Menkıbeleri Türkler'e nakletmeleri, yeni

MERİ B. YUSUF

Zeynüddîn Mer'î b. Yûsuf b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kermî (ö. 1033/1624)

Hanbelî âlimi.

Filistin'de Nablus yakınlarında bulunan Tûrkerm (Tûlkerm) köyünde doğdu. İlk öğ­renimini ve hıfzını burada tamamladı. İlim tahsili için önce Kudüs'e gitti, ardından Mısır'a geçerek Ezher'e girdi. Kudüs'te Muhammed b. Ahmed el-Merdâvîve Kadı Yahya b. Mûsâ b. Ahmed el-Haccâvîden fıkıh, Kahire'de Muhammed Hİcâzî b. Muhammed b. Abdullah el-Vâiz el-Ekrâvî el-Kalkaşendî, Şehâbeddin Ahmed b. Mu­hammed b. Ali el-Guneymî ve diğer bir­çok âlimden hadis, tefsir, fıkıh okuyarak icazet aldı. Öğretim faaliyetine Kur'an ve tefsir dersleri verdiği Ezher Camii'nde başladıktan sonra İbn Tolun Camii'nde Hanbelî fıkhı okuttu ve Sultan Hasan Ca­mii meşihatına tayin edildi. Son görevi sebebiyle halefi, tefsir ve Arap dili âlimi Burhâneddin İbrahim b. Muhammed b. îsâ el-Meymûnî eş-Şâfiî ile aralarında gerginlik yaşandığından Meymûnî göre­vine iade edildi. en-Nâdiretü'1-ğarîbe ve'l-vâkıcatü'I-cacîbe adlı risalesini bu olay hakkında kaleme aldığı, Meymûnî'nin de Mer'î hakkında risale yazdığı söy­lenir.

Bundan sonra ömrünü fetva vermek­le, ayrıca öğretim ve telifle geçiren Meri b. Yûsuf'un eserleri daha kendisi hayat­ta İken uzak beldelere yayıldı. Eğitimde ön planda olmasına rağmen kaynaklarda öğrencilerinden açıkça söz edilmez; an­cak biyografi kitaplarından yeğeni Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Yûsuf b. Ebû Bekir ile Mısır Kadısı Muhammed b. Mû­sâ b. Muhammed el-Cemmâzî el-Mâ!ikî ve Dımaşk Hanbelî müftüsü Abdülbâkİ b. Abdülkâdir'in ona talebelik yaptığı an­laşılmaktadır.

Mer'î b. Yûsuf koyu bir Hanbelî taraf­tarı olup fıkhî nakillere, hadisin incelikle­rine vâkıftı ve başka ilimlere dair geniş bilgi sahibiydi. Ayrıca çok verimli bir mü­ellif ve ictihadî bakış açısı olan bir fakihti. Selef akidesini ve usulünü benimser, bil­hassa eserlerinden etkilendiği Takıyyüd-din İbn Teymiyye'ye aşırı sevgi beslerdi. Bazı şiirleri ve hikmetli sözlerine Nefha-tü'r-reyhâne'öeyer verilmiştir ⁶⁷⁷Rebîülevvel 1033'te⁶⁷⁸ Kahire'­de vefat etti.

Eserleri.

Müellifin, çoğu risale türün­de yetmişten fazla çalışmasından bazıları şunlardır:

1. Bedfu'1-inşâ ve'ş-şıfât fi'l-mükâtebât ve'1-mürâselât. înşâ'ü Mercî diye tanınan eserin birçok baskısı yapılmıştır. ⁶⁷⁹

2. Ğâyetü'l-müntehâ fi'l-cemc beyne'l-îknâ1 ve'î-Mürıtehö. ⁶⁸⁰Haccâvî'nin el-İknâcı ile İbnü'n-Neccâr el-Fütûhî'nin Hanbelî fıkhına dair Müntehe'I-irâdât'm-dan geniş ölçüde istifade edilerek hazır­lanmıştır. 1026 (1617) ve 1O28'de( 1619) yazılan iki versiyonundan biri Necid'e, di­ğeri Şam'a gönderilmiştir. İbnü'l-İmâd'm "Kitâbü'l-Vekâle"ye, İsmail b. Abdülkerîm el-Cirâî'nin "Kitâbü'l-Vekâle"den "Kitâ-bü'n-Nikâh"a kadar gelebildiği eksik şerh­lerinden başka Mustafa es-Süyûtî, Me-tâlibü üli'n-nühâ fî şerhi Gayeti'l-müntehâ adıyla eseri başından sonuna kadar şerhetmiş.⁶⁸¹

Hasan b. Ömer eş-Şattî de kitap üzerine Minhatü mevle'1-feth fî tecridi zevd'i-di'1-Ğâye ve'ş-Şerh isminde bir haşiye yazmıştır I-VI, baskı yeri yok, 1380/1961. ⁶⁸²

3. Delîlü't-tâlibli-neyli'l-metâlib. 1019 (1610) yılında tamamlanan eser, İbnü'n-Neccâr el-Fütûhî'nin Müntehe'î-irâ-ddf'ının muhtasarı mahiyetinde olup Suu­di Arabistan'da yüksek öğretimde ders ki­tabı olarak okutulmaktadır ⁶⁸³. Eser üzerinde çeşitli şerh. ha­şiye ve nazım çalışmaları yapılmış olup bunlar arasında İbn Ebû Tağlib ile ⁶⁸⁴ İbn Duveyyân'ın ⁶⁸⁵ şerhleri anılabilir. İbn Duvey-yân ve İbn Ebû Tağlib'in şerhlerini Ali Ab-dülhamîd Baltacı ve M. Vehbî Süleyman el-Mu'temed fî fıkhi'1-îmâm Ahmed adıyla bir araya getirmişlerdir⁶⁸⁶

4. el-Kevâkibü'd-dürriy-ye fî menâkıbi'l-müctehid (eş-Şeyh) İbn Teymiyye. Şemseddin İbn Abdülhâ-dî, Ebû Hafs Sirâceddin Ömer b. Ali el-Bezzâr ve Ahmed b. Fazl'm İbn Teymiyye hakkında yazdıkları menâkıbnâmelerden istifade edilerek 1027'de (1618) kaleme alınmıştır. ⁶⁸⁷

5. el-Fevâ'idü'1-mev-zûca fi'l-ehûdîşi'l-mevzûca. Eserde206 rivayete yer verilmiştir.⁶⁸⁸

6. Kalâ'idü'l-mercân fî (beyânı)'n-nâsih ve'l-men-sûh mine'l-Kur'ân. ⁶⁸⁹Eyüp Aslan tarafın­dan Türkçe'ye tercüme edilmiştir (baskı yeri ve tarihi yok | Hak Yayınları.

7. eş-Şe-hâdetü'z-zekiyye fî şenâ'i'l-e'immeti calâ İbn Teymiyye. ⁶⁹⁰

8. Ekâvî-lü'ş-şiköt fî ve'ş-şıfât ve'1-âyâti'l-muhkemât ve'1-müteşâbi-hât. ⁶⁹¹

9. İrşâdü zevi'î-'iriân iimâ fi'l-'umr mine'z-ziyâde ve'n-nokşân. Mü­ellifin kendisine ait Behcetü'n-nâzırîn ve Ervâhu'l-eşbâh fi'1-kelöm faîe'l-er-vâh adlı eserlerinin muhtasarıdır. ⁶⁹²

10. Mesbûkü'z-zeheb îîiaz-li'1-Arab ve şerefi'î iîm 'ala şerefi'n-neseb. Tahkik edilerek basılmıştır. ⁶⁹³

11. Tah-kiku'l-burhân fî işbâti hakikati'1-mîzân. ⁶⁹⁴

12. eî-Lafzü'î-muvat-ta3 fî beyânı'ş-şalâti'1-vüstâ. ⁶⁹⁵

13. Tenvîrü beşâ'iri'l-mukallidm fî menâkıbi'l-eimmeti'l-müctehidîn. ⁶⁹⁶

14. Behcetü'n-nâzırîn ve âyâtü'İ-müstedillîn (fiâyâü'l-müstedil-lîn). 1022'de (1613) tamamlanan ve çe­şitli kütüphanelerde nüshaları bulunan ⁶⁹⁷ eser hakkında Halîl İbrahim Ah­med doktora tezi hazırlamıştır. ⁶⁹⁸

15. Kalâi-dü'l-cikyân fî fezâ'ili (mülâki) âli Osmanlı hanedanını yüceltmek için onun şerefli bir soya bağlama amacını güden eser 1031 "de (1621) kaleme alın­mış.⁶⁹⁹ ve Şa'bân-ı Şifâî tarafından bazı İlâvelerle Türkçe'ye çevrilmişti.⁷⁰⁰

16. Tahkîku'1-bur-hân fî şeni'd-duhân ellezî yeşrabü-hü'n-nâsü'I-ân f nşr. Meşhur Hasan, baskı yeri ve tarihi yok.

17. Tah-kiku'l-hiîâf fî aşhâbi'l-acrâf. 10 varaklık bir risaledir. ⁷⁰¹

18. el-Me-şerre (el-Ma'arre) ve'1-bîşâre fîfazli's-sal-tanave'l-vizâre. 1O32'de yazılmış olup müellif nüshasından istinsah edilen bir kopyası günümüze ulaşmıştır. ⁷⁰²

19. el-Muhtaşar fî çilmi'ş-şarf. ⁷⁰³

20. Nüzheiü'n-nâzırîn ü(târihi) men veliye Mısra mine'l-hulefa1 ve's-seiâtîn. 1007'de (1598) telif edilen eser, fetih öncesinden Osmanlı dönemine (Ah­med Paşa devri) kadar muhtasar bir Mı­sır tarihi olup çeşitli kütüphanelerde on beş kadar nüshası mevcuttur.⁷⁰⁴ Eseri Johann Jacob Reiske Almanca'ya Sieur Philibert Deva! Volney ⁷⁰⁵veVen-ture ⁷⁰⁶ Fransız­ca'ya çevirmiştir.

21. Tahkîku'z-zunün bi-ahbâri't-tâ'ûn. 1028'de (1619) kale­me alınan eserin İstanbul,⁷⁰⁷ Riyad ⁷⁰⁸ Berlin ⁷⁰⁹ve Paris'te ⁷¹⁰yazma nüshaları mevcuttur.

22. Tahsînü't-turuk ve'1-vücûh fî kavlihî caleyhi's-selâm "Utlubü'l-hayra Hnde hisâni'l-vücûh. ⁷¹¹

23. Tavzîhu'l-burhân fi'l-fark beyne'l-İslâm ve'1-îmân. ⁷¹²

24. Telhîşu ev­sâf i'l-Muştaiâ ve zikru men ba'dehû mine'l-hulefâ. ⁷¹³

25. Teşvîku'1-enâm ilâ hacci Beyti'Uâhi'l-harâm. ⁷¹⁴

26. Tevkifü'1-ferî-kayn ca/â hulûdi ehli'd-dâreyn.⁷¹⁵

Bibliyografya;

Merîb. Yûsuf, Ekâuîlü'ş-şikât (nşr. Şuaybel-Arnaût), Beyrut 1406/1985, neşredenin girişi, s. 29-43; a.mlf., Mesbûkü'z-zeheb fi fazit'l-'Arab (nşr. Necm Abdurrahman Halef), Riyad 1411/ 1990, neşredenin girişi, s. 13-22; a.mlf., el-Fe-t)â'/dü7-meüzûta(nşr. Muhammed b. Lutfîes-Sabbâğ], Riyad 1419/1998, neşredenin girişi, s. 16-35; Muhibbî, Hulâşatü'l-eşer, IV, 358-361; a.mlf., Nefhatü'r-ReyhâneM 244-250; İtm Ebû Tağlib, lieyiü't-me'ârib bi-şerhi DelHi't-tâlib (nşr. M Süleyman Abdullah el-Eşkar], Kuveyt 1403/3983, neşredenin girişi, i, 11-16; Kemâ-leddin el-Gazzî, en-Nactü't-ekmel (nşr. M. Mutî' el-Hâfız- Nizâr Abaza). Dımaşk 1402/1982; Mustafa es-Süyûtî, MetMbü üli'n-nüha fi şerhi Gâyeti't-müntehâ(nşr. M. Züheyr Şâvîş}. [baskı yeri yok] 1415/1994, neşredenin girişi, i, c-d; Osman b. Bişr en-Necdî, '(Jnuânû'l-mecd fi tâ-rîhiNecd,Riyad, ts. (Mektebetü'r-Riyâdl'l-hadî­se], 1,31-33; İbnHumeyd. es-Sühubü'l-uâbile 'a/â darâ'ihi'l-Hanâbüe (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd-Abdurrahman b. Süleyman el-Usey-mîn), Beyrut 1416/1996, III, 1118-1125; Ab-dülkâdir Bedrân, ei-Medhal ilâ mezhebi'l-İmâm Ahmed b. Hanbel{nşr. Abdullah b. Abdülmuh-sin et-Tiirkî), Beyrut 1405/1985, s. 226-228; Serkîs. Mu'cem, II, 1162, 1290, 1737-1738, 1961;Brockelmann. GAL,ll, 484-485; SuppL, II, 496-497; M. Nâsıruddin ei-Eibânî, İrüâ'ü'l-ğalHfi tahrîci ehâdîşi Menâri's-sebît, Beyrut 1399/1979,1, 25; Babinger (Üçok), s. 175-177; Cl. Gilliot, "Textes arabes anciens etites en Egypte au cours des annees 1990 â 1992", MIDEO, XXI (1993), s. 485; Abdullah b. Süley­man el-Gufeylî, "el-'Allâme Mer'î b. Yûsuf el-Hanbelî âşâruhüVilmiyye", Mecettetü't-buhû-şi'i-İslâmiyye, sy. 52, Riyad 1418, s. 337-365; L. A. Giffen. "Marqi ibn Yûsuf", Encyclopedia of ArabicLiteratüre (ed. |. S. Meisami-R Starkey), London 1998, II, 510. Kasım Kırbıyık