Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 305,45 Kb.
|
|
Gəncə şəhər Mədəniyyət və Turizm İdarəsi Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Metodiki İşlərin Təşkili Şöbəsi 
ADR-nin banilərindən biri Məmmədəmin Rəsulzadənin anadan olmasının 130 illiyi münasibəti ilə metodiki vəsait. Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz. 2014 Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 2014-cü ilin yanvar ayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən biri, Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 130 illiyi tamam olur. Xalqımızın müstəqillik idealının gerçəkləşdirilməsində, Azərbaycanın tarixi dövlətçilik ənənələri zəminində milli dövlət quruluşunun dirçəldilməsində, milli istiqlal ideyalarının geniş yayılmasında böyük xidmətlər göstərmiş və siyasi publisistikası ilə ədəbi-ictimai fikir tariximizə layiqli töhfələr vermiş görkəmli ictimai-siyasi xadim Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsini təmin etmək məqsədilə, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram: 1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və digər aidiyyəti qurumlarla birlikdə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər planını hazırlayıb həyata keçirsin. 2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin. İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 22 noyabr 2013-cü  
Od ürəkli, od nəfəsli diyarımsan. Ocağına canım qurban, Azərbaycan! Əzilsən də əyilməyən vüqarımsan Bu canına canım qurban, Azərbaycan! Savaşlardan alnıaçıq çıxan zaman Tarixlərə bağışladın neçə qurban. Hər qonşuda bir parçası əsir qalan Torpağına canım qurban, Azərbaycan! Neçə gizli sərvət yatır qucağında Neçə ölkə od aparır ocağından. Azadlığın al rəmzi var bayrağında Bayrağına canım qurban, Azərbaycan! Başım üstə məğrur-məğrur dalğalanan Bayrağına canım qurban, Azərbaycan! Ruhuma büt, cismim üçün vətən olan Torpağına canım qurban, Azərbaycan! Ey Azərbaycan Türk Gəncliyi, sənin öhdəndə böyük bir vəzifə var, səndən əvvəlki nəsil yoxdan bir bayraq, müqəddəs bir ideal rəmzi yaratdı, onu min əziyyətlə yüksəldərək dedi ki: Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz. Əlbətdə sən onun ümidini qırmayacaq, bu gün parlament binası üzərindən Azərbaycan türklərinin yanıqlı nəğmələrinə mövzu olmuş, ürəklərinə enmiş bu şanlı bayrağı o binanın üzərinə dikəldəcək, bu müqəddəs yolda ya qalib gələcəksən və ya şəhid olacaqsan. M.Ə. Rəsulzadə Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının və təkcə türk ellərindən deyil, bütün İslam aləmində ilk respublika üsul - idarəsi olan Azərbaycan Demokratik Respublikasının təməl daşını qoyan, sonralar ömür yolu, həyatı zəngin və keşməkeşli hadisələrlə dolu bir dastana çevrilən xalqımızın ölümsüz lideri Məmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində anadan olmuşdur. Din xadimi olan atası oğlunu məşhur pedaqoq Sultan Məcid Qənizadənin müdir olduğu ikinci "Rus-müsəlman" məktəbinə qoymuş, buranı bitirdikdən sonra M.Ə.Rəsulzadə öz təhsilini Bakı texniki məktəbində, rus dilində davam etdirmişdir. Azərbaycanın milli istiqlal hərəkatının təkcə türk ellərində deyil, bütün islam aləmində ilk respublika üsul-idarəsi olan Azərbaycan Demokratik Respublikasının təməl daşını qoyan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin inqilabi fəaliyyətinin ilk illəri də məhz bu dövrə təsadüf edir. 1902-ci ildə on yeddi yaşında olan M.Ə.Rəsulzadə "Müsəlman gənclik təşkilatı"nı yaratmışdır. Bu, XX ci əsrdə Azərbaycanda rus müstəmləkə üsul-idarəsinə qarşı gizli mübarizə aparan ilk siyasi təşkilat idi. 1904-cü ilin axırlarında "Müsəlman demokratik Müsavat" cəmiyyəti" nin əsasında RSDFP-nin Bakı komitəsinin nəzdində "Müsəlman sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatı" yaradılmışdır. Bu təşkilatın baniləri Mir Həsən Mövsümov, Məmməd Həsən Hacınski və Məmməd Əmin Rəsulzadə olmuşlar. Məşədi Əzizbəyov, Nəriman Nərimanov, S.M.Əfəndiyev və başqa inqilabçılar da 1905-ci ildən bu təşkilatın üzvü idilər. Təşkilatın "Hümmət" adlı qəzeti də nəşr edilmişdir. 1904-1905-ci illər arası cəmi 6 nömrə buraxmış qəzetin əsas naşirlərindən biri də M.Ə.Rəsulzadə olmuşdur.Qəzet öz nəşrini dayandırdıqdan sonra 1906-cı ilin dekabrından "Təkamül" adı ilə çıxmağa başlamışdır. Həmin illərdə Bakı neft mədənlərində və Azərbaycanın qəzalarına ana dilində inqilabi qəzet və intibahnamələrin göndərilməsi bilavasitə M.Ə.Rəsulzadənin adı ilə bağlıdır.1908 -ci ilin axırında M.Ə.Rəsulzadə çar üsul-idarəsi tərəfindən onun həbs olunması təhlükəsi ilə əlaqədar olaraq Bakını tərk edərək İrana yola düşür. M.Ə.Rəsulzadə Təbrizdə xalqımızın Milli Qəhrəmanı Səttarxanla və onun silahdaşları ilə görüşür. Cənubi Azərbaycanın şəhər və kəndlərini gəzir, öz doğma xalqının acınacaqlı vəziyyətini yaxından müşahidə edir. Bu müşahidələr sonralar M.Ə.Rəsulzadənin ədəbi yaradıcılığında təsirsiz qalmır. Məmməd Əmin Rəsulzadə Avropa təhsili görmüş bir qrup İran ziyalısı ilə birlikdə 1910-cu ilin sentyabr ayında İran demokrat partiyasının əsasını qoyur. O, "İrane Nou" və "İrane Ahat" qəzetlərinin baş redaktoru olur. 1909-cu il avqustun 24-də fəaliyyətə başlayan gündəlik və müstəqil "İrane Nou" 2-3 min nüsxə ilə İranın ən böyük qəzeti oldu. 1910-cu ilin yayında bağlansa da, payızda, oktyabrın 26-da artıq Demokrat partiyanın orqanı kimi fəaliyyətini bərpa etdi. Həmin qəzetlərdə M.Ə.Rəsulzadənin çoxlu məqalələri, şeir və publisistik yazıları çap olunmuşdur. O, öz qələmi ilə İranda Avropa tipli jurnalist sənətinin əsasını qoymuşdur. Sonralar Seyid Həsən Tağızadə, M.Ə.Rəsulzadənin xatirəsinə həsr etdiyi nekroloqda yazacaq:"Modern Avropa qəzet formasını ilk dəfə İrana gətirən M.Ə.Rəsulzadə olmuşdur". M.Ə.Rəsulzadə Tehranda 1910-cu ildə fars dilində "Tənqidi-firqeyi-etidaliyyun" adlı kitabını çap etdirmişdir. 1911 -ci ildə isə Ərdəbildə müəllifin farsca "Səadəti-bəşər" adlı kitabı nəşr olunmuşdur. M başlayan "Türk yurdu” jurnalının fəal yazarlarından biri olmuşdur. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Türkiyədə nəşr etdirdiyi Azərbaycan qəzeti. 1 1917 ilin aprelində Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının qurultayı çağırıldı. Qurultay M.Ə.Rəsulzadənin təklifi ilə Rusiyanı federativ şəkildə təşkil etmək haqqında qərar çıxardı. Bu qurultayda "Azərbaycan qayəsi" məsələsi yenidən ortalığa atıldı. Həmin ilin mayında maarifpərvər Azərbaycan varlılarından Şəmsi Əsədullayevin Moskva müsəlman xeyriyyə cəmiyyətinə bağışladığı əzəmətli binada Rusiya müsəlmanlarının qurultayı açıldı. M.Ə.Rəsulzadə Rusiyanı federativ M.Ə. Rəsulzadənin nəşr etdirdiyi “Odlar yurdu” dərgisi. şəkildə qurmaq haqqında məruzə ilə çıxış etdi. Qurultay Əsədullayevin Moskva müsəlman xeyriyyə cəmiyyətinə bağışladığı əzəmətli binada Rusiya müsəlmanlarının qurultayı açıldı. M.Ə.Rəsulzadə Rusiyanı federativ şəkildə qurmaq haqqında məruzə ilə çıxış etdi. Qurultay səs çoxluğu ilə M.Ə.Rəsulzadənin "Türk-tatarlığı, Türküstan, Qazaxıstan, Başqırdıstan və Azərbaycan-Dağıstan kimi bir neçə muxtariyyətlərdən ibarət olacaq gələcək Rusiyanı federativ şəkildə qurmaq" barəsində təklifini qəbul etdi. Bu dövrdə M.Ə.Rəsulzadə özünün "Cəmaət idarəsi" və "Bizə hansı hökümət faydalıdır?" kitablarını çap etdirmişdir. Onun Moskva müsəlman qurulutayında etdiyi məruzə Əhməd Salikovun çıxışı ilə birlikdə "Şəkli idarə haqqında iki baxış" adı altında çap olunmuşdur. May ayında M.Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə "Qardaş köməyi" jurnalı çap olundu, ancaq jurnalın bircə nömrəsi çıxdı. 1917-ci il iyunun ikinci yarısında "Müsəlman demokratik Müsavat partiyası" ilə "Türk Ədəm Mərkəziyyət partiyası" birləşib, "Türk Ədəm Mərkəziyyət partiyası "Müsavat" adı altında çıxış etməyə başladı. Onun şöbələri nəinki Azərbaycanın bütün qəzalarında, Rusiyanın Həştərxan,Stavropol şəhərlərində, Ukraynanın, Gürcüstanın və Ermənistanın paytaxtlarında, Türküstanın mərkəzi Daşkənddə, Cənubi Azərbaycanın mərkəzi Təbrizdə İranın Gilan vilayətinin mərkəzi Rəştdə və Türkiyənin paytaxtı İstanbulda təşkil olundu. 1917 ci il oktyabrın 26-dan 31-ə qədər 500 nümayəndənin iştirakı ilə Bakıda təntənəli surətdə keçirilən Müsavatın birinci qurulutayında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Mərkəzi Komitənin sədri seçilmişdir. Bu qurultaydan sonra Bakıda və Azərbaycanın bütün qəzalarında"Azərbaycana muxtariyyət" şüarı altında milli hərəkat başlandı. Bu hərəkat həmin dövr tarixinə Milli Azərbaycan hərəkatı kimi daxil olmuşdur. 1917-ci ilin payızında M.Ə.Rəsulzadə Rusiya parlamentinə Azərbaycan və Türküstandan millət vəkili seçilmişdir. 1918-ci il mayın 26-da Zaqafqaziya seymi daxili fraksiyaların çəkişmələri nəticəsində ləğv olundu. Həmin ayın 27-də seymin müsəlman fraksiyasına daxil olan müxtəlif partiyaların üzvlərindən ibarət olan Azərbaycan milli şürası yarandı. Səs çoxluğu ilə M.Ə.Rəsulzadə milli şüranın sədri seçildi. 1918-ci il mayın 28-də bütün ölkələrin radio stansiyaları və qəzetləri Azərbaycan istiqlaliyyətinin elan olunmasını dünyaya yaydılar. Bu o demək idi ki, Azərbaycan xalqı öz varlığını, bir xalq kimi mövcudluğunu bütün bəşəriyyətə çatdırır və milli dövlətinin qurduğunu tam şəkildə bəyan edirdi. Fətəlixan İsgəndər oğlu Xoyskinin başçılığı ilə Azərbaycan Demokratik Respublikası hökuməti təşkil olundu. May ayının 30 da Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri Fətəlixan Xoyski dünyanın siyasi mərkəzlərinin siyasi işlər nazirliyinə radioqramla xəbər verir: Gürcüstan çıxandan sonra Federativ Zaqafqaziya Respublikası dağıldığı üçün Azərbaycan milli şurası 1918 ci ilin mayın 28 Azərbaycan Müstəqilliyini elan etmişdir. Mənim hökumətimin müvəqqəti məskəni Yelizavetpol(Gəncə) şəhəridir. Bu, müstəqil Azərbaycanın bütün dünyaya yayılan ilk bəyanatı, ilk sədası idi. 1918 ci il iyunun 16 da yeni hökumət Gəncəyə köçdü və onun ilk addımlarından biri də bu oldu ki, qədim Gəncənin 1804-cü ildən Yelizabetpol olmuş tarixi adı qaytarıld. Azadləıq yolu heç də hamar deyildi. Bolşevik-erməni birləşmələri Bakıdan üzü bəri şəhər və kəndləri dağıda-dağıda gəlirdi. Məmmədəmin Rəsulzadə deyirdi: “Böylə bir təhlükə qarşısında milləti müdafiə edəcək yalnız bir Gəncə qalmışdır”. Beləliklə, Azərbaycan xalqı nəinki türk xalqları arasında, həmçinin, bütün islam şərqi aləmində ilk dəfə olaraq respublika qurdu. Azərbaycan xalqı qarşısında ancaq müstəmləkədən azad olub, öz müstəqil milli dövlətini yaratmaq məsələsi dayanırdı ki, edilən bütün ədalətsizliklər sona çatsın. Bu çətin vəzifəni M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərliyi altında qabaqcıl Azərbaycan ziyalıları o dövrdə öz üzərlərinə götürdülər. 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin təntənəli açılışında M.Ə.Rəsulzadə demişdir:“Biz o zaman bizim üçün ən yaxşı məsələni – Azərbaycan muxtariyyətini müdafiə edirdik, biz onda sağ və sol tərəfdən amansız tənqidə məruz qalmışdıq. Sağdan bizə deyirdilər ki, azərbaycanlılıq şüarı ilə siz müsəlmanları parçalayırsınız, türkçülük bayrağı qaldırmaqla – Allah yıxsın – siz İslamın əsasını sarsıdırsınız Soldan isə bizi məzəmmət edirdilər ki, Azərbaycan muxtariyyətini tələb edərək biz vahid demokratik cəbhəni yarırıq. Buna baxmayaraq Müsavat partiyası birinci olaraq Azərbaycanın müstəqilliyi bayrağını yüksəyə qaldırmışdır." Beləliklə, müsəlman partiyaları arasında Azərbaycan ideyasında fikir ayrılığı yoxdur. M.Ə Rəsulzadə yoldaşları ilə Xalqın şüurunda Azərbaycan ideyası artıq möhkəmlənmişdir. Cümhuriyyətin Gəncə səhifələri daha bir sıra mühüm hadisələrlə əlamətdardır. Məhz Gəncədə Azərbaycan dili dövlət dili elan olundu. Məhz Gəncədə ilk dəfə üç rəngli, aylı-ulduzlu bayrağımız ucaldı, məhz Gəncədə Üzeyir Hacıbəyovun redaktorluğu ilə “Azərbaycan” qəzeti nəşrə başladı. Gəncəninn öz ulu adı özünə qaytarıldı. Məhz Gəncədə Qaryagin qəzası Cəbrayıl adlandırıldı, Ağdaşa şəhər statusu verildi. Əhalinin 1918 ci il tarixli teleqramındakı arzusu nəzərə alınaraq Zaqatala dairəsi Azərbaycan Cümhuriyyətinin tərkibinə daxil edildi. Beləcə Gəncə torpağında dirçəlib güc-qüdrət toplayan Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti 1918 ci ilin sentyabr ayının 15 də real bir qüvvə kimi Bakıya köçdü. Bakı Dövlət Universitetinin yaranması da M.Ə.Rəsulzadənin adı ilə bağlıdır. Bu məsələ ətrafında o,bir neçə dəfə Azərbaycan parlamentində çıxış etmiş və Universitetin açılmasını qəti tələb etmişdir. Universitetin ilk rektoru olmuş professor V.İ. Razumovski 1922-ci ildə çap etdirdiyi "Bakı şəhərində universitetin əsasının qoyulması" adlı xatirə oçerkində yazır: "M.Ə.Rəsulzadənin sayəsində, onun gücü, maarifçilik köməyi ilə "Müsavat" partiyasında universitetin açıq və gizli düşmənləri partiyanın qərarına tabe olmağa məcbur olmuşlar. Biz öz tərəfimizdə artıq iki partiyaya malik idik "Müsavat" və sosialistlər, bu da parlamentdə çoxluğu təmin edirdi". 1920 ci ilin mart ayında Bakıda rus dilində çapdan çıxmış, "1920-ci il üçün Azərbaycan respublikasının təqvim-ünvanında" qeyd edilib ki, M.Ə.Rəsulzadə BDU nun Tarixi-filologiya fakültəsində "Osmanlı ədəbiyyatı tarixindən" dərs demişdir.O, burjua xadimi kimi onu damlamağa çalışanlara cavab olaraq yazırdı ki, "Mən kasıbçılığın üzündən ali təhsil də ala bilməmişəm, öz pulu ilə Rusiyada və Qərbi avropada təhsil alıb və bu gün özünü bolşevik kimi qələmə verən sizləri nə adlandırmaq olar". Azərbaycan istiqlalının ildönümü ilə əlaqədar olaraq 1919-cu ildə Bakıda bircə nömrəsi çap olunmuş, lakin geniş oxucu kütləsinə çatdırılmamış "İstiqlal" jurnalında M.Ə.Rəsulzadənin "Azərbaycan respublikası" adlı əsəri işıq üzü görmüşdür
Əsrimizin əvvəllərindən başlayaraq 1907-ci ilin axırlarına qədər Bakıda inqilabi fəaliyyət göstərən İ.Stalin ilə M.Ə.Rəsulzadənin tanışlığı olmuşdur. İstanbulda çıxan "Dünya" qəzetindəki M.Ə.Rəsulzadənin "Stalin ilə inqilab" adlı silsilə xatirə-məqaləsinə görə hələ 1905-ci ildə Balaxanı neft mədənlərində varlılar Stalini fəhlələri tətilə dəvət etdiyi üçün neft quyusuna atmaq istəmişlər, ancaq M.Ə.Rəsulzadə onu ölümdən qurtararaq qaçırılmasının da təşkilatçısı olmuşdur. 1920-ci ilin aprel hadisələrindən sonra M.Ə. Rəsulzadə Lahıcda həbs olundu. Onun tutulması xəbəri həmin ilin noyabrın əvvələrində Vladiqafqaz (indiki Orjinikidze) şəhərində olan İ.V. Stalinə çatdırıldı. Stalin heç kəsə xəbər vermədən Bakıya gələrək XI Ordunun xüsusi şöbəsinin rəisi V.Pankratova RSFSR-i Millətlər Komissarlığı adından göstəriş verir və özü şəxsən həbsxanaya gedib M.Ə.Rəsulzadəni azad edir. Bununla İ.V.Stalin 1905-ci ildə onu ölümdən qurtaran M.Ə.Rəsulzadə qarşısında öz tarixi vicdan borcunu yerinə yetirdi. O, M.Ə.Rəsulzadəni özü ilə birlikdə Moskvaya apardı və RSFSR Millətlər Komissarlığında mətbuat müvəkkili vəzifəsinə təyin etdi. M.Ə.Rəsulzadə RSFSR Millətlər Komissarlığına tabe olan Moskva Şərqşünaslıq (keçmiş Lazarev) İnstitutunda da fars dilində dərs demişdir. RSFSR Millətlər Komissarlığının orqanı olan "Novıy Vostok" jurnalının 1922-ci il 1-ci nömrəsində xəbər verilir ki, jurnalın 2-ci nömrəsində M.Ə.Rəsulzadənin "Qədim İranın kommunistləri" adlı məqaləsi çap olunacaq. Ancaq saydakı xəbərə baxmayaraq, bu məqalə çap edilməmişdir. Məzdəkizm hərəkatından bəhs edən bu məqalə çox yəqin ki, M.Ə.Rəsulzadənin mühacirətə getməsi ilə izah etmək olar. M.Ə.Rəsulzadənin xaricə getməsinin düzgün təfsilatı onun vəfatı münasibəti ilə məşhur Azərbaycan ədəbiyyatşünası, Türkiyədə vəfat etmiş Əbdülvahav Yurdsevərin xatirə yazısında öz əksini tapmışdır. O yazır: “Müsavat” partiyasının gizli mərkəzi komitəsinin ən mühüm təşəbbüslərindən biri M.Ə.Rəsulzadəni Moskvadan qaçırmaq olmuşdur. Əvvəlcə bir yoldaş vasitəsilə, sonra isə sabiq Parlament üzvü, mərhum Rəhimbəy Vəkilovu və Bakı əsgəri təşkilatının rəisi, şəhid yoldaşımız doktor Dadaş Həsənzadəni bir qədər pul ilə Moskvaya göndərmək surətilə M.Ə.Rəsulzadə ilə təmasda olmuşlar. Məmməd Əmin Rəsulzadəyə təklif olunmuşdur ki, elmi-tədqiqat adı ilə Leninqrada getsin. Onun oradan rəhmətlik tatar maarifçilərindən Musa Cərurullah Bigiyevin (1875-1949) müyəssər yardımı ilə və qayıqla Fin körfəzi üzərindən üzərək Finlandiyaya qaçırılması təmin edilmişdir çıxardığı “İstiklal" dərgisi M.Ə.Rəsulzadə ədəbi yaradıcılığa da bu illərdə başlamış, "Müxəmməs" adlı ilk əsəri “Şərqi rus qəzetində” çap olunmuşdur. Ə.Rəsulzadənin Əlibəy Hüseynzadənin redaktor olduğu “Fyuzat” həmçinin Əhmədbəy Ağayevin redaktorluğu ilə çıxan "İrşad" və "Tərəqqi" qəzetlərində müxtəlif mövzularda məqalələri və şeirləri çap olunmuşdur. Müəyyən müddət o “İrşad” qəzetinin müvəqqəti redaktoru da olmuşdur. 1907-ci ildə çapdan çıxmış gələcəyin böyük bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun "Türk-rus və rus-türk lüğəti" kitabının naşiri M.Ə.Rəsulzadə olmuşdur. Yenə də həmin ildə o, A.Blyumun "Fəhlə sinfinə hansı azadlıq lazımdır (Xalq nümayəndəliyi haqqında)" kitabını Azərbaycan dilinə təcümə edib və "Təkamül" qəzeti redaksiyası adından Orucov qardaşlarının mətbəəsində çap etdirmişdir. 1908 ci il dekabrın 5-də M.Ə. Rəsulzadənin "Qaranlıqda işıqlar" pyesi tamaşaya qoyuldu. Pyesin ana xəttini milli oyanış və istiqlal hərəkatının təbliği təşkil edirdi. O, özünün bu əsəri ilə "Azərbaycana muxtariyyət" şüarı fikrini yaymağa başlamışdır. Onun bu pyesi Azərbaycanda milli-istiqlal hərəkatı ilə tam bağlı olan ilk dram əsəridir. Bu əsərdən başqa M.Ə.Rəsulzadənin həmin ildə yazdığı "Nagəhan bəla" adlı pyesi də vardır. M.Ə.Rəsulzadə Türkiyədə olarkən "Yeni lisançılar və türkçülər" məqaləsini, Təbriz həyatından bəhs edən "Bir xan" adlı kiçik hekayəsini, "Dil ictimai bir əməldir" yazısını "Şəlalə" jurnalında çap etdirir. Sonuncu məqalədə o, Azərbaycan türkcəsini göz bəbəyi kimi qorumağı xalqının qarşısında ən mühüm problem kimi qaldırır. Bundan başqa o proletar ədibi M.Qorkinin "Ana" əsərindən bir parçanı Azərbaycan dilinə çevirib çap etdirir. Bu tərcümənin o illərdə Azərbaycan ədəbiyyatına müəyyən təsirini də inkar etmək olmaz. 1914 cü il sentyabrın 16-da şair, yazıçı və jurnalist Əlabbas Müznimin redaktorluğu ilə ayda iki dəfə nəşr edilən ədəbi-ictimai, iqtisadi, tarixi və siyasi jurnal olan "Dirilik"-in birinci nömrəsi çapdan çıxdı. M.Ə. Rəsulzadənin "Dirilik nədir?" adlı baş məqaləsi jurnalın ideya istiqamətini müəyyənləşdirirdi və xalqımızı milli oyanışa çağırırdı. O,bu jurnalın səhifələrində çap etdirdiyi "Milli dirilik" başlığı altındakı baş məqalələrdə "Azərbaycan qayəsini" yayırdı Mirzə Davud 1927-ci ildə Tiflisdə, rus dilində çap olunmuş "Müsavat" partiyası keçmişdə və bu gün" adlı kitabında yazır ki, guya 1917-ci ilə qədər Rəsulzadə üçün Qafqazın tərkibində Azərbaycanın mövcud olması ideyası yox idi. Azərbaycan adı altında o vaxt ancaq “İran Azərbaycanı başa düşülürdü". Bu fikir özü-özülüyündə yanlış idi, Çünki Rəsulzadə 1911-ci ildə İstanbulda "Türk yurdu" jurnalında çap etdirdiyi "İran türkləri" məqaləsində Azərbaycan anlayışının həmçinin Qafqaz hissəsinə də aid olmasını qeyd etmişdir. Onun "MAR", "MAR-zadə", "M.R-zadə", "Haman", "Sosialist" və s. kimi gizli imzalarla xeyli məqalələri müxtəlif dövrü mətbuatın səhifələrində çap olunmuşdur.
1923-ci ildə İstanbulda M. Ə. Rəsulzadənin "Azərbaycan respublikasının keçmişi, təşəkkülü və indiki vəziyyəti" kitabı çap edilir. "Əsrimizin səyavuşu", "İstiqlal məfkurəsi və gənclik" kitabları çap edilir. 1923-1927-ci illərdə onun redaktorluğu ilə İstanbulda "Yeni Qafqasya" jurnalı nəşrə başlayır, ancaq Moskvanın tələbi ilə kamalist hökümət jurnalı bağlayır və Rəsulzadə Avropaya getməyə məcbur olur, Varşava və Berlində yaşayır. M.Ə.Rəsulzadə 1928-ci ildə İstanbulda "İnqilabçı Sosializmin iflası və demokratiyanın gələcəyi", "Millət və Bolşevizm" və "Qafqasya türkləri" kimi əsərlərini çap etdirmişdir. Həmin ildə onun redaktorluğu ilə "Azəri türkü" (1928-1931), sonra isə "Odlu yurd" (1929-1930) jurnalları və həftəlik "Bildiriş" (1929-1931) qəzeti də nəşr edilməkdə idi. 1930-cu ildə M.Ə.Rəsulzadənin Parisdə fransız dilində "Azərbaycan və istiqlaliyyəti" və rus dilində "Qafqaz problemi ilə əlaqədar olaraq panturanizm" kitabları çap olundu. 1931-ci ildən M.Ə.Rəsulzadənin mühacirət dövrü avropa ölkələrində davam edir. Onun redaktorluğu ilə Berlində ayda üç dəfə nəşr edilən "İstiqlal" (1932-1934) qəzeti və "Qurtuluş" (1934-1938) jurnalı çap edilirdi.
1955 ci ilin martın 6-da Azərbaycan... Azərbaycan... Azərbaycan!" deyərək əbədiyyətə qovuşdu. Ankara radiosu martın 7-də saat 22:45-də sabiq Azərbaycan milli şürasının sədri M.Ə.Rəsulzadəni vəfat etdiyini təssüflə bildirdi. O, Ankarada Əsri məzarlığında dən olunub.
1902 “Müsəlman Gənclik Təşkilat”ını yaradıb. 1903 İlk məqaləsi "Şərqi-Rus" qəzetində çap edilib. 1903 “Azərbaycanlı Gənc İnqlabçılar Komitəsi ni qurub 1906 "Təkamül" proqramını yazıb. 1907 Siyasi fəaliyyətinə görə təqib olunub. 1908 İranda çalışıb ( 1908-1911) Səttərxan hərəkatın- da yaxından iştirak edib. 1910 İran Demokrat Partiyasını yaradıb. 1911 Rusiya səfirliyinin tələbi ilə İrandan qovulub. 1911-1913 İstanbul Türk Ocağında çalışıb və Əhməd bəy Əli oğlu, Əli bəy Hüseynzadə, Ziya Göyalp ilə birgə " Türk yurdu“dərgisində maraqlı məqalələrlə çıxış edib. 1913 Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi ilə bağlı verilən ümumi əfvdən sonra Bakıya qayıdıb və siyasi fəaliyyətlə məşğul olub. 1917 Müsavat partiyasının sədri olub. 1918 28-də Azərbaycan İstiqlal Bəyənnamısi elan olunandan sonra Azərbaycan Milli Şurasının sədri seçilib. ADR-i ( Azərbaycan demokratik Respublikası – Müsəlman Şərinqdə ilk demokratik dövlət) qurub. 1919 Bakı Dövlət Universiteti yaradıb və burada Osmanlı Ədəbiyyatı Tarixindən dərs deyib. 1920 27 aprel işğalından sonra həbs edilib, Moskvaya aparılıb, bir müddət orada yaşayıb, az sonra Müsavat partiyasının tapşırığı ilə Leninqrada gedərək, oradan Finlandiya daha sonra Türkiyə ərazisinə keçib. 1922 Mühacirət həyatı yaşayıb. Müxtəlif illərdə Türkiyədə Almaniyada, Ruminiyada Azərərbay- canın istiqlalı uğrunda mübarizəsini davam etdirib.
1923 İstanbula qayıdıb. 1937 Sovet rejimi oğlu Rəsulu güllələyib, ailəsini Qazaxıstana sürgün edib. 1938 Polşada (1938-1940); 1940 Rumuniyada olub (1940-1943) 1947 Ankaraya qayıdıb 1952 Ankarada "Azərbaycan" dərgisini yaradıb. 1955 Mart ayının 6-da Ankarada dünyasını dəyişib və Ankara Əsri qəbiristanlığında dəfn edilib.
M.Ə. Rəsulzadənin yubileyi ilə əlaqədar olaraq kitabxanalar da müxtəlif formada tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Bu tədbirlərə kitab sərgiləri, dəyirmi masalar, şeir gecələri, mövzu gecələri, ədəbi-bədii gecələr, söhbətlər və s. daxildir . İlk növbədə kitabxanalarda yubileylə bağlı sərgi tərtib olunması vacibdir.
1. Başlıq: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə - 130 2. M.Ə. Rəsulzadənin şəkli 3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensklopediyası I cild “Lider Nəşruyyat”, Bakı-2004, 439 səh. 4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensklopediyası, “Lider Nəşriyyat”, Bakı-2005, 469 səh. 5. Azər Almas. “Azərbaycan”da M.Ə. Rəsulzadə (ədəbi düşüncələr. Bakı, Azərnəşr, 2003, 53 səh. 276 səh. 6. Hüseyn Baykara. Azərbaycan İstiqlal Mübarizəsi tarixi. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı 1992, 276 s. 7. Hacıyeva M. Ədəbi düşüncələr Bakı, 2003, 252 səh. 8. Hacı Hacıyev. İstiqlalın Əzablı Yolu. Bakı, Azərbaycan Yurnalistlər İttifaqı, 1991, 32 səh. 9. M.Ə. Rəsulzadə. Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı “Elm” 1990, 116 səh. 10. Lətif Şüküroğlu Cümhuriyyət hökuməti represiya məngənəsində Bakı, “Şirvannəşr”, 2000, 294 səh. 11. Yaqublu H. Məmməd Əmin Rəsulzadə Bakı, “Gənclik”, 1991,308 səh. Dövrü mətbuat: 12. Dünyaminqızı Qərənfil. O, həm də ədəbiyyatşünas alim idi // Kaspi.- 2013.- 25 may.- № 93.- s.22-23.- Azərbaycanın görkəmli dövlət və ictimai xadimi, dahi mütəfəkkiri, siyasətçi və publisist M.Ə. Rəsulzadə haqqında 13. Dünyamalıqızı Qərənfil. Amalına və əməlinə sadiq insan: Milli müstəqilliyimizin istiqlalımızın bayraqdarı //Kaspi.-2013.- 31 yanvar.- N17.- s 12. 14. Əliyev Əlvan. Yad olunmaq səadəti //Gəncəbasar.- 2012.- 22 yanvar- 5 fevral.- N 27-28.- s. 2. 15. Hüseynov Şirməmməd. Məmməd Əmin. Rəsulzadə // 525-ci qəzet.- 2012.- 20 yanvar.- n.-11 s.26-27.
Bolşevik istilasından sonra qürbət ellərdə. //Azadlıq.- 2012.-28 dekabr.- N 303.- s.14.- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən biri M.Ə. Rəsulzadə haqqında
“Milli şüur toxumları səpildi, İslatdı torpağı axan qızıl qan. Bu əkilən sabahkı bir baharda, Əlbət bitər yeni bir Azərbaycan. Şiddətliysə əyər mövsümün qışı, Yeni bahar demək parlaq olacaq. Verdiyimiz qurbanların bahası Bizə yalnız hürriyyətlə dolacaq.” M.Ə. Rəsulzadə “İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal”
“1918-ci ildə yaranmış ilk Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti tariximizin parlaq səhifəsidir” Heydər Əliyev “Tarix dəfələrlə sübut etmişdir ki, xalqın əvəzsiz milli sərvəti olan müstəqilliyin qorunması, onun əldə edilməsindən qat-qat ağır və mürəkkəb vəzifədir” Heydər Əliyev Kitabxanalarda çox sayda oxucunu əhatə edən maraqlı tədbirlərdən biri də ədəbi-bədii gecədir. “Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz” adlı ədəbi-bədii gecənin ssenarisini sizə təqdim edirik: Tədbir Azərbaycanın Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlanır. Aparıcı səhnəyə daxil olur və tədbir iştirakçılarını salamlayır . Hörmətli tədbir iştirakçıları və qonaqlar Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının öncüllərindən biri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bu il yanvarın 31-də anadan olmasının 130 illiyi tamam olur. M.Ə.Rəsulzadə həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin təməl daşlarını qoyanlardan biridir. Azərbaycan dövləti və Azərbaycan xalqı vətənimizin azadlığı və istiqlaliyyəti yolunda fədakarlıq göstərmiş insanları heç vaxt unutmur, belə şəxslərin adları həmişə uca tutulur, yubileyləri geniş qeyd olunur. M.Ə. Rəsulzadə bütün həyatı boyu Azərbaycanın müstəqilliyi, azadlığı və xalqının, millətinin xoşbəxtliyi uğrunda çalışmışdır. Azərbaycan respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları M.Ə. Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır. Biz də bu sərəncama əsasən bütün il boyu şöbə və filiallarımızda yubiley tədbirlərinin keçirilməsini nəzərdə tutmuşuq. Keçiriləcək tədbirlərdə sizi də fəal olmağa çağırırıq. Aparıcı: Sözü Gəncə şəhər Mədəniyyət və Turizm idarəsini baş inspektoru Bəxtiyar Muradova verək. Aparıcı: Beş saylı orta məktəbin IX-cu sinif şagirdi Günay Əsədova C. Cabbarlının Azərbaycan bayrağına şeirini söyləyəcək. Kölgəsində ay əyilib bir gözəli qucmada, Qucaşaraq sevdiyilə yüksəklərə uçmada Şu görünüş bir ananın şəfqətinə oxşayor. Düşündükcə zövqlərimi, vicdanımı oxşayor. Bu ay, ulduz, boyaların qurultayı nə demək? Bircə böylə söyləmək! Bu göy boya Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı, Bir türk oğlu olmalı! Yaşıl boya islamlığın sarsılmayan imanı,ürəklərə dolmalı. Şu al boya azadlığın,təcəddüdün fərmanı Mədəniyyət bulmalı. Səkkiz uclu şu ulduz da səkkiz hərfli od yurdu Əsarətin gecəsindən fürsət bulmuş quş kibi, Şəhərlərə uçmuşdur. Şu hilal da türk bilgisi,düzgün sevda nişanı, Yurdumuzu qucmuşdur! Allah əməllərim edib şu bayrağı intiqal, Bir ad almış: İstiqlal! Ürəyimdə bir dilək var, o da doğru kəsilsin, O gün olsun bir göy bayraq Turan üstə alışsın. Tədbirin bu yerində şəhər beş saylı müsiqi məktəbinin muğam şöbəsinin şagirdi Əli Əsgərovun ifasında “Azərbaycan”mahnısını dinləyək. Aparıcı: "Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz!" bu cümlə hər bir Azərbaycanlıya tanışdır. Bu fikir istər xalqımız, istərsə də milli dövlətçilik məfkurəmiz üçün bir mayak rolunu oynamışdır. Dünyanın hər bir yanına səpələnmiş azərbaycanlılar bu kalamı duyduqda şübhəsiz ki, ilk növbədə M.Ə. Rəsulzadəni və Azərbaycan milli bayrağını xatırlayırlar. II Oxucu: Türküstan elləri öpüb alnını, Söyləyir dərdini sana , bayrağım! Üç rəngli əksini Quzğun dənizdən, Ərmağan yolla sən yara, bayrağım! I Oxucu: Köksümdə tufanlar gəldim irəli, Öpdüm kölgən düşən mübarək yeri. Allahın yildızı, o gözəl pəri, Sığınmış qoynunda aya, bayrağım! Aparıcı: Çıxış üçün sözü GDU nin tarix kafedrasının baş müəllimi Yahya Süleymanova verək...
Sözü musiqiyə verək: “Azərbaycan əsgəri” mahnısını dinləyək...
“Azərbaycan” şeirini Ölməz Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini Azərbaycan oxusun!!! Azərbaycan oxusun!! II Oxucu: Torpağına can demişəm, Suyuna mərcan demişəm, Canımı qurban demişəm, Canım-gözüm, gözüm-canım, Azərbaycanım! Can,can,can Azərbaycan! Gəlib qızıl vaxtın sənin, Açılıbdır baxtın sənin, Gəncəm taxtın, tacın sənin Canım-gözüm, gözüm-canım, Azərbaycanım! Can,can,can Azərbaycan! (Ə.Cavad) I Oxucu: El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam, məskənimsən. Anam, doğma Vətənimsən, Ayrılarmı könül candan? Azərbaycan! Azərbaycan! Mən bir uşaq, sən bir ana , Odur ki, bağlıyam sana . Hankı səmtə,hankı yana, Hey uçsam da yuvam sənsən Elim,günüm obam sənsən. (S.Vurğun) Aparıcı: Təbii sərvətləri talanmış, torpağında yadellilər at oynatmış, ikiyə bölünüb parçalanmış, ona mənliyini ifadə etməyə imkan verilməmişdir. Amma azadlıq elə bir sehirli məfhumdur ki, cazibəsinə düşən ona nail olana qədər rahatlıq tapa bilməz. “Bir gün azad yaşamaq yüz il əsarətdə qalmaqdan yaxşıdır” deyimi hər azərbaycanlının beynində, şüurunda kök saldıqca istiqlala gedən məsafə də azalmışdır. Həqiqətən də, xalqın milli şüurunda yaranmış inqilabın və ölkəni hərtərəfli bürümüş milli-azadlıq hərəkatının qanunauyğun nəticəsi olaraq 1918-1920 ci illərdə Azərbaycan bütün müsəlman şərqində ilk parlamentli, demokratik respublika formasında dünyəvi dövlət qurmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev öz çıxışlarında deyirdi: “Biz nadir bir irsin varisləriyik. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı bu irsə layiq olmağa çalışaraq yüksək mənəviyyatı olan ölkəmizin həm dünəninə, həm bu gününə, həm də gələcəyinə dərin bir məsuliyyət hissi ilə yanaşmalıdır”.
“Azərbaycan!” - deyiləndə ayağa dur ki, Füzülinin ürəyinə toxuna bilər. Aparıci: İndi qonaqlardan birinə söz verək. Aparıcı: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin çox gərgin, çətin ictimai-siyasi şəraitdə 23 ay müddət yaşamasına baxmayaraq nəsillərin yaddaşında tariximizin ən parlaq səhifəsi kimi qalacaqdır. Onu da qeyd etməliyik ki, 1991 ci ildə yenidən əldə etdiyimiz müstəqillik xalqımızın ötən əsrin əvvəllərində yaşadığı şərəfli tarixin şüurlarda yaratdığı milli oyanışın, azadlıq eşqinin bəhrəsi idi. Amma yenə də əldə edilən bu nailiyyətlər asanlıqla başa gəlmədi. Azadlıq yüzlərlə, minlərlə qurbanlar bahasına əldə olundu. Müstəqilliyimizin ilk illərində xalqımız çox ağır məşəqqətli illər yaşadı. Vətənimizdə gedən müharibə minlərlə vətəndaşımızın yurd-yuvalarından didərgin düşməsinə səbəb olmuşdur.
Müstəqillik bayramım, Dalğalanan bayrağım, Erməniyə elə dağ çək, Daşnakları sən dara çək, Qoy qalmasın məndə bir pək! Yubileyin yubansa da, Azərbaycan torpağında, Yerdə - göydə, səmasında Haqq, ədalət zəfər çalsın, Səhərlərə sülh tumu ək. Dərd – azar səndən qaçsın, Sevincin aşsın – daşsın, Xalqın xoşbəxt yaşasın. Aparıcı: Musiqiçilərin ifasında “Qarabağ” mahnısını dinləyək. Aparıcı: Məmməd Əmin Rəsulzadə son nəfəsinə qədər Azərbaycan istiqlalının yenidən doğacağına inamını itirmədi. Böyük fədainin azadlıq arzuları gec də olsa həqiqətə çevrildi. İyirminci yüzilliyin
Sitatlar
1. Müstəqil Azərbaycan dövləti günü-gündən möhkəmlənəcək, inkişaf edəcək və müstəqilliyini heç zaman əldən verməyəcək. 2. Tarix dəfələrlə sübut etmişdir ki, xalqın əvəzsiz milli sərvəti olan müstəqilliyin qorunması, onun əldə edilməsindən qat-qat ağır və mürəkkəb vəzifədir”. 3. Müstəqil Azərbaycan on ildir yaşayır və bundan sonra on illər də yaşayacaq, əbədiyyətə qədər yaşayacaqdır. 4. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Heydər Əliyev Ümumilli lider 5. İyirmi illik inkişaf yolumuzun ən parlaq nəticəsi ondan ibarətdir ki, bu gün Azərbaycan sözün əsl mənasında, artıq tam müstəqil ölkədir. İlham Əliyev. AzərbaycanRespublikasının Prezidenti 6. Bizim dövlətçilik tariximiz, dövlətçilik ənənələrimiz çox qədim və zəngindir. Ona görə də müstəqil dövlətimizi qurarkən biz dünya təcrübəsindən, ümumbəşəri dəyərlərdən bəhrələnməklə yanaşı öz dövlətçilik ənənələrimizə söykənmiş, ondan istifadə etmişik. Bu ənənələr bu gün Azərbaycanda yaşadılır, təkmilləşdirilir və inkişaf etdirilir. Seyfəddin Qəndilov Tarix elmləri doktoru, professor
Cavab: 18 oktyabr ölkəmizdə müstəqillik günü kim qeyd olunur. 2. Müstəqil Azərbaycan Dövləti nə vaxt yaradılmışdır? Cavab: Müstəqil Azərbaycan dövləti ilk dəfə 1918-ci il mayın 28-də yaradılmışdır. 3. Müstəqil Azərbaycan dövləti neçə ay yaşadı? Cavab: Müstəqil Azərbaycan dövləti təəssüf ki, cəmi 23 ay yaşadı. 4. Müstəqillik deyəndə nəyi başa düşürsünüz? Cavab: Müstəqillik deyəndə azadlıq, müstəqillik, suverenlik başa düşülür. 5. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin Dövlət Rəmzləri hansılardır? Cavab: Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin əsas dövlət atributları-Dövlət 10 bayrağı, Dövlət gerbi, Dövlət himni və Dövlət möhürüdür. 6. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı nəyin rəmzidir? Cavab: Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı Azərbaycan dövlətinin suverenliyinin rəmzidir. 7 . Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının üzərində hansı təsvirlər vardır? Cavab: Bayrağın ortasında ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz vardır. 8. Bayrağın üzərində hansı rənglər var və bu rənglər nəyi ifadə edir? Cavab: Azərbaycan bayrağının yuxarı hissəsində göy zolaq, aşağı hissəsində yaşıl zolaq, orta hissəsində isə qırmızı zolaq vardır. Bu rənglər ayrı-ayrılıqda hər biri bir məna ifadə edir. Mavi rəng-Azərbaycan xalqının türk mənşəli olmasını, türkçülük ideyası ilə bağlıdır. Qırmızı rəng-müasir cəmiyyət qurmaq, demokratiyanı inkişaf etdirmək, bir sözlə müasirləşməni ifadə edir. Yaşıl rəng-islam sivilizasiyasına, islam dininə mənsubluğu ifadə edir. 9. Azərbaycan Dövlət Himninin musiqisi və sözləri kimə aiddir? Cavab: Azərbaycan Dövlət Himninin musiqisi Üzeyir Hacıbəyov, sözləri Əhməd Cavada aiddir. 10. Dövlət bayrağı günü nə vaxtdan elan olunub? Cavab: 9 noyabr 2010-cu il. 7. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağının üzərində hansı təsvirlər vardır? Cavab: Bayrağın ortasında ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz vardır. 8. Bayrağın üzərində hansı rənglər var və bu rənglər nəyi ifadə edir? Cavab: Azərbaycan bayrağının yuxarı hissəsində göy zolaq, aşağı hissəsində yaşıl zolaq, orta hissəsində isə qırmızı zolaq vardır. Bu rənglər ayrı-ayrılıqda hər biri bir məna ifadə edir. Mavi rəng-Azərbaycan xalqının türk mənşəli olmasını, türkçülük ideyası ilə bağlıdır. Qırmızı rəng-müasir cəmiyyət qurmaq, demokratiyanı inkişaf etdirmək, bir sözlə müasirləşməni ifadə edir. Yaşıl rəng-islam sivilizasiyasına, islam dininə mənsubluğu ifadə edir. 9. Azərbaycan Dövlət Himninin musiqisi və sözləri kimə aiddir? Cavab: Azərbaycan Dövlət Himninin musiqisi Üzeyir Hacıbəyov, sözləri Əhməd Cavada aiddir. 10. Dövlət bayrağı günü nə vaxtdan elan olunub? Cavab: 9 noyabr 2010-cu il. Ədəbiyyat[redaktə] 
Həmçinin bax[redaktə]
İstinadlar[redaktə]
Xarici keçidlər[redaktə] Məqalə ilə əlaqəli digər Vikimedia səhifələri:
Kateqoriyalar:
Naviqasiya menyusu
Начало формы  
Конец формы
Keyfiyyətli səhifələr
Xüsusi Alətlər sandığı Başqa dillərdə
Yüklə 305,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
.Ə. Rəsulzadə çar Rusiyası tərəfindən daima təqiblərə məruz qalırdı. Bu təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün M.Ə.Rəsulzadə 1911-ci ilin may ayında İstanbula gedir. O,burada həmyerliləri Əlibəy Hüseynzadə və Əhmədbəy Ağayevlə görüşmüş və başqa görkəmli alimlərlə yaxınlıq etmişdir. M.Ə.Rəsulzadə "Gənc türklər" təşkilatına rəğbət bəsləmiş, "Türk ocağı" cəmiyyətində çalışmış və onun əsas orqanı olan, 1911-ci ilin noyabr ayından nəşrə 
913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi ilə əlaqədar ümumi əfv elan olundu və M.Ə.Rəsulzadə vətənə qayıda bildi.
Rəsulzadənin Türkiyədə
Rəsulzadənin Türkiyədə 
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 110
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəhbərləri 