Milliyetçilik sosyolojisi

Milletlerin ötesinde bir milliyetçilik mi? 
Bugün kollektif ayniyetin asıl biçimi millî kimliktir. Bi­
reylerin duyguları ne olursa olsun, kültür ve kimliğin egemen 
ölçütünü, hükümetin yegâne ilkesini veren millî kimlik, 
toplumsal ve ekonomik faaliyetin esas odağını oluşturur. 
Millet ile milliyetçiliğin çağrısı evrenseldir; etnik protestolar 
ve milliyetçi başkaldırılardan azade hiçbir bölge yoktur. İster 
övülsün ister yerilsin, millet, aşılmakta olduğuna dair hiçbir 
emare göstermemektedir, ve milliyetçilik popüler tahrip 
gücünden ve öneminden bir şey kaybedecek gibi görünmü­
yor. 
Meselelerin bu duruma gelişi ne tesadüfidir ne de yakın 
döneme ait bir olgu. Kökleri, modern dünyamızın doğu­
mundan çok daha gerilere uzanan ama modern bürokratik 
devlet sistemlerinin, kapitalist sınıf yapılarının ve laik çağda 
tarih ve kader (ortaklığına) dayanan bir toplulukta ebediyet 
ve itibar arayışlarının hiç beklenmedik bir şekilde ve güçte 
yeniden canlandırdığı etnik bağ ve hissiyatlann uzun tarihînde 
yatmaktadır. Etnik bir geçmişin yeniden keşfi ile eskinin altın 
çağının kollektif bir şekilde ihyasının vaat edilmesi aracılığıyla, 
millî kimlik ve milliyetçilik, etnik toplulukları ve bütün sınıf, 
din, cins ve bölgelerden insanları, özgür ve eşit milletler 
dünyasında "millet" olma, kültürel ve tarihsel olarak aynı 
kökten gelen yurttaşlardan müteşekkil teritoryal topluluklar 
olma haklarını yükseltmelerini sağlamış ve onlara esin kaynağı 
olmayı başarmıştır. En güçlü devletlerin bile uyuşmak zorunda 
kaldıkları, dünyamıza kalıbını veren ve öngörülebilir bir 
gelecekte de muhtemelen dünyamızı biçimlendirmeyi sür­
dürecek bir kimlik ve bir kuvvet sözkonusudur burada. 
Pek çokları için bu kasvetli bir sonuçtur. Milliyetçilik 
dünyasından hiç bir çıkış yolu, milleti aşma ve milliyetçiliğin 
260 

---

doğmasına katkıda bulunduğu sayısız sert çatışmadan kur­
tulma olanağı bırakmamaktadır. Millî-devletler arasındaki 
ve devletlerle etnik bileşenleri arasındaki çatışmalar, muh­
temelen bugün uyumakta olan etnik topluluk ve kategorileri 
yarın harekete geçirmeyi sürdüreceği gibi belki (yenilerini) 
de ortaya çıkaracaktır. Küresel güvenlik ve küresel bir kültür 
bakış açısından bu sonuç, marazi bölünmeler, güvensizlik 
ve savaş kör döngüsünden hiç bir çıkış yolu sunmamakta-
dır. 
Ancak böylesine kesin bir hükümde bulunmakta haklı 
mıyız? Yeni küresel güçlerin (ulusaşırı şirketler, telekomü­
nikasyon sistemleri vs.) önemi hakkındaki önceki sözlerimiz 
çok farklı bir yöne işaret etmiyor muydu? Bazı devletlerde 
yakın geçmişte uygulanan federal sistemlere ve Avrupa 
projesine ilişkin değerlendirmelerimiz gerçekten de bu denli 
olumsuz muydu? Kozmopolitanların çılgınca hayallerinin 
hesaptan düşülmesi gerekiyorsa, hafıza-sız bir küresel kültür 
ikna edicilikten yoksunsa, o zaman geriye kollektif kimlik­
lerimizi bölgesel düzeyde yavaş yavaş yeniden oluşturmak 
adına da mı hiç makul, ölçülü beklentiler kalmıyor? Sanı­
yorum, siyasetten ziyade kültürel alanda ve biraz paradoksal 
yollarda, daha sınırlı ümitler beslemek için nedenler var­
dır. 
Kitabın başından itibaren ileri sürdüğüm savların anafikrini, 
sadece modern kollektif kimlikleri, özellikle de etnik bağlar 
ve etno-tarihi değil aynı zamanda devletler ile sınıfları da 
şekillendiren güçler ile, insanların, genellikle de milliyetçi 
entelijensiyanın, miraslarını "eski-yeni" millî kimlikler halinde 
yeniden kurmaya ve yeniden kalıba dökmeye çalışırkenki 
yolları arasındaki karşılıklı etkileşim oluşturmaktadır. Bu 
ikilik, millî kimlikleri "millet ötesi" bir şey halinde yeniden 
tanzime yönelik, yakın zamanlardaki görüş ve çabalara da 
şekil vermeye devam etmektedir.