Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

H. Botanik:

İslam dünyasında ilm-i nebat olarak bilinen botanik ve üzerinde durduğu bitkiler, İslam bilim ve sanat geleneği içinde de önem verilen bir araştırma konusu olmuştur. İslam âlimleri ilk dönemlerden itibaren bitkilerin morfoloji, fizyoloji ve anatomileriyle ilgilenmişlerdir İslam dünyasında bu alana dair ilk eser yazan Cabir b. Hayyan ile Asmaî (ö. 216/831) yazmıştır.

Botanik konusunda Dineverî, botanik tarihinin en ünlü kaynaklarından olup, alanın bir ansiklopedisi olan altı ciltlik Kitabü’n-Nebâtî’yi yazmıştır.

İhvân-ı Safa, yazdıkları 21. Risalede bitkilerin özsuyunu topraktan çekme, tutma, sindirme, boşaltma, gelişme ve şekillendirme güçleri olduğunu vurgulamışlar, bitkilerin gelişimi, çoğalmaları ve üremelerine özel yer ayırmışlardır.

Birunî botanik alanında özel çalışmalar ve gözlemler yapmış, bitkisel ilaç listesi hazırlamış, özellikle de süs bitkileri ve çiçekler üzerinde çalışmıştır.

İbn Sinâ Şifâ’sında bitkilere özel yer vermiştir. el-Kanun fi’t-Tıb’da da 800’den fazla tıbbî bitkiyi tanımlamıştır.

İbn Vahşiyye el-Filahatü’n-Nebatiyye ve İbnü’l-Avvâm Kitabu’l-Filâha adlı eserlerinde bitkiler ve ağaçlar arasında sempati ve antipati bulunduğuna dair meşhur tezlerini ortaya koymuşlardır.

XII. yy.da Endülüslü botanikçi İbnü’l-Baytar (ö. 646/1248), bitki anatomisiyle ilgilenmiş, günümüze kadar ulaşan en büyük farmakoloji/ilaç bilimi ansiklopedisi olan el-Müfredât adlı eserinde iki binin üzerinde ilaç tanımı yapmıştır.

İbn Sûrî (ö. 639/1242), el-Edviyetü’l-Müfrede adlı eserinde ilaç yapımında kullanılan bitkileri kök, gövde, yaprak, çiçek ve meyveleriyle tanıtmak için bir ressamla birlikte çeşitli bölgeleri dolaşmıştır. Bu sırada her bitkinin gelişme, olgunlaşma, kuruma safhalarınrda renkli resimlerini çizdirerek ilk kez, İslam bilim tarihinde görsel yolla da bitkileri tanıtan bir ansiklopedi hazırlamıştır.

İ. Zooloji.

İslam’ın temel kaynakları olan Kur’an ve hadislerde hayvanlardan sıkça bahsedilmektedir. İslam dünyasında hayvanlar alanında yazanlar, önce hayvanların isimlerini derleyerek, dilbilgisi açısından inceleyen, yaşayışlarını, morfolojik özelliklerini ve karakterlerini yansıtan yönüyle ele almışlardır.

İslam dünyasında VIII. ve X. yy.lar arasında aklî ve tecrübî yöntemlerle hayvanların morfolojik, anatomik ve fizyolojik yapılarının incelenmesi, sınıflarının tespit edilmesi yaşayış tarzlarının, kendi aralarındaki ve insanlara karşı davranışlarının ele alındığı İlmü’l-Hayavân denilen eserler yazılmıştır.

İslam dünyasında hayvanlar alanında yazılar, önce hayvanların isimlerini derleyerek, dilbilgisi açısından inceleyen, yaşayışlarını, morfolojik özelliklerini ve karakterlerini yansıtan yönüyle ele almışlar, onlarla ilgili inanç, hikâye ve şiirleri derlemişler, insanlara fayda ve zarlarını işlemişlerdir. Asmaî (ö. 216/831), Kitabu’l-Vuhûş,⁶³ Kitabu’l-Hayl,⁶⁴ Kitabu’l-İbil (develer hakkında) ve Kitabu’ş-Şâ’ (koyun, keçi gibi hayvanları hakkında) adlı kaleme almıştır.

İslam dünyasında Cahız, Kitabu’l-Hayavân adlı eserinde başta Aristo olmaz üzere daha önceki yazarların topladığı bilgilere kendi gözlemlerini ve topladığı diğer bilgileri de ekleyerek, zooloji tarihi açısından da çok önemli olan 350 kadar hayvanı tanıtmıştır.