Mevlânâ Ceîâleddin, Divan-ı Kebîr'-den Seçme Şiirler İstanbul 1959; Divan-ı Kebîr'den Seçmeler adıyla 2

GUL Ü BÜLBÜL

Gül ile bülbül arasındaki aşkı anlatan mesnevi tarzında temsilî hikâyelerin ortak adı.

Hem Doğu hem de Batı edebiyatların­da eskiden beri yazılagelmiştir. Doğu'da geçmişi daha eskiye dayanan hikâye kla­sik İran edebiyatında Gül ü Mül, Gül ü Şanevber, Gül ü Nevruz, Gül ü Hür­müz gibi adlarla kaleme alınmıştır. Gül ve büibül konulu en eski hikâyenin Ferî-düddin Attâr'a (ö. 618/1221) nisbet edi­len Bülbülnâme adlı mesnevi olduğu ile­ri sürülmektedir.⁵¹⁶

Gül ve bülbül imajı İran edebiyatın­dan Arap edebiyatına girmiş, oradan da Doğu kültürünün Avrupa'ya geçişinde Önemli iki kapı olan İspanya ve Sicilya yoluyla Batı'ya ulaşmıştır. Nitekim Fran­sa'da XII. yüzyıldan sonra Doğu kaynak­lı bazı halk hikâyelerinin yazıldığı görül­mektedir. Bunlardan biri Guillaume de Lorris'in Le roman de la rose adlı ese­ridir⁵¹⁷. Konu İngiliz ve Alman edebiyatlarında da işlenmiştir.⁵¹⁸

Türk edebiyatında da "Gül ü Bülbül" adıyla kaleme alınan çeşitli eserler genel karakterleri itibariyle birbirine benzerse de konunun işlenişi bakımından farklılık­lar gösterir. Bu farklılık bazan şairin ko­nuyu ele alışı, hikâyeyi geliştirmesi ve ifadedeki başarısı sayesinde orijinal bo­yutlara ulaşır. Kara Fazlî'nin Gül ü Bül­bül'ü bu eserler içinde en hacimlisi olup en çok beğenilenidir. Fazlı, aruzun "fâilâ-tün mefâilün fâilün" kalıbıyla yazdığı 2450 beyitlik mesnevisini 960'ta (1553) tamamlayarak Kanunî Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mustafa'ya ithaf etmiştir. Tamamen temsilî (alegorik) bir tarzda ka­leme alınan eser 390 beyitlik bir girişle başlamaktadır. Telif sebebinin de açık­landığı on bölümlük bir giriş kısmından sonra asıl konuya geçilmektedir. Hikâye­nin kahramanlarını çiçek ve bitkilerden gül, lâle, nergis, sûsen. menekşe, servi, sümbül; tabiat varlıklarından jale, ırmak, güneş, meltem, şimşek, gülsen; mevsim ve aylardan bahar, temmuz, hazan, kış ve nevruz; kuşlardan da bülbül oluşturmak­tadır. Fazlı bu eserinde eski şiir ve sanat anlayışının ortaya koyduğu bütün mecaz­ları ve sanat oyunlarını başarılı bir şekil­de uygulamıştır. Teşhis ve intak sanatı­nın güzel örneklerinden biri olan Gül ü Bülbülde şair her kahramanın mücerret bir mefhumun karşılığı olduğunu belirt­mektedir. Buna göre Gül ruhu. Bülbül gönlü, Gülsen teni, Nergis sağ duyuyu. Meltem nefsi. Servi doğruluğu, Irmak saflığı, Jale şevki, Sûsen şecaati, Menek­şe tevazuu. Lâle ebedî sevgiyi. Sümbül hasedi. Diken kin ve kibri, Şah Temmuz gazabı, Hazan Şah şehveti, Şah Şitâ fe­sadı, Nervuz Şah manevî aydınlığı ifade etmektedir.⁵¹⁹

Fazlî'nin eserinden sonra Bekâyî ile Ga­zi Giray'ın Gü7 ü Bü!bül'\en önem taşı­maktadır. 1565 veya 1572 yılında yazıl­dığı tahmin edilen Bekâyî'nin Gül ü Bül-bül'ü 935 beyitlik bir eserdir⁵²⁰. Fuzûlî'nin "Nîk ü Bed" manzumesine nazire olarak kaleme alındığı belirtilen Gazi Giray'ın Gül ü Bülbülü ise 1602-1603 kışında Çağatay Türkçesi ile yazıl­mıştır⁵²¹ Giray id. Ayrıca Lutfî (XV yüzyıl, Çağatay Türkçesi ile), Niyazî⁵²² Kal-kandelenli Muîdî (o. 994/1585) ve Pârsâ Sâbir Mehmed Dede (ö. 1090/1679) bu türde eser veren şairlerdendir.

Bibliyografya:

Latîfî, Tezkire, s. 264; Âşık Çelebi, Tezkire, İÜ Ktp., TY, nr. 171, vr. 262"; Ahdî, Gül-şen-i Şuarâ, iÜ Ktp., TY, nr. 2604, vr. 98b; Kınalızâ-de, Tezkire, II, 754-757; Keşfü'z-zunûn, li, 1506; Gibb, HOP, M, 108-111; Osmanlı Müel­lifleri, I], 359-360; Köprülü, Türk Edebiyatı Ta­rihî, s. 388; Sülün Özkut, Fazlî'nin Gül ü Bül­bül Mesnevisi (mezuniyet tezi, 1949), İÜ Türki­yat Araştırmaları Enstitüsü, nr. 308; Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 349-352; Banarlı, RTET,}, 597-598; Levend, Türk Edebiyatı Tari­hi, I, 140; a.mlf, "Divan Edebiyatında Hikâ­ye P, TDAY Belleten (1967), s. 109; Faruk Kadri Timurtaş, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, İstanbul 1981, s. 207; Nezahat Öztekin. "Fazli'nin Gül ü Bülbül'ü Üzerine Bir İnceleme", MÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Der­gisi, sy. 4, İstanbul 1988, s. 119-134; İsmail Hikmet Ertaylan, "Gül ve Bülbül Efsanesi ve Şair Fazlı", İstanbul (Halkevleri Dergisi), 11/14, İstanbul 1944, s. 4-5; "Fazlı Çelebi", TA, XVI, 188; Kâşif Yılmaz. "Gül ü Bülbül", TDEA, III, 389-390; Hasan Aksoy, "Bekâyî", DİA, V, 360; Mustafa Uzun, "Gazi Giray II (Edebi Yönul", a.e., XIII, 452.

1 İstanbul 1959; Divan-ı Kebîr'den Seçmeler adıyla 2. bs. İstanbul 1970; 3. bs. Ankara 1989

2 İstanbul 1954, 2. bs. 1959

3 İstanbul 1963

4 Konya 1965; 2. bs. İstanbul 1994

5 İstanbul 1972

6 1-IV, İstanbul 1973-1974, daha sonra Mesnevi Tercümesi ue Şerhi adıyla, I-Vİ, İstanbul 1981-1984

7 İstanbul 1964; 2. bs. An­kara 1982

8 İs­tanbul 1973, 2. bs. 1994

9 İstanbul 1972; 3. bs. Ankara 1985

10 İstanbul 1973

11 Ankara 1976

12 I-1I, İstanbul 1943, III, 1948

13 İstanbul 1948, 3. bs. 1985

14 İstanbul 1951, 2. bs. 1972

15 İstanbul 1332 hş. /1953

16 Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bek-tâş-ı Velî, İstanbul 1958, 2. bs. 1990

17 Eskişehir 1965; Yunus Emre, Divan ve Risâletü'n-nushiyye adıyla 2. bs. İstanbul 1991

18 İstan­bul 1967, İsmet Sungurbey ile birlikte

19 İstanbul 1968; bazı yazmaları ile Bulak basması arasında bir edisyon kritik mahiyetinde olan bu ya­yında eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi Eki, nr. 171'de kayıtlı müellif hattı ile olan nüshasının tıpkıbasımı da ve­rilmiştir

20 İstanbul 1971, 6. bs. 1991

21 İstanbul 1976

22 İstanbul 1971; 4. bs. An­kara 1989

23 Remzi Aczî takma adıyla, İstan­bul 1955

24 İstanbul 1958; çok genişletilmiş olarak Hazret-i Emîr Ali İbn-i Ebitalib, Nehcü'l-Belâga, Hz. Ali'nin Hut­beleri, Vasiyyetleri, Emirleri, Mektupla­rı, Hikmet ue Vecizeleri, metnin terceme ve şerhi, Hazırlayan Abdülbaki Gölpınarlı. 1. bs. İstanbul 1972; 2. bs. Kum 1401 hş./1981; 3. bs. İstanbul 1990

25 Ankara |1958|; 2. bs. İstanbul 1964

26 Muhammed Husayn Kâşif al-Gatâ'dan tercü­me, İstanbul 1960, 3. bs. 1979

27 Muhammed b, Mehdiyyi'l-Hüsey-nîyyü'ş-Şîrâzî'den tercüme, İstanbul 1969, 2. bs. 1973

28 Murta-za'1-Askerî'den tercüme, İstanbul 1974

29 İstanbul 1978

30 Muhammed Rıza'l-Muzaffer'den tercüme, İstanbul 1978

31 İstanbul 1979

32 İs­tanbul 1979, 2. bs. 1987

33 I-II, İstanbul 1955-1958

34 İstan­bul 1968

35 İstanbul 1958

36 Kur'ân-ı Kerîm, Kum 1402 hş./1982

37 İstanbul 1957, ila­veli 5. bs. 1972

38 İs­tanbul 1969; genişletilmiş 2. bs. İstanbul 1985, 3. bs. 1991

39 Seyyid Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî'-den tercüme ve şerhi, Ankara (1973)

40 Kon­ya Meviânâ Müzesi, Abdülbaki Gölpınarlı Kitapları, nr. 145

41 Meviânâ Müzesi, Abdülbaki Gölpınarlı Kitapları, nr. 218

42 Buhârî, "cİlim", II, "Edeb", 80, "Cihâd", 164; Müslim, "Cihâd", 6-7

43 Evrad ve Tesbihat, İstanbul 1995

44 Eyüboğlu, I, 105-108; II, 193-204

45 Ay­rıca Bk. Kalb

46 Şeşen, s. 149-150

47 Kantemiroğlu, II, 27

48 Barkan, s. 355

49 a.g.e., s. 358

50 BA, MD, nr. 5, s. 431

51 Barkan, s. 355

52 Kantemiroğlu, 11, 209-210

53 D'ohsson, VII, 173

54 Evliya Çelebi, IV, 154

55 Uluçay, XVII. Asırda Saruhan, s. 64

56 Cezar, s 358

57 a.g.e., s. 364

58 BA, Cevdet-Askerî, nr. 14003

59 29 Mart 1792

60 BA, MD, nr. 173, s. 39 vd

61 BA, MD, nr. 111, s. 617

62 Lutfî, VIII, 358

63 BA, MD, nr. 2, s. 46, 145

64 BA, MD, nr. 2, s. 93

65 BA, MD, nr. 8, s. 167

66 Mustafa Nuri Paşa, III, 83

67 Kâtib Çelebi, s. 70

68 Osmanlı Teşkilât ue Kıyafet-i Askeriyyesi, 111, 24-25

69 31 Ağustos 1913

70 Documents sur les atro-cites, s. 22-23

71 6 Ağus­tos 1458

72 BA, TD, nr. 10

73 BA, TD, nr. 80

74 Seyahatname, VIII. 275-282

75 Bk. Örf

76 BA, MAD, nr. 235

77 Sofya Millî Ktp., Or, nr. D 649, s. 26

78 BA, TD, nr. 70, s. 257

79 BA, 7D, nr. 167, s. I 72

80 Gökbilgin, 1, 426; Fjalori Enciklopedik Shqiptar, s. 528

81 Albanİsche Studien, s. 55

82 Kâmûsü'l-a'lam. V, 3919

83 Ekim 1916

84 Fjalori Enciktopedik Shqiptar, s. 543

85 Bk. Cüzaf

86 İstanbul 1301

87 Trabzon 1329

88 İs­tanbul 1329

89 İstanbul 1328

90 İstanbul 1330

91 Eser 1913-1923 arasında beş defa basılmıştır

92 Hür­riyet, Haziran 1948

93 Hürriyet Haziran 1949

94 SR, I (Haziran-Temmuz 1948), nr. 5, s. 79; nr. 7, S. 112; nr. 8, s. 123; 11 (Haziran 1949), nr. 49, s. 370

95 Trabzon 1328

96 Trabzon 1329

97 İstanbul 1329

98 İstanbul 1338

99 İstanbul 1926; 3. bs. Ankara 1989

100 İstanbul 1926

101 İstanbul 1932; ayrıca Süleyman Nazif'le il­gili kitabının sonuna ilâve, s. 272-289

102 İstanbul 1941; ilâvelerle 2. bs. An­kara 1966

103 İstanbul 1942

104 İstanbul 1337

105 İstanbul 1341

106 İstanbul 1925, alfabe öğretiminde yeni bir metot denemesidir

107 İstanbul 1926

108 İstanbul 1929

109 Bir heyet­le birlikte, İstanbul 1930

110 İstanbul 1931, sonraki basımları Yeni Talebe Lügati adıyla

111 İs­tanbul 1931

112 İstanbul 1933

113 I-1V, İstanbul 1933-1936

114 İstanbul 1939

115 İstanbul 1940

116 İstanbul 1945-1946

117 I-V, İstan­bul 1947-1954

118 İstanbul 1967-1968

119 Bk. Nazar

120 Ocak 1747

121 Kayseri Tarihi, s. 184

122 15 Ocak 1838

123 İstanbul 1259

124 İs­tanbul 1274

125 Ankara 1977

126 nr 1134/3, vr. 62b-63d

127 İstanbul 1266, 1274

128 Hacı Mahmud Efen­di, nr. 5901; Denizli, nr. 435/ 1 ; Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2046/15

129 nr. 61./5, vr. 94b-110d

130 (nr 95

131 İstanbul 1287

132 nr. A-310

133 De­utsche Landesreferate Zum 7. internatio-nalen Kongrefi für Rech.tsuergleichu.ng in Uppsala 1966 [Berlin 1967|, s. 59-79

134 Tahdid al-nasl, Der Orient in der Forschung (Vıesbaden 1967), s. 209-232

135 Festschrift Werner Caskel zum 70. Geburtstag (Leiden 1968), s. 121-144

136 Festschrift für Ernst KSingmülSer [haz. V. Fritz Hauss - R. Schmidts, Karisrııhe 1974), s. 115-144

137 Zeitschrift für uergleichende Recht-sıvissenschafl sy. 74 [Stuttgart 1974|, s. 66-123

138 Drei Wege zu dem einen Gott. Glaubenserfahrung in den monotheistischen Reiigionen |haz. Von A. Falatun, Freiburg 19761, s. 117-140

139 Bk. Gırnata

140 "Nuovi testi arabo-siculi", Gentenario di Michele Amari, Palermo 1910, I, 364-448

141 Beyrut 1907

142 et-Tuhfetü'I - tûbiyye fi'l-luğati'!-câmmiueti't-Tarâblûsiyye Milano 19131

143 Münster 1892

144 Münster 1895

145 München 1904

146 Paderborn 1923

147 Eser ve makalelerinin bir listesi için bk. Taeschner, s. 386-392

148 Kahire 1934-1955

149 Prag 1955

150 l-H,Wien 1967, 1971

151 Der İslam, XXXIII 119581, s. 213-231

152 T. W. Arnoid ile birlikte, Paris 1929

153 Festschrift der National-Bibliothek in Wien, Wİen 1926, s. 431-442

154 Ar.O, sy. 7 (1935), s. 437-472

155 Brüksel 1938

156 Copenhagen 1936

157 Copenhagen 1936

158 İndiana University Ura-lic and Altaic Series, nr. 136

159 Copenhagen 1936

160 Copenhagen 1942

161 Vienna-Leipzig 1942

162 Copenhagen 1945

163 Copenha­gen 1948

164 Wiesbaden 1955

165 Mil, 1942-1945

166 Kçfoenhavn 1902

167 "Türkische Lautgesetze", ZDMG (1903). LVII, 535-561

168 Indiana University Uralic and Altaic Serİes, nr. 135

169 Paris 1922

170 Paris 1923

171 Plon 1924; Türkçe'si: Asya'nın uyanması: İn­giliz Emperyalizmi ue Milletlerin İsyanı (trc. Nurullah Atâ (Ataç) , Ankara 1927

172 Paris 1929

173 Paris 1929

174 Paris 1929-1930

175 Desclee 1931

176 Paris 1932

177 I-III, Paris 1933-1936

178 Paris 1939

179 Paris 1939; Türkçe'si: Bozkır İmparatorluğu. Attüa, Cengiz Han, Timur (ire. M. Reşat Üzmen), İstanbul 1980

180 Paris 1941

181 Paris 1941

182 Paris 1942

183 Paris 1944

184 Paris 1946

185 Paris 1947

186 Paris 1949

187 Paris 1951

188 Paris 1955

189 Paris 1955

190 Die Wirkiichkeit-ıneite der früharabischen Dichtung, Vi­yana 1937

191 Mart 1938

192 Eserlerinin bir listesi için bk. Balic, XXX 119731, 307-314

193 Diogene, XXXVIII (1973), s. 30-41

194 Bk. Hisab-i Gubar

195 Atlas u Hat, s. 281

196 Manisa İl Halk Ktp., nr. 4592, vr. 10b

197 Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 764

198 Muradiye, nr. 1346

199 Kemankeş Emîr Hoca, nr. 223

200 Çaşnigîr, nr. 4952

201 Hacı Mahmud Efendi, nr. 3830

202 nr. 1215/5

203 Hazine, nr. 146

204 Ayasofya, nr. 3989

205 Esad Efendi, nr. 3486/ 1

206 Yazma Bağışlar, nr. 1285/1

207 Senkronik cetveller. Hicrî ve milâdî karşı­lama tarihleri. Müslüman kronolojisine gi­rişi, Bucureşti 1955

208 Osmaniı-Türk paleografya ve diplo-matikası. Etüt ve albüm, Bucureşti 1958

209 |Türkçe belgeler katalogu], 1-11, Bucureşti 1960, 1965

210 Romen ülkelerine ait Türk kronikleril, I-II, Bucureşti 1965, 1974

211 Ar.O, XXIII/3, s. 454-475

212 Studii şi articole de Istorie (Bucureşti 1957), II, 184-208

213 a.e, III, 129-160

214 Çalışmalarının bir listesi için bk. A. Çetin, TDA, sy. 15, s. 212-231; Coclarcea, sy. 1, s. 279-286

215 el-A'râf 7/55

216 Buhârî, "Ahkâm", 21

217 Reşehât Tercümesi, s. 30

218 Tibyân, 1, vr. 378b

219 Lâmiî, s. 411

220 Fazlullah b. Rüz-bihân, vr. 86a

221 Câmî, s. 384

222 Târîh-i Mollazâde, s. 46

223 Quaderni di Studi Arabi, sy. 5-6, s. 506

224 Hazînetü'l-aşfıyâ, I, 530

225 s. 16

226 s. 16

227 Reşehât Tercümesi, s. 32-43; ayrıca bk. hAcegAn

228 Ferheng-i îrân-zemîn, I/ I içinde, s. 70-101

229 Kandiyye, s. 6-16

230 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3702/5

231 Süleymaniye Ktp., Yah­ya Tevfik.nr, 1500, vr. S3d- 102b

232 13 Şubat 1537

233 Eylül 1538

234 Ocak-Şubat 1638

235 nr, 2550

236 Ali Emîrî, Farsça, nr. 255

237 nr. 4278

238 Leknev 1877; Kanpûr 1905; Tahran 1319 hş

239 Leknev 1866; Kan­pûr 1876

240 Storey, V, 530

241 nr. 120, 132

242 Bk. Abdülvahid Yahya

243 Bk. Gafur; Mağfiret

244 Leipzig 1871-1874; Kâ'b b. Züheyr'in ünlü kasidesi üzerine İbn Hişâm en-Nahvî'nin şerhinin neşridir

245 Firenze 1878

246 Roma 1873; Keltle ue Dımne'nin Arapça neşri­dir

247 Leiden 1882-1886; Taberî'nin Tarth'inm kısmî neşri olan iki ciltlik bu eser uzun yıl­lar neşir alanında örnek olarak kabul edil­miştir

248 Leiden 1894; İbn Kötiyye'nin Kitâbü'l-Efâl'min neşridir