan shug'ullangan. Qanday qilib uyg'un tartibga solingan dunyo paydo bo'lishi mumkinligi haqida so'ralganda, Platon ma'lum bir reja asosida yaratilgan deb javob berdi. Aflotunning fikricha, Abadiy Xudo tomonidan o'ylab topilgan va yaratilgan dunyo jonli va ilohiydir. Aflotun o'zining dialoglaridan birida shunday deb yozgan edi: "Abadiy Xudoning faqat bo'lishi kerak bo'lgan Xudoga nisbatan barcha rejasi kosmos tanasi silliq yaratilishini talab qildi ... markazdan barcha yo'nalishlarda teng ravishda tarqalishi ... In uning markazi, uni qurgan ruhga joy berdi, u erdan uni butun yoyib yubordi va qo'shimcha ravishda tanani tashqaridan kiyintirdi. Platonning asarlarida Evropa madaniyatida birinchi marta yagona Xudo, Yaratuvchi g'oyasi uchraydi. Aflotun uni Demiurj deb ataydi, ya'ni Ustoz. Platonning fikricha, Demiurj Olamni ikki borliqning aralashmasi ko'rinishida joylashtirish uchun maxsus moddani yaratgan - "bo'linmas ideal" va "bo'linadigan material". Keyin Demiurj "kompozitsiyani uzunligi bo'yicha ikki qismga kesib tashladi", ularni o'rab oldi va bittadan o'zgarmas yulduzlar osmonini yasadi va "ikkinchisini ikki va uch martalik oraliqlar sonini saqlab, ettita teng bo'lmagan doiraga ajratdi". Yer va yulduzlar orbitalari orasidagi masofani aniqlaydigan bu bo'linish sferalarning Platonik uyg'unligi deb ataladi. Erdan yorug'lik nurlarigacha bo'lgan nisbiy masofalar quyidagicha bo'ldi: Oy - 1, Quyosh - 2, Venera - 3, Merkuriy - 4, Mars - 8, Yupiter -9, Saturn - 27. Aslida, Platon taklif qilgan intervallar hech qanday tarzda voqelik bilan bog'liq emas, ular faqat tarixiy ahamiyatga ega. Ammo astronomiyaning rivojlanishida orbitalarning o'lchamidagi naqshlarni izlash printsipi juda muhim rol o'ynadi. O'zining keyingi dialoglaridan birida - "Timey" da Platon Yerning harakatchanligini eslatib o'tdi: "U (Demiurj (av.)) Yerni koinotdan o'tadigan o'q atrofida aylanadigan bizning hamshiramiz deb belgilab, uni qo'riqchi qilib qo'ydi. kunduzi va kechasi." Yerning bu harakati faylasuf osmon va yulduzlarga nisbat bergan aylanishga zid edi. Ehtimol, Platon samoviy jismlarning harakati haqidagi xulosalariga shubha qilgan va qaysi aylanishni afzal ko'rishni hal qilmagan. Aflotun asos solgan akademiyada faylasuf dunyoning yaratilishi, odob-axloq haqida ma’ruzalar o‘qidi. Axloqqa kelsak, uning e'tiqodlarining bir misoli shundaki, u yoshlarga qimmatbaho liboslar kiyishni ma'qullamagan va hatto buni qoralagan, o'zi ta'kidlaganidek, ayollarning kiyim va zargarlik buyumlariga bo'lgan ishtiyoqini qoralagan. U yoshlarning rozi bo'lishni xohlashini, qimmatbaho va chiroyli liboslarda o'zlarini bir rangli xlamislarga qaraganda ancha yaxshi his qilishlarini tushundi, ammo Platonning uzoq muddatli odatlari uning aqlining dalillariga mos kelmaydi. U keng yelkali, kelishgan, obro'li edi - u olijanob edi. Va faylasufning fikriga ko'ra, oddiy kiyim faqat uning zodagonligini ta'kidladi. Aflotun falsafa maktabidan koʻplab shogirdlar chiqdi, ular keyinchalik mutafakkir, olim va mantiqshunos boʻlishdi. Ulardan ba'zilari ustozi qarashlariga ergashdilar, boshqalari buyuk faylasuf bilan hamma narsada ham qo'shilmadilar va Aflotun g'oyalariga qarshi o'zlarining nazariyalarini yaratdilar. Ilm-fan shunday tug'ilgan - qarama-qarshilik va bahs-munozaralarda, aytish kerakki, nafaqat qadimgi davrlarda. U hozirgi kungacha shunday rivojlanmoqda. Platon duch kelgan ko'plab muammolar bo'yicha to'g'ri va noto'g'ri nuqtai nazarlar haqida gapirganda, shuni ta'kidlashni istardimki, "abadiy" savollar mavjud, ularning javoblari hali ham noaniq. Dunyoning yaratilishi, ya'ni koinotning paydo bo'lishi haqidagi savolga - bu qanday sodir bo'lganiga kimdir aniq yoki yuqori ehtimollik bilan javob bera oladimi? Yoki, masalan, Atlantisni qaerdan qidirish kerak? Atlantis g'oyib bo'lgan paytda sayyorada nima sodir bo'ldi? Ajablanarlisi shundaki, bir vaqtlar Platon ham Atlantislarning o'limiga olib kelgan falokat va ularning yashash joylari haqida yozgan. Platon o'z asarlarida Atlantida Atlantikadagi Gibraltar bo'g'ozidan tashqarida joylashganligini ta'kidlagan. Qadimgi yunon olimi Atlantisning o'limi uchun ikkita taxminiy sanani aytdi: o'n bir va o'n ikki ming yil oldin, agar bizning vaqtimizni hisoblasak. Afsuski, faqat u buyuk faylasuf dunyoga go'zal orol va Atlantikaning qudratli davlati haqida gapirib berdi. Qadimgi Gretsiya- Platon. Ammo Platon, uning so'zlariga ko'ra, "etti dononing eng donosi" Solonning ona tomonidan bobosi Atlantis haqidagi hikoyaga tayangan. (Solonning tugʻilgan yili aniqlanmagan, ammo maʼlumki, u eramizdan avvalgi 594-yilda Afinada arxon boʻlgan. Uning vafot etgan yili ham maʼlum emas. Solon yetuk qarilik davrigacha yashagan). Solon va Platonning yarim afsonaviy - yarim tarixiy nasabnomasi juda qiziq. Ularning ajdodlari xudo Poseydonning o'zidan boshqa hech kim emas edi. O'sha Poseydon "Atlantisga asos solgan va uni o'z farzandlari bilan joylashtirgan". Poseydon Neleus o'g'lining nevarasi Afina qiroli Kodr edi. Solon Kodrning avlodi, Platon esa Kodrning nevarasi edi. Misrda sayohat qilib, yunon donishmandlari Solon ruhoniylardan o'rgangan va, ehtimol, Saisdagi Neit ma'budasining ibodatxonasida Atlantis tarixini o'qigan. Plutarxning asarlarida Solonning Atlantisda "keng miqyosli ish" boshlagani, lekin uni tugatmagani haqida ma'lumot beriladi. Bu ishdan, afsuski, bizning kunlarimizgacha hech narsa tushmadi. 200 yildan so‘ng Solonning avlodi Aflotun o‘zining “Timey” va “Kritiya” dialoglarida Solonning Atlantida haqidagi afsonasini dunyoga so‘zlab berdi, uni Solonning nabirasi Kritiasdan eshitgan. Ushbu afsona bizning zamondoshlarimiz tasavvurini sayyorada sodir bo'layotgan, sirli orolning o'limiga olib kelgan ko'plab jarayonlarning zamonaviy olimlarning ma'lumotlariga to'liq mos kelishi bilan hayratda qoldiradi. Platon Atlantikaning buyuk va qudratli odamlari, ularning go'zal oroli va yuksak sivilizatsiyasi haqida gapiradi. Platon shunday deb yozgan edi: “Qirollar ittifoqining kuchi butun orolga, boshqa ko'plab orollarga va materikning bir qismiga tarqaldi. Va bo'g'ozning bu tomonida Atlantislar Liviyani Misr va Evropagacha Tirreniya (Etruriya)gacha egallab oldilar, chunki Atlantis floti dengizlarda hukmronlik qilgan. Platon Atlantislarning davlat tuzilishi haqida gapiradi. U ibodatxonalar, saroy, halqa kanallari, ko'priklar, portlarni tasvirlaydi. Aflotun shuningdek, go'zal orolning fojiali o'limi haqida gapiradi - ulkan falokat natijasida orol dengiz tomonidan yutib yuborilgan. Qadimgilarning bironta yozma manbasida, Platonning dialoglaridan tashqari, Atlantis haqida hech narsa aytilmagan. Aristotel Stagirskiy Aflotunning shogirdi Aristotel “Aflotun mening do‘stim, lekin haqiqat azizroqdir”, degan edi. Bu so'zlar maqolga aylandi, ammo Aristotelni o'z ustozidan "haqiqat" ni afzal ko'rishiga turtki bo'lgan sabablardan biri Atlantis bilan bir xil voqea ekanligini kam odam biladi. Aristotelning Atlantis haqida chiqargan hukmi nasroniy dogmatistlari orasida qo'llab-quvvatlandi: axir, o'rta asrlarda dunyo yaratilgan yil ma'lum bo'lgan - miloddan avvalgi 5508 yil. e. Bu haqiqatga qarshi chiqishga yo'l qo'yilmadi: bid'atchilarga sovuqqonlik bilan munosabatda bo'lishdi. Ammo talaba va o'qituvchining turli "haqiqatlari" ga nafaqat Atlantis sabab bo'lgan. Bular falsafiy ta'limotlar, nazariy sxemalar va modellarning birinchi yaratuvchilari edi. Ular miloddan avvalgi bir necha asrlarda yashagan. e. Eng buyuk faylasuf va olimlardan biri miloddan avvalgi 384 yilda tug'ilgan. e. Athos yaqinidagi Frakiyadagi yunon koloniyasi Stagirada. Uning otasi Nikomax va onasi Tetis zodagonlardan edi. Ota makedoniyalik shifokor Aminta III ning saroy shifokori edi, u o'g'li uchun xuddi shunday pozitsiyani bashorat qilgan. Nikomax dastlab o'g'liga o'sha paytda tibbiyotdan ajralmas bo'lgan tibbiyot va falsafa san'atini o'rgatdi. Ammo u erta vafot etdi va o'limidan oldin u o'g'liga shifo san'atini to'liq o'rgatishga ulgurmagani va shu tariqa unga podshohdan joy olmaganidan juda xafa edi, uning so'zlariga ko'ra - eng yaxshi joy eng yaxshi shoh ostida. O'limidan oldin, otasi o'g'liga 17 yoshga to'lgach, o'sha paytda butun ellin donoligining poytaxti Afinaga borishni va u erda haqiqiy hayot o'qituvchilarini topishni maslahat berdi. Ota o'g'lini Platonning ismini eslab qolishga undadi, uning so'zlariga ko'ra, Apollonning o'g'li Solonning avlodi. Bizning oilamiz olijanob, chunki biz Asklepiyning avlodimiz, - dedi ota o'g'liga va Asklepiyning donoligi va Apollonning donoligi kimda birlashtirilgan bo'lsa, u odamlarning eng donosiga aylanadi va xudolarga yaqinlashadi. . Aristotel shunday qilaman, deb qasam ichdi va 17 yoshga to'lgach, ertasi kuni Afinaga, Aflotunga yo'l oldi. Miloddan avvalgi 367 yilda. e. u Afinadan unchalik uzoq bo'lmagan Akademiya shahridagi Sokratning shogirdi (miloddan avvalgi 469 -399) Platon asos solgan maktabga o'qishga kirdi. 20 yillik o'qishdan so'ng, Aristotel Afinada o'zining falsafiy maktabiga asos soldi, bu qaysidir ma'noda Platon akademiyasiga zid edi. Aflotun vafotidan so'ng, Aristotel uning sevimli talabasi Ksenofont bilan birgalikda Atarnean zolim Germinga ko'chib o'tdi. O'zining jiyani Pifnadaga uylangan Aristotel u bilan Mistilenda joylashdi, u erdan Makedoniya qiroli Filipp o'g'lini tarbiyalash uchun uni chaqirdi. Shogirdning olijanob ruhi, uning jasoratlarining buyukligi buyuk faylasufning keyinchalik mashhur sarkarda Aleksandrga aylangan bolaga hayot baxsh etuvchi va foydali ta'siridan dalolat beradi. Miloddan avvalgi 334 yilda ko'chib kelgan. e. yana Afinada, Aristotel u erda Peripatetic deb nomlangan o'z maktabini asos solgan. Uning hayoti davomida Aristotel sevilmagan va har doim ham tan olinmagan, taqdirning o'zgarishlari ba'zi asarlarning to'liq va parcha-parcha bo'lib chiqishiga ta'sir qildi. Biroq, ancha keyin yashagan ko'plab olimlar xuddi shunday taqdirga duch kelishdi. Olimning tashqi ko'rinishi jozibali emas edi. Bo‘yi kichik, ozg‘in, uzoqni ko‘ra olmay, labi labli edi. Lablarida istehzoli tabassum bilan u sovuq va istehzoli edi. Raqiblar uning nutqidan qo'rqishdi, har doim mantiqiy va epchil, hazilkash va istehzoli, bu, albatta, ko'plab dushmanlarning paydo bo'lishiga yordam berdi. Yunonlarning Aristotelga nisbatan salbiy munosabati o'limdan keyin ham saqlanib qoldi. Hayoti davomida uni xudosizlikda ayblashdi, natijada 62 yoshida u Afinani tark etdi va Eubodagi Halpisga ko'chib o'tdi va u erda bir necha oy o'tgach, oshqozon kasalligidan vafot etdi. Qadimgi Yunonistonda tilshunoslik muammolari faylasuflarning fikrlashlarida (Iskandariya maktabi paydo boʻlgunga qadar) muhim oʻrin tutgan. “Umumjahon iste’dodi va faoliyati bilan insoniyat taraqqiyoti tarixida boshqa xalqlar da’vo qila olmaydigan o‘rinni egallagan” bu xalq diniy-amaliy emas, balki bilim-falsafiy, pedagogik va notiqlik vazifalarini ilgari surdi. Tilga falsafiy yondashish muhokama qilingan muammolarning mohiyatida ham, ularning yechimida ham o‘z izini qoldirdi. Fikr va so'z o'rtasidagi, narsalar va ularning nomlari o'rtasidagi bog'liqlik haqidagi munozaralar eng katta ta'sir ko'rsatdi. Engelsning ta'kidlashicha, yunon falsafasining turli shakllarida dunyoqarashning deyarli barcha keyingi turlari allaqachon embrionda mavjud. Ikkinchi munozara mantiqiy va grammatik kategoriyalar (analogistlar va sanomalistlar o'rtasidagi tortishuv) o'rtasidagi to'liq yozishmalar tarafdorlari va muxoliflari o'rtasida paydo bo'ldi. Qadimgi yunon mutafakkirlari so'zlarning "tabiiy yoki shartli" tabiati to'g'risidagi bahsga ko'ra ikkita urushayotgan lagerga bo'lingan. Shiorlar sifatida bahsli tendentsiyalar, bir tomondan, "tabiatiga ko'ra" (ya'ni, nom ob'ektning tabiati bilan belgilanadi), boshqa tomondan, "physei" (fuzei) atamasini ilgari suradi. Thesei" (theseus) "mavqeiga ko'ra" (t. ya'ni nomlar shartli kelishuvga ko'ra, odatga ko'ra, xalqning o'zi o'rnatilishiga ko'ra, boshqacha aytganda, ongli ravishda, o'zboshimchalik bilan, tabiiy mohiyat bilan bog'lanmagan holda tanlanadi. ob'ektlar).Bu bahs odatda Geraklit va Demokritning qarashlariga borib taqaladi. Efeslik Geraklit(miloddan avvalgi 540-480-yillar) har bir ism oʻzi nomiga xizmat qiladigan narsa bilan uzviy bogʻliq, ismlar narsaning mohiyatini ochib beradi, ism predmetlarning soyasi, aksi kabi belgilangan narsaning tabiatini aks ettiradi, deb hisoblagan. daryodagi daraxtlar, ko'zgudagi o'z aksimiz. DemokritAbderadan (miloddan avvalgi 460-370 yillar) Geraklitdan farqli o'laroq, narsalar o'z tabiatiga mos kelmaydigan so'zlar bilan belgilanadi deb o'rgatgan.narsalar, lekin odat bo'yicha, odamlarning o'rnatilishiga ko'ra. Bu, uning fikricha, narsa va ularning nomlari o'rtasidagi ko'plab nomuvofiqliklardan dalolat beradi: 1) ko'p so'zlar bir nechta ma'noga ega, ya'ni ular turli xil ma'nolarni bildiradi; 2) ko'p narsalarning bir nechta nomlari bor, tilning "tabiiy" xususiyatini hisobga olsak, bu mumkin emas edi; 3) vaqt o'tishi bilan narsaning bir nomi boshqasiga almashtirilishi mumkin; 4) ko'pgina tushunchalar og'zaki belgilarga ega emas. Shunday qilib, dedi Demokrit, birinchi holatda so'zlar etarli emas, ikkinchisida - ular ortiqcha, uchinchisida - ular beqaror va to'rtinchisida - ular etarli emas. Tabiat ijodi emas, balki faqat odamlarning ishlari bu qadar nomukammal bo'lishi mumkin. Ob'ektlar va ularning nomlari o'rtasidagi munosabatlar haqidagi bu bahs mashhur dialogda aks ettirilgan Platon (miloddan avvalgi 428-348) "Kratil". Ismlar tabiatiga oid ikkala an’anaviy qarashlar o‘rtasidagi qarama-qarshilikni o‘z ichiga olgan ushbu dialogning o‘zi til haqidagi qarashlarning rivojlanishida oldinga qadam bo‘ldi.Ushbu dialogda hakamlik qiluvchi Sokratdan tashqari ikkita suhbatdosh - Germogen va Kratil ishtirok etadi. Kratilning ta'kidlashicha, "mavjud bo'lgan har bir kishi tabiatan tug'ma bo'lgan to'g'ri ismga ega va ba'zi odamlar uni chaqirishga rozi bo'lib, o'z nutqining bir qismini talaffuz qilganda, uni shunday atashadi, balki ma'lum bir to'g'ri ismdir. Ellinlarda ham, varvarlarda ham tug'ma bo'lgan, bu hamma uchun bir xil." Shuning uchun u tabiatan ismning "to'g'riligi" tarafdori bo'lib, ob'ektning o'zi bilan rozi bo'ladi va faqat ba'zi odamlar tan olishga rozi bo'lgan narsani tan olmaydi. Germogen, aksincha, shunday deb e'lon qiladi: "Men bu nomning to'g'riligi shartnoma va kelishuvdan boshqa narsada ekanligiga ishonolmayman. Axir, menimcha, kimdir nima uchun qanday nom qo'ygan bo'lsa, bu to'g'ri ism bo'ladi; chunki hech qanday ism tabiatan hech kimga tug'ma emas, balki bu odatni o'rnatgan va uni shunday deb ataganlarning qonuni va odati asosida tegishli. Platon , Sokrat tomonidan ifodalangan, o'rta chiziqni egallaydi. U so'z har doim predmetning mohiyatini aks ettiradi, degan fikrga qo'shilmaydi, garchi u narsaning xarakterli belgilari bilan bog'liq bo'lgan ba'zi so'zlarning etimologiyasini beradi. U, shuningdek, ob'ekt va uning nomi o'rtasidagi bog'liqlik tasodifiy, degan fikrni rad etadi, chunki bu holda odamlarning muloqoti imkonsiz bo'ladi. Uning fikricha, dastlab so`z tovushlari bilan belgilanayotgan tushunchalar (tovushlar ramziyligi, onomatopoeik tamoyil) o`rtasida qandaydir ichki bog`lanish mavjud edi. Bu asl so‘zlardan odamlar shu qadar ko‘p so‘z hosil qilganlarki, endi tovush va ma’no o‘rtasidagi ichki bog‘lanishni ajratib bo‘lmaydi. So'zning mavzu bilan aloqasi ijtimoiy an'analar bilan mustahkamlangan. Binobarin, bu munozara aniq natijaga olib kelmadi, lekin tilshunoslik rivoji uchun katta ahamiyatga ega edi. Demak, masalan, Aflotun tildagi so‘zlarni mantiqiy asosda tasniflashga harakat qiladi. U ikkita toifani - ism va fe'lni ajratadi. Ismlar u biror narsa tasdiqlanadigan so'zlarni chaqiradi (mavzu); fe'llar ismlar haqida nima deyilayotganini ko'rsatadi (predikat). Aristotel(miloddan avvalgi 384-322) grammatik masalalarni mantiq bilan chambarchas bog'liq holda ko'rgan. Uning qarashlari berilgankatta ta'sirgrammatik kategoriyalarni ajratish va tasniflash muammosi bo'yicha. Aristotel inson nutqini hisobga olib, "Poetika" asarida shunday yozgan: "Har bir og'zaki taqdimotda quyidagi qismlar mavjud: element, bo'g'in, birlashma, ism, fe'l, a'zo, hol, gap". Element "bo'linmas tovush, lekin har biri emas, balki oqilona so'z paydo bo'lishi mumkin bo'lgan tovush" sifatida tan olinadi. Bu erda tovushni bo'g'in va hatto so'z sifatida tushunish mumkin. Aristotelning fikricha, unlilar va yarim unlilar (undoshlar) og'iz shakliga, hosil bo'lish joyiga qarab, qalin va ingichka intilishda, uzunlik va qisqalikda, shuningdek, keskin, og'ir va o'rtacha urg'uda farqlanadi. ." Bogʻin mustaqil maʼnoga ega boʻlmagan, jarangsiz va unlidan tashkil topgan tovushdir. Birlashma (bu, shubhasiz, olmoshlar va artikl-a'zolarni ham o'z ichiga olishi kerak) - "bu mustaqil ma'noga ega bo'lmagan, to'sqinlik qilmaydigan, ammo ma'noga ega bo'lgan bir nechta tovushlarni yig'ishga hissa qo'shmaydigan tovush. O‘z-o‘zidan gap boshida qo‘yish mumkin bo‘lmasa, ham boshida, ham o‘rtasiga qo‘yiladi. Yoki - mustaqil ma'noga ega bo'lmagan, mustaqil ma'noga ega bo'lgan bir nechta tovushlardan mustaqil ma'noga ega bo'lgan bitta tovushni tashkil eta oladigan tovushdir. Ba'zi tadqiqotchilar Aristotelning "elementlari"da - bo'linmas, ma'nodan mahrum, ammo tilning muhim qismlarini yaratishga qodir bo'lgan tovush birliklari - zamonaviy fonemaga mos keladigan tasvirni ko'rishadi. Aristotelning fikricha, nutqning asosiy qismlari ism va fe'ldir. Ism "mustaqil ma'noga ega bo'lgan, vaqt soyasi bo'lmagan, tovushsiz, bir qismi o'zida mustaqil ma'noga ega bo'lmagan qo'shma tovush". Fe'l "mustaqil ma'noga ega bo'lgan birikma, vaqt teginishli, alohida qismlari otlardagi kabi mustaqil ma'noga ega bo'lmagan tovushdir. Masalan, "odam" yoki "oq" vaqtni bildirmaydi, balki "ketadi" yoki "keldi" qo'shimcha ma'noga ega: biri - hozirgi vaqt, ikkinchisi - o'tmish. Aristotel tasnifidagi ismlar va fe'llar ularning barcha bilvosita shakllari va ko'plik shakllari sifatida tushunilgan holatlarga ega bo'lishi mumkin, masalan: odam, odamlar, borish, borish, borish va boshqalar. Shunday qilib, so'zning to'g'ri ma'nosida ism faqat asl shakl - to'g'ridan-to'g'ri yoki nominativ holat bo'ladi. Qolgan holatlar bilvosita, ya'ni og'ishlar bo'ladi. Ismlar jinsiga ko'ra erkak, ayol va ular orasidagi (o'rtada) bo'linadi. Gap “mustaqil ma’noga ega bo‘lgan, alohida bo‘laklari ham mustaqil ma’noga ega bo‘lgan qo‘shma tovush”dir. Oxirgi ta'rif gapni boshqa barcha qo'shma tovushlardan ajratib turadi. “Har bir gap fe’l va ismlardan iborat emas. Shaxsning ta'rifi kabi fe'lsiz jumla bo'lishi mumkin. Biroq, gapning qaysidir qismi har doim mustaqil ma'noga ega bo'ladi. Gapda ism va fe’l ko‘pincha faqat grammatik ma’nolarni bildiruvchi bog‘lovchi yoki bog‘lovchilar orqali bog‘lanadi. Aristotel ham artikulyar nutqning nihoyatda aniq tavsifiga ega: “Tananing biron bir a'zosi bilan ovoz chiqarib bo'lmaydi, nafas trubkasidan tashqari. Gapirish esa til yordamida ovozni parchalashdir; ovoz va halqum unli tovushlarni hosil qiladi, til va lablar soqov, bir va ikkinchisining birikmasi shevadan iborat. Aristoteldan keyin tilni o'rganishga falsafiy katta hissa qo'shgan stoik maktabi . Uning boshi Xrizip (miloddan avvalgi 280-206) edi. Stoiklar so'zlar ob'ektlar tomonidan yaratilgan tovushlarni takrorlaydi va narsalarning inson qalbida paydo bo'lgan taassurotlarini ifodalaydi, deb ishonishgan. SHuning uchun ham so`z predmetlarning haqiqiy ichki mohiyatini tabiiy tovushlar yordamida ifodalaydi. Narsalar va ismlar o'rtasidagi munosabatlar haqidagi falsafiy bahsda stoiklar so'zlar "aslida to'g'ri", ular belgilagan narsalarning asl mohiyatiga mos keladi va so'zlarni o'rganib, ularni tahlil qilish orqali bir narsa degan ishonchga amal qilishdi. narsalarning mohiyatiga kirib bora oladi, boshqacha aytganda, so‘zlarning asl mohiyatini – ularning etimonini (yunoncha «haqiqat») ochib beradi. So‘zga o‘xshash yondashuv tilshunoslikning alohida bo‘limi – etimologiya, ya’ni “so‘zlarning haqiqiy ma’nosi” haqidagi fanning vujudga kelishiga olib keldi. Stoiklardan keyin qadimgi Rim va oʻrta asr grammatikachilari va faylasuflari (Varro, Seneka, Avgustin va boshqalar) soʻzlarning “haqiqiy” maʼnolarini koʻp izladilar. Biroq, ularning o'zboshimchalik bilan talqinlari zamonaviy etimologiyaga hech qanday aloqasi yo'q. Ularda na zamonaviy etimologik tadqiqotlarda mavjud bo'lgan mezonlar, na qarindosh tillardan taqqoslash uchun materiallar va fonetik va semantik o'zgarishlarning qonuniyligi tamoyillari mavjud emas edi. Stoiklar va ularning izdoshlari faoliyati natijasida Evropada etimologiya yomon obro'ga ega bo'ldi (Volterning etimologiya - unlilar hech narsaga arzimaydigan, undoshlar esa biroz qimmatroq bo'lgan fan degan so'zlariga qarang). Qiyosiy tarixiy tilshunoslikning rivojlanishi va ilmiy etimologiyaning vujudga kelishigina tilshunoslikning bu sohasi nufuzini tikladi. Stoiklar grammatik kategoriyalar haqidagi bilimlarni ilgari surdilar va Aristotelga ergashib, bizning grammatik terminologiyamizda eski slavyan kalava shaklida ham qoʻllaniladigan koʻplab grammatik hodisalarga nom berdilar. Jumladan, stoiklar “nutq bo‘lagi” mantiqiy atamasini tilshunoslikka ko‘chirishgan. Ular qadimgi yunon tilidagi 24 ta tovushni (harflarni) hisoblab, ularni unli va undoshlarga ajratgan. Har bir harf uchun ular tovush, tasvir va ismni ajratib ko'rsatishdi. Stoiklar allaqachon nutqning besh qismini ajratib ko'rsatishgan: fe'l, birlashma-to'plam, a'zo (artikl va olmosh) va mustaqil nutq qismlari sifatida tegishli ism va umumiy ot (denonsatsiya). Nihoyat stoiklar ish masalasini hal qilishdi. Case tushunchasi faqat ismlarga taalluqli bo'la boshlaydi. Ular ismning to'g'ridan-to'g'ri, tabiiy shaklini (burilishsiz) nominativ hol deb atashni boshladilar. Ular to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita otlarni ajratib ko'rsatishni boshladilar: jins (jins, tur ma'nosini bildiruvchi shakl), qaratqich kelishigi (berish holi), qaratqich kelishigi (harakat sodir bo'lgan narsani bildiruvchi holat). ; u "sabab" deb tarjima qilingan yaxshiroq bo'lar edi), vokativ holat. Iskandariya grammatikachilari.Yunon tilshunosligi ellinistik (yunon-sharqiy) davrda (miloddan avvalgi 334-31 yillar) Iskandariya (Misr), Pergam (Kichik Osiyo sohilida) va taxminan, yunon mustamlakachilarining turar-joylarida eng yuqori gullab-yashnagan. Rodos. Bu davr yunon tilshunosligining grammatik davri deb ataladi. Yunonistondan uzoqda boʻlgan va uning madaniy gullab-yashnagan shonli davriga ulgurmagan bu davr grammatikachilari qadimgi yunon adabiyoti va uning tilini begona taʼsirlardan, hatto grammatikaning oʻzini ham himoya qilishga intildilar. Iskandariya olimlari umumiy yunon adabiy tili, ya'ni Koine deb ataladigan me'yorlarni saqlashga intildi, Gomer she'rlarining to'liq matnini o'rnatdi, Esxil, Sofokl va boshqalarning asarlariga leksik va grammatik sharhlar ustida ishladi. Iskandariya ta'limi tarixi butun bir ming yillikni - milodiy 642 yilda Iskandariya arablar tomonidan mag'lubiyatga uchraguniga qadar davom etadi. e. Iskandariya grammatikachilari ham falsafiy savollardan chetda qolishmagan. Tilda muntazamlikdan chetlanish - anomaliyalar tez-tez uchraydi, deb ta'kidlagan stoiklardan farqli o'laroq, ular tildagi qonunga qat'iy muvofiqlikni tan oldilar va unda anomaliyalar - istisnolar mavjud bo'lgan garmonik tizimni ko'rdilar. Tilning qat'iy tizimliligi sababini iskandariyaliklar o'xshashlikning ustunligida, bir xillik va muntazamlikka intilishda ko'rgan. Anomalistlar va analogistlar o'rtasidagi bu mavhum tortishuv oxir-oqibat amaliy oqibatlarga olib keldi, chunki bu bahs jarayonida aniqlangan lingvistik faktlar tizimli grammatikani qurish uchun material bo'lib, uning qoidalarida muntazam grammatik hodisalar bilan bir qatorda anomaliyalar ham mavjud edi. topildi - qoidalardan istisnolar. Iskandariya olimlarining tilning muntazam va tizimli xarakterga ega boʻlgan juda murakkab hodisa ekanligiga ishonchi tizimli grammatikani yaratishga asos boʻldi. Bu yo'nalishning asosiy vakili Aristarx (miloddan avvalgi 215-143) edi. Ko'p yillar davomida u Iskandariya kutubxonasining saqlovchisi bo'lgan va o'z shogirdlari bilan birgalikda Gomerning tasdiqlangan to'liq matnini tuzgan. Aristarx va uning izdoshlarining grammatik qarashlari bizga, afsuski, faqat keyingi mualliflarning, xususan, Rim tilshunosi M-Varroning parchalari va qayta hikoyalarida ma'lum. Frakiyalik Aristarx Dionisiyning shogirdi (miloddan avvalgi 170-90), o'zidan oldingilarning tajribasidan foydalangan holda, miloddan avvalgi 100 yillar atrofida. e. rimliklar uchun birinchi tizimli yunon grammatikasini yozgan "Grammatika san'ati" ("Tekhne grammatike", "Ars grammatik") Uning qarashlari eng mashhur yunon grammatikasi Apolloniy Diskol (miloddan avvalgi II asr) tomonidan ishlab chiqilgan va umumlashtirilgan, u insho yozgan. yunon tili sintaksisi bo'yicha - "Sintaksis haqida" ("Peri syntakseos") Ushbu ishda biz allaqachon lotin va qadimgi cherkov slavyan grammatikalari orqali meros bo'lib qolgan grammatik tizimni topamiz. Iskandariya olimlari tilning tovush tomoniga katta e’tibor berishadi. Biroq, ularning tovushlarni tavsifi asosan akustik taassurotga tayanadi. Tovushlar va harflarni aniqlab, ularni unli va undoshlarga bo'lishdi. Harflar "unlilar deb ataladi, chunki ular o'zlari to'liq tovush hosil qiladilar". Unlilar uzun, qisqa va "ikki martalik" ny bo'lishi mumkin, ya'ni qisqa yoki cho'ziq bo'lishga qodir.Undoshlar "o'z-o'zidan tovushga ega emas, lekin unlilar bilan birgalikda to'liq tovush hosil qiladi." Frakiyalik Dionisiy ham ikkitasini qayd etadi. -unlilar (diftonglar), qo'sh undoshlar va silliq. So'zni u "uyushiq nutqning eng kichik qismi", gapni (yoki nutqni) "to'liq fikrni ifodalovchi so'z birikmasi" deb belgilaydi. Aristarx sakkizta gap boʻlagini oʻrnatgan: “Nutqning sakkiz boʻlagi bor: ism, feʼl, kesim, aʼzo (maqola), olmosh, bosh gap, ergash gap, birlashma”; tilida artikl bo‘lmagan qadimgi rimliklar orasida kesim qo‘shilgan. Gap qismlarini belgilashda endi nafaqat ularning sintaktik roli, balki morfologik mezonlari, xususan, fleksiyasi, shuningdek, semantikasi ham hisobga olinadi. Demak, ism Frakiyalik Dionisiy tomonidan quyidagicha ta’riflangan: “Ism - biror jism yoki narsa (tana – masalan, tosh; narsa – masalan, ta’lim)ni bildiruvchi va umumiy ifodalangan nutqning rad qilingan qismidir. va xususiy sifatida: umumiy - masalan, shaxs; xususiy - masalan, Sokrat. Ismlar holatlar va raqamlar bo'yicha o'zgaradi. Sifatlar tabiiy ravishda shu turkumga kiradi. "Fe'l - zamon, shaxs va sonlarni qabul qiluvchi va harakat yoki azob-uqubatni ifodalovchi nutqning hol bo'lmagan qismidir". Dionisiy fe'lning sakkiz toifasini nomlaydi: kayfiyatlar, garovlar, turlar, tasvirlar (raqamlar), sonlar, shaxslar, zamonlar, kelishiklar. U beshta kayfiyatni ajratadi - indikativ, buyruq, kerakli, bo'ysunuvchi va noaniq. Uch garov bor - harakat, azob, o'rta (o'rta garov). To'rt xil - to'liq, o'ychan, xushyoqish, tashabbuskor. Uchta raqam mavjud - birlik, ikkilik va ko'plik. Uch kishi bor - birinchisi, ikkinchisi, uchinchisi: birinchisi - kimdan, ikkinchisi - kimga, uchinchisi - kimga tegishli. Uch vaqt bor - hozirgi, o'tmish, kelajak, ularning o'tmishi to'rt xilga ega: uzoq, hozirgi, oldindan tugallangan va cheksiz. “Belgi – fe’lning ham, otning ham xususiyatlarida ishtirok etuvchi so‘z”. Kesimning belgilari ism va fe'l belgilari bilan bir xil, shaxs va mayllardan tashqari. Demak, Dionisiy gap bo‘laklarini belgilashda, ularni tuslangan va o‘zgarmas, birinchisini esa tuslangan va qo‘shma gaplarga bo‘lishda tuslanish mezonini birinchi o‘ringa olib chiqqanini ko‘ramiz. Nutqning boshqa qismlari sintaktik (gapdagi rol) yoki semantik mezon yordamida farqlanadi. “A’zo ravishdosh otlarning oldida va orqasida turgan gapning tuslangan qismidir”. Uning uchta belgisi bor: jinslar, raqamlar, holatlar. "Olmosh - bu ma'lum shaxslarni ko'rsatuvchi ism o'rniga ishlatiladigan so'z". “Partpozitsiya so‘z tarkibida ham, gap tarkibida ham barcha bo‘laklardan oldin kelgan gap bo‘lagidir”, ya’ni so‘z yasashda ham, sintaksisda ham qo‘llaniladi. Qo‘shimcha fe’l haqida ifodalangan yoki fe’lga qo‘shilgan gapning bo‘lak bo‘lagidir. “Ittifoq – fikrni ma’lum tartibda bog‘laydigan, fikr ifodasidagi bo‘shliqlarni ochib beruvchi so‘zdir”. Birlashmalardan ba'zilari bog'lovchi, boshqalari uzilgan, boshqalari sabab-oqibat va boshqalar. Interjection Rim grammatisti Donat tomonidan "emosional ta'sirni ifodalash uchun nutqning boshqa qismlari orasiga joylashtirilgan nutq qismi" deb ta'riflangan.